ئەنادۆڵ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ئاناتۆلیئاناتۆلیا''' یان '''ئەنادۆڵ'''، (بە [[زمانی تورکی|تورکی]]: ''Anadolu''،Anadolu، بە [[زمانی یۆنانی|یۆنانی]]: ''Anatolē ''ανατολή بە [[زمانی فارسی|فارسی]]: '''آناتولی'''،بە) مانایبە واتای ڕۆژھەڵاتن دێت، نیمچەدوورگەیەکی شاخاوییە لە ڕۆژئاوایڕۆژاوای [[ئاسیا]] لەسەر [[دەریای ناوەڕاست]] و زۆربەی خاکەکانی [[تورکیا]] دەگرێتەوە کە [[ئەنقەرە]]ی پایتەخت ئەکەوێتەدەکەوێتە ناوچەکەوە، ڕووبەرەکەی بە ٧٤٣،٠٠٠ کم²^٢ مەزەندە دەکرێت، و دەورەدراوە بە [[دەریای ئیجە]] و [[دەریای مەڕمەڕە|مەڕمەڕە]] و [[دەریای ڕەش،ڕەش]]، ھەروەھا زۆر جار بە ناوی '''ئاسیای بچوکبچووک''' ئەناسرێتدەناسرێت.

نیمچەدوورگەیەکە لە ڕۆژئاوایڕۆژاوای [[ئاسیا]]، و ئەکەوێتەدەکەوێتە نێوان دەریای ڕەش و دەریاس سپی (ناوەڕاست،) و بەشە ئاسیاکەی [[تورکیا]] ئەنوێنێت،دەنوێنێت، و زۆربەی کات بە ناوی ئەنادۆڵ باس دەکرێت ولەو لە ڕووی جوگرافیەوەجوگرافییەوە بە ئاسیای بچوکبچووک ئەناسرێت،دەناسرێت، دەریای ئیجە ناوچەکە لە [[یۆنان]] جیا دەکاتەوە لە لای ڕۆژئاواوە،ڕۆژاواوە، و لەلای ڕۆژھەڵاتەوە نیمچەدوورگەکە درێژ دەبێتەوە تا دەگاتە بەرزاییەکانی [[فورات]]، و ھەموو ناوچەکەش ئەکەوێتەدەکەوێتە تورکیاوە.

بەرزاییەکانی ئەنادۆڵ تاکو ئێستا ڕێڕەوی نێوان [[ئەوروپائەورووپا]] و وڵاتەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و ڕۆژھەڵاتی دوورە، کە ئەمەش وایلێکردووە چەندین شارستانی ھەمەجۆر و چەندین نەتەوەی جیاواز ببینێت یان پێیدا تێپەڕبن، کە دیارترینیان لیدیەکان و میدیەکان[[ماد|مادەکان]] و یۆنان و ڕۆمان بوون پاشان [[عەرەب]] چەند ناوچەیەکی فراوانیان لێ فەتح کرد و بوونی [[تورکەکان|تورک]] لە ناوچەکە لە سەدەی دوانزەی زاینییەوە دەرکەوتووە، کاتێک ھۆزە تورکیەکان لە ناوەڕاستی [[ئاسیا]] و [[ئێران|ئێرانەوە]] ڕۆیشتن بەرەو ئەنادۆڵ و چەند شانشینێکی بچوکیانبچووکیان تێیدا تیادامەزراند،دامەزراند، و بوونیان جێگیر بوو لە ناوچەکە و لە دوای دامەزراندنی [[دەوڵەتی عوسمانی|دەوڵەتی عوسمانیەوە]]، بەم شێوەیە ڕەگەزی تورکی زۆربەی ناوچەکەی گرتۆتەوە لە ئێستادا.

لە ئێستادا %٨٠ی٪٨٠ی دانیشتوانیدانیشتووانی ناوچەکە تورکن، و کورد %١٥ی٪١٥ی ناوچەکە پێک دەھێنن، ھەروەھا چەند کەمایەتیەکیکەمایەتییەکی بچوکبچووک لە خۆدەگرێت لە ئەلبانیئەلبانی، وعەرەب، عەرەبزازایی، وزازاییئەرمەنی، وئاشووری، ئەرمەنیبۆسنەیی، وجۆرجی ئاشوری و بۆسنەیی وجۆرجی و(گورجی)، یۆنانی و یەھودیجوو ... ھتد.

== ئابووری[[ئابوور]] ==

[[پەڕگە:Gelidonya lighthouse.jpg|thumb|250px|دیمەنێکی باشوریباشووری ئەنادۆڵ]]

دانیشتوانیدانیشتووانی ناوچەکە ئیش ئەکەندەکەن لە [[وەرزێری|کشتوکاڵ]] و بەخێوکردنی مەڕوماڵات و پیشەسازیدا، و بارودۆخی سروشتیسروشتیی ناوچەکە یارمەتیدەرە بۆ بڵاوبوونەوەی کشتوکاڵی کێڵگەیی (گەنم و جۆ) و کشتوکاڵی پاقلەمەنیەکانپاقلەمەنییەکان (نیسک) بە شێوەیەکی فراوان لەگەڵ کشتوکاڵی لۆکە و سەوزە و چەوەندەری شەکری و ودەرختەودرەختە بەردارە ھەمەجۆرەکان، ھەروەھا بارودۆخی سروشتی گونجاوە بۆ پەروەردەکردنی گیانەوەرانگیانلەبەران. ھەروەک پیشەسازیپیشەسازیی چنین و مافور[[مافوور]] ھەیە لە ناوچەی [[قۆنیە]] ھەروەک پیشەسازیپیشەسازیی خواردەمەنیەکان بڵاوە لە ناوچەکە لەگەڵ چەندین پیشەسازی تر لە ناوچەی [[ئەنقەرە]].