جەمشید ناخچیڤانسکی
جەمشید جەعفەرگولو ئۆغلو ناخچیڤانسکی (بە ئازەربایجانی: Cəmşid Cəfərqulu oğlu Naxçıvanski؛ ٢٣ی ئابی ١٨٩٥ – ٢٦ی ئابی ١٩٣٨)، ناسراو بە جەمشید خان ناخیچێڤانسکی، فەرماندەی سەربازیی ئیمپراتۆری ڕووسیا و ئازەربایجانی و سۆڤیەت بووە. لە سوپای سۆڤیەتدا بۆ پلەی کۆمبریگ (ھاوتای عەمید جەنەڕاڵ) بەرزبووەوە.
| جەمشید ناخچیڤانسکی | |
|---|---|
| بە ئازەربایجانی: Cəmşid Cəfərqulu oğlu Naxçıvanski | |
 | |
| لەدایکبوون | ٢٣ی ئابی ١٨٩٥ نەخچیڤان، ئازەربایجان |
| مردن | ٢٦ی ئابی ١٩٣٨ (٤٣ ساڵ ژیاوە) Lefortovo Prison، ڕووسیا |
| دڵسۆزی | یەکێتیی سۆڤیەت |
| ھۆی مەرگ | برینی فیشەک |
| شوێنی ناشتن | گۆڕەپانی تەقەکردنی کۆممونارکا |
| باوک | جەعفەرگولو خان ناخچیڤانسکی |
| پیشە | سیاسەتوان |
| پەروەردە | ئەکادیمیای سەربازی فروونزە |
| پلەی سەربازی | kombrig |
| ناکۆکی | Armenian–Azerbaijani war، Battle of Baku، جەنگی جیھانیی یەکەم |
سەرەتای ژیان
دەستکاریجەمشید ناخچیڤانسکی لە بنەماڵەی خانەنشینکراوی ئیمپراتۆری ڕووسیا ڕیتمایستەر جەعفەرگولو خان ناخچیڤانسکی لەدایکبووە کە برای یاریدەدەری گشتی حوسێن خان ناخچیڤانسکی بووە.[١] ناخچیڤانسکییەکان لە ڕەگ و ڕیشەی ھۆزەکانی تورکی کانگەرلی ئۆغوزەوە ھاتبوون کە نەوەکانیان فەرمانڕەوایی خانەنشینی نەخچیڤانیان دەکرد. لە تەمەنی حەوت ساڵیدا دایکی فێری نووسینی بە زمانی ئازەری کردووە و دایکی دایکی فێری زمانی ڕووسی و فەرەنسی دەکات. لە ساڵی ١٩٠٤ لە فەیلەقی کادێتی تیفلیس وەرگیرا و لە ساڵی ١٩١١ دەرچووی زانکۆ بوو.
خزمەتگوزاری لە سوپادا
دەستکاریسوپای ئیمپراتۆری ڕووسیا
دەستکاریلە ٣٠ی ئابی ١٩١٤ وەک جەنکەر لە قوتابخانەی سوارەی یەلیزاڤێتگراد دەستی بە خزمەت کرد. دوای تەواوکردنی خولی چوار مانگی چڕ لە پۆلی یەکەم، وەک پراپۆرشچیک دەستنیشانکرا و لە فەوجێکی سوارە یەدەگی ئازەربایجانی لە فیرقەی سوارە ڕەسەنەکانی قەفقاز کە لە خۆبەخشە موسڵمانەکانی قەفقاز و ترانسقەفقاز پێکھاتبوو، دەستنیشانکرا. لە ١٤ی حوزەیرانی ١٩١٥ جەمشید خان گواسترایەوە بۆ فەوجەکە و لە ٢٢ی ئابدا بەرزکرایەوە بۆ پلەی کۆرنێت. لە ١٤ی شوباتی ١٩١٦ یەکەم خەڵاتی سەربازی خۆی بە پلەی چوارەمی فەرمانی سانت ئانا پێبەخشرا.[٢] لە ٢٦ی ژانویەی ١٩١٧ جەمشید خان بە شمشێری سانت جۆرج ڕازێنرایەوە بەھۆی شکستپێھێنانی دوژمن و سەرکردایەتی ھێرشی سوارە، سەرەڕای ئەوەی دوو جار بریندار بوو.[٣] لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩١٧دا، جەمشید خان خەڵاتی فەرمانی پیرۆز ستانیسلاوسی پلە دووی پێبەخشرا بەھۆی ئازایەتییەکەی لە بەرەی ڕۆمانیادا. لە ١٥ی نیساندا خەڵاتی فەرمانی سانت ئانا بە پلەی سێیەم و لە ٢٢ی ئابدا خەڵاتی خاچی سانت جۆرج بە پلەی چوارەمی پێبەخشرا.[٤]
لە ٣٠ی تشرینی یەکەمی ١٩١٧دا، ناخچیڤانسکی پلەی ستاپس-ڕیتمایستەر پێبەخشرا و فەوجەکەی کرا بە بەشێک لە سوپای قەوقازی ڕووسیا و گواسترایەوە بۆ قەفقاز. لە کۆتایی ساڵی ١٩١٧ بە فەرمانی لیژنەی تایبەتی ترانسقەوقاز، پێکھێنانی فەیلەقی موسڵمانان (ئازەربایجان) لەژێر فەرماندەیی لیوا عەلی ئاغا شیخلینسکی دەستی پێکرد.
سوپای ئازەربایجان
دەستکاری
تا کۆتایی مانگی ئایاری ١٩١٨ دامەزراندنی فەیلەقەکە تەواو بوو. دوای ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی کۆماری دیموکراتی ئازەربایجان لە ٢٦ی حوزەیرانی ١٩١٨، کۆڕپوسەکە بۆ فەیلەقی سوپای ئازەربایجان گواسترایەوە. لە تەممووزی ١٩١٨دا فەیلەقەکە ھەڵوەشایەوە و بەشێکی لەگەڵ فیرقەی تازە ھاتووی تورکی ٥ قەوقازی و ١٥ی چناھکالا و سوپای تازە پێکھێنراوی ئیسلام بە سەرۆکایەتی نورو پاشا تێکەڵ بوون. لە کاتی شەڕەکانی جەرگەی گۆیچای لە ٢٧ی حوزەیران - ١ی تەممووزی ١٩١٨، سوپای ئیسلام فەیلەقی یەکەمی قەوقازی سوپای سووری لەناوبرد. جەمشید خان بەشداری لە شەڕی باکو کرد دژی دیکتاتۆری سەنترۆکاسپی و دەشناکەکانی ئەرمەن. باکوو لە ١٥ی ئەیلوولی ١٩١٨ ئازاد کرا.
لە سوپای ئازەربایجان جەمشید خان فەرماندەی کۆمپانیای ١ی فەوجێکی ١ی ئازەربایجان و یاریدەدەری فەرماندەی فەوج بوو. لە ٢٤ی ئازاری ١٩٢٠ وەزیری بەرگری کۆماری دیموکراتی ئازەربایجان سەمەد بەی مێھمەندەرۆڤ لیوا عەقید جەمشید خانی وەک فەرماندەی فەوجەکەی دووەمی سوارەی قەرەباخ دەستنیشان کرد.[٥] لەکاتێکدا لە قەرەباخ بەشداری لە ڕزگارکردنی شووشەدا کردووە.[٦]
سوپای سۆڤیەت
دەستکاریدوای دامەزراندنی دەسەڵاتی سۆڤیەت لە ئازەربایجان، فیرقەی قەرەباخ لەژێر فەرماندەیی سوپای سووردا گواسترایەوە. دوابەدوای سەرکوتکردنی ڕاپەڕینی گەنجا لە ساڵی ١٩٢٠، بەلشەفییەکان زۆرێک لە ئەفسەرانی ئازەربایجانییان دەستگیر کرد لەنێویاندا ناخچیڤانسکی. لە زیندان لە دوورگەی نەرگین لە کەنداوی باکو ڕاگیرا بەڵام لە ماوەی دوو مانگدا ئازاد کرا بۆ ئەوەی لە ئیدارەی قوتابخانەی فەرماندە سوورەکان خزمەت بکات. پاشان لە ساڵی ١٩٢١ تا ١٩٣١ وەک فەرماندەی فیرقەی تفەنگی ئازەربایجان کاری کردووە.[٥]
لە ٢٢ی شوباتی ١٩٣١ بانگکرا بۆ فەیلەقی سوپای سوور لە تفلیس و لەوێ دەستگیرکرا و تۆمەتبارکرا بە خیانەت و سیخوڕی دژە سۆڤیەت. لە ٣٠ی ئەیلوولی ١٩٣١ سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپێندرا بەڵام سێرگۆ ئۆردزۆنیکیدزێ ڕێگری لە لەسێدارەدانی کرد بە بردنی پرسەکە بۆ مەکتەبی سیاسی کە جۆزێف ستالین فەرمانی ئازادکردنی ناخچیڤانسکی کرد بە مەرجێک کار نەکات و لە قەفقاز بژی.[٦] ناخچیڤانسکی لە سوپادا چاککرایەوە و ڕەوانەی ئەکادیمیای سەربازی فرونزێ کرا بۆ خوێندنی زیاتر.[٧] ساڵی ١٩٣٣ خوێندنی تەواو کرد و لەو ئەکادیمیایە مایەوە بۆ فێرکردنی تاکتیکی سەربازی. لە ٥ی کانوونی دووەمی ١٩٣٥ بە فەرمانی کۆمیساری گەلی بەرگری کلیمێنت ڤۆرۆشیلۆڤ پلەی کۆمبریگی پێبەخشرا.
مردن
دەستکاریلە کاتی پاککردنەوەی گەورەدا، ناخچیڤانسکی لە ٢٠ی ئایاری ١٩٣٨ دەستگیرکرا و لە ٢٦ی ئابی ١٩٣٨ لە زیندانی لێفۆرتۆڤۆ بە تۆمەتی چالاکی دژە سۆڤیەت و سیخوڕی تۆمەتبار کرا. سزای لە سێدارەدان و دەستبەسەرداگرتنی سەرجەم موڵک و ماڵی کەسی بەسەردا سەپێندرا. ناخچیڤانسکی بە تەقەکردن لە سێدارە درا. تەرمی ناوبراو لە شوێنی تەقەکردنەکەی کۆمونارکا گواسترایەوە و بەخاک سپێردرا، کە شوێنێکی ناشتنی قوربانیانی سەرکوتکردنی NKVD بوو، کە ٢٦ کم لە دەرەوەی مۆسکۆ دوورە.[٥] لە ٢٢ی کانوونی یەکەممی ١٩٥٦ چاککرایەوە.[٨]
لە ساڵی ٢٠٠٧دا لە ئازەربایجان یادی ١١٢ ساڵەی جەمشید ناخچیڤانسکی بەڕێوەچوو[٩] شەقامەکانی باکو و ناخچیڤان و ھەروەھا لیسیۆمی سەربازی جەمشید ناخچیڤانسکی بە ناوی جەمشید خان ناخچیڤانسکی ناونران. ھەروەھا مۆزەخانەیەکی خانوو لە نەخچیڤان لەلایەن حکوومەتی ئازەربایجانەوە کرایەوە.[١٠]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ (بە ڕووسی) Иванов Р. Н. Именем Союза Советских… Жизнь и гибель комбрига Нахичеванского. — М. : Герои Отечества, 2007, p. 23
- ^ (بە ڕووسی) Иванов Р. Н. Именем Союза Советских… Жизнь и гибель комбрига Нахичеванского. — М. : Герои Отечества, 2007, p. 122
- ^ (بە ڕووسی) Иванов Р. Н. Именем Союза Советских… Жизнь и гибель комбрига Нахичеванского. — М. : Герои Отечества, 2007, p. 124
- ^ (بە ڕووسی) Russian State Military History Archive. Российский государственный военно-исторический архив, ф.3530, оп.1, д. 93, л. 54
- ^ ئ ا (بە ڕووسی) Газета «Азербайджанский Конгресс». Реквием комбригу Нахичеванскому ١٠ی ئازاری ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ (بە ڕووسی) Иванов Р. Н. Именем Союза Советских… Жизнь и гибель комбрига Нахичеванского. — М. : Герои Отечества, 2007, p. 529
- ^ (بە ڕووسی) Независимое военное обозрение. Красный хан. Удивительная история комбрига Нахичеванского
- ^ «Общество Мемориал. Список жертв политических репрессий. Нахичеванский Джамшид Джафарович» [Memorial Society. The list of victims of political repressions. Nakhchivanski Jamshid Jafarovich]. لە ٢١ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە.
- ^ Salim Balayev (2007-08-07). «В Азербайджане будет отмечена 112-я годовщина со дня рождения комбрига Джамшида Нахичеванского» [112th anniversary of Combrig Jamshid Nakhchivanski will be celebrated in Azerbaijan]. Novosti Azerbaijana. لە ڕەسەنەکە لە ٦ی تەممووزی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە 2010-07-21 ھێنراوە.
{{cite news}}: زیاتر لە یەک دانە لە|ناونیشانی ئەرشیڤ=و|archive-url=دیاری کراوە (یارمەتی) - ^ «Jamshid Nakhchivanski». لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١٠ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە جەمشید ناخچیڤانسکی تێدایە. |