ئەلبەرت ئاینشتاین: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

|ناو =ئەلبێرت ئاینشتاین<br/>{{ھن}}Albert Einstein

|سەردێڕ =ئەلبێرت ئاینشتاین لە ساڵی [[١٩٢١]].

|ڕێکەوتی لەدایکبوون =[[١٤ی ئازار]]یئازاری [[١٨٧٩]]

|ڕێکەوتی مردن = [[ ١٨ی نیسان]]ینیسانی [[١٩٥٥]]

|نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]، [[ئیتاڵیا]]، [[سویسرا]]، [[ئەمریکا]]، [[بەلجیکا]]، [[نەمسا]]، [[شانشینی یەکگرتوو]]

* ڕەزییەددین سدیقی<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.ias.ac.in/currsci/apr25/articles32.htm |سەردێڕ=موحەممەدمحەممەد ڕەزییەددین سدیقی |بڵاوکەرەوە=Ias.ac.in |بەروار=2 January 1998 |ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20040601194117/http://www.ias.ac.in/currsci/apr25/articles32.htm|archivedate=1 June 2004|ڕێکەوتی سەردان=3 April 2011}}</ref>}}

|خەڵاتەکان = {{Plainlist|

* [[پەڕگە:Nobel prize medal.svg|20px]] [[خەڵاتی نۆبڵ لە فیزیا]] (١٩٢١)

|ئیمزاواژوو = Albert Einstein signature.svg

|لێدوانی ئیمزاواژوو =

|خێزان = میلێڤا ماریک&nbsp; (١٩٠٣–١٩١٩)<br/>{{ھن}}ئێلسا لۆڤەنتال&nbsp; (١٩١٩–١٩٣٦)}}

'''ئەلبێرت ئاینشتاین''' ;(لەدایکبوون [[١٤ی ئازار]]یئازاری [[١٨٧٩]] - کۆچی دوایی [[١٨ی نیسان]]ینیسانی [[١٩٥٥]])<ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/181349/Albert-Einstein ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا</ref> زانایەکی [[ئەڵمانی]] بوو کە توانی بیردۆزی ڕێژەیی تایبەت و بیردۆزی ڕێژەیی گشتی دابڕێژێ، کە یەکێکە لە دوو پایەکانی فیزیکی مۆدێرن.<ref name="Chapter 2, p.41">Zahar, Élie (2001), ''Poincaré's Philosophy. From Conventionalism to Phenomenology'', Carus Publishing Company, [http://books.google.com/?id=jJl2JAqvoSAC&pg=PA41 Chapter 2, p.41], ISBN 0-8126-9435-X.</ref><ref>{{cite doi|10.1098/rsbm.1955.0005}}</ref> ئەم زانایە زیاتر ناسراوە بەھۆی یاسای [[یەکسانی بارستە-وزە|یەکسانیی بارستە-وزە]] ({{Nowrap|1=''E'' = ''mc''²}}) کە ناسراوە بە "«بەناوبانگترین ھاوکێشەی جیھان"»<ref>David Bodanis, ''E&nbsp;=&nbsp;mc^2q: A Biography of the World's Most Famous Equation'' (New York: Walker, 2000).</ref> وەو ھەروەھا توانی [[خەڵاتی نۆبڵ]] بۆ [[فیزیا]] لە ساڵی [[١٩٢١]] بەدەست بھێنێت بۆ پەرەپێدان و باسکردنی [[دیاردەی کاریگەری کارۆڕووناکی]] (بە ئینگلیسی: Photoelectic effect) و بە گشتی، بە کاریگەرترین فیزیکزانی سەدەی بیستەم دادەنرێت.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/181349/Albert-Einstein ئینسایکڵۆپیدیای بریتانیکا، ئەلبێرت ئاینشتاین]</ref> ئاینشتاین خەڵکی [[ئەڵمانیا]] بوو بەڵام لەبەر دۆخی تایبەتی [[ئەڵمانیا]] لەو سەردەمە بۆ [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] کۆچی کرد و تا کۆتایی ژیانی لەوێ مایەوە. ئەینشتاین بە باوکی [[فیزیای نوێ]] دادەنرێت.<ref name="Chapter 2, p.41"/> بیردۆزی لە زۆر بوارەکانی [[بیرکاری]] و [[فیزیا]] و [[گەردوونناسی]] و ھەروەھا زۆر بیروبۆچوونی کۆکردۆتەوەکۆکردووەتەوە لە ھەر یەکە لە [[کات]] و شوێن و [[ڕووناکی]] و ھێزی کێشکردن.

لە سەرەتای دەستپێکردنی ژیانی زانستیدا، ئاینشتاین پێی وابوو کە میکانیکی [[ئیسحاق نیوتن|نیوتنی]] ئیتر نەیدەتوانی یاساکانی [[میکانیکی کلاسیکی]] و یاساکانی [[کادی ئەلەکترۆمەگنەتیسی]] ڕێکبخات. کە ئەمەش بووە ھۆی سەرھەڵدان و پەرەپێدانی بیردۆزەکەی بەناوی بیردۆزی [[ڕێژەیی تایبەت]]. دواتر ھەستی بەوە کرد کە ناوەرۆکی [[بیردۆزی ڕێژەیی]] دەتوانرێت پەرەی پێ بدرێت بۆ یاساکانی کادی ڕاکێشان (gravitational fields). پاشان لەگەڵ بڵاوکردنەوەی دوایین بیردۆزی دەربارەی [[ھێزی ڕاکێشان]] لە ساڵی ١٩١٦، پەڕەیەکیشی دەربارەی [[ڕێژەیی گشتی|بیردۆزی ڕێژەیی گشتی]] بڵاوکردەوە.<ref>[//[:en.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein:Albert Einstein|ویکیپیدیای ئینگلیزی]]</ref>

[[پەڕگە:Albert Einstein as a child.jpg|ڕاست|140px|وێنۆک|ئالبێرت ئانیشتاین لە ساڵی [[١٨٩٣]] (١٤ ساڵی)]]

ئاینشتاین لە ئولم لە [[شانشینی ڤویرتمبێرگ]]ی سەر بە [[ئیمپراتۆریەتی ئەڵمانی]] لە [[١٤ی ئازار]]یئازاری [[١٨٧٩]] لەدایکبووە.<ref name="Bio">{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/einstein-bio.html |سەردێڕ=Albert Einstein&nbsp;– Biography |ڕێکەوتی سەردان=7 March 2007 |بڵاوکەرەوە=دامەزراوەی نۆبێل| archiveurl= http://web.archive.org/web/20070306133522/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/einstein-bio.html| ڕێکەوتی ئەرشیڤ= 6 March 2007 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref> دوای لەدایکبوونی بە ساڵێک واتە لە ساڵی [[١٨٨٠]] بنەماڵەکەیان گواسترایەوە بۆ شاری [[میونخ]].<ref>[//[:en.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein:Albert Einstein|ویکیپیدیای کوردی - ئەلبێرت ئاینشتاین]]</ref> باوک و دایکی ئاینشتاین کەسانێکی خوێندەواربوون و خێزانێکی مامناوەندی جوولەکە بوون. باوکی ھێرمان ئاینشتاین بازرگانی خوری بوو وەو دواتر کارگەیەکی کارۆکیمیایی بەڕێوەدەبرد کە سەرکەوتنێکی گەورەی بەدەست ھێنابوو.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/181349/Albert-Einstein ئینسایکلۆپیدیای بریتانیکا]</ref> لە ساڵی [[١٨٩٤]] کۆمپانیاکەی باوکی شکستی ھێنا و بەھۆی گەڕان بە دوای کار و بازرگانیدا خێزانەکەی کەوتنەڕێ بۆ وڵاتی [[ئیتالیا]] و یەکەمجار چوونە شاری [[میلان]] دوای چەند مانگێک چوونە شاری پاڤیا، بەڵام ئاینشتاین لە شاری [[میونخ]] مایەوە بۆ درێژەپێدان بە خوێندن. تا لە کۆتایی مانگی [[کانوونی یەکەم]]ی [[١٨٩٤]] ئەویش چوو بۆ شاری پاڤیا لە [[ئیتالیا]] بۆ لای خێزانەکەی.<ref>A. Fölsing, Albert Einstein, 1997, pp. 30–31.</ref>

پاشان لە ساڵی [[١٨٩٥]] لە تەمەنی ١٦ ساڵیدا ئاینشتاین چووە شاری زیورخ لە وڵاتی [[سویسرا]] و چووە تاقیکردنەوەی پەیمانگای پۆلیتەکنیکی فیدڕاڵی سویس بەڵام لە تاقی کردنەوەکەدا دەرنەچوو بە تایبەتی لە زمانی [[فەڕەنسی]]دا، تەنھا لە وانەکانی [[فیزیا]] و [[بیرکاری]] نەبێت کە نمرەی بەرزی ھێنابوو تیایاندا.<ref>A. Fölsing, Albert Einstein, 1997, pp. 36–37.</ref> بۆیە لەسەر داواکاری بەڕێوەبەری پەیمانگا پەیوەندی کرد بە قوتابخانەی "ئارگاو کانتۆناڵ" لە شاری ئاراو کە یەکێک لە شارەکانی [[سویسرا]] و لەوێ بخوێنێت و پاش ساڵێک بتوانێت لە پۆلیتەکنیکدا بخوێنێت ئەمەش لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥-١٨٩٦١٨٩٥–١٨٩٦.

لە ساڵی [[١٩٠١]]ز١٩٠١ز ئاینشتاین تەمەنی گەیشتە ٢١ ساڵ. پاشی ھەوڵدانێکی زۆر بۆ بەدەست ھێنانی کار توانی کارێک لە نووسینگەی موڵەت پێدانی داھێنان لە بێرن بەدەست بھێنێت، کە زۆری خوێندەوە دەربارەی زانا و فەیلەسووفەکان، بەڵام نوسینەکانیانی بە دڵی ئاینشتاین نەبوون چونکە پێ وابوو کە زۆر قووڵ نین. لە ساڵی [[١٩٠٥]]ز١٩٠٥ز ئاینشتاین لە کاتی کارکردنی لە نووسینگەی تۆمارکردنی داھێنانەکاندا. چەندین [[بیردۆز|بیردۆزی]]ی دانا، ئەو کارەش وای کرد کە ساڵی [[١٩٠٥]]ز١٩٠٥ز ببێتە ساڵی شۆرش لە [[مێژوو|مێژووی]]ی جیھاندا.

بلیمەتی ئاینشتاین لە ساڵی [[١٩٠٥]]ز١٩٠٥ز ئاشکرا نەبوو بوو تەنھا لای ھەندێ لە ھاوڕێیەکانی نەبێت، بەڵام بە کۆتایی ئەو ساڵە ئەم زانایە [[ئەڵمانی|ئەڵمانیەئەڵمانییە]] بوو بە یەکێک لە بەناوبانگترین زاناکانی جیھانی و سەرنجی زاناکانی فیزیایی لە ھەموو زانکۆکانی [[سویسرا]] بۆ خۆی ڕاکێشا ھەر بۆیە داوایان کرد کە پۆستەکەی لە [[نووسەر]] بگۆڕێت بۆ مامۆستای زانکۆ، لە ساڵی [[١٩٠٩]]ز١٩٠٩ز وەکو سەرۆکی فیزیای بیردۆزی لە زانکۆی زۆریخ دەست نیشانکرا، پاشان بەرەو زانکوی براگ بە ڕێکەوت لە ساڵی [[١٩١٠]]ز١٩١٠ز تا ھەمان پۆست بگرێتە دەست بەڵام لە ساڵی [[١٩١٢]]ز١٩١٢ز ناچاربوو بەجێیبھێڵێت بەھۆی ھاوسەرەکەی کە ڕازی نەبوو زۆریخ بەجێبھێلێت، وەو لە کاتی ئاشکرابوونی ڕاستی یەکێک لە نامۆترین بیردۆزەکانی لە ساڵی [[١٩١٠]]،١٩١٠، ئاینشتاین بوو بە دیار ترین زاناکانی [[جیھان]]، وێنەکەی لەسەر لاپەڕەی یەکەمی ھەموو ڕۆژنامەکانی جیھان بڵاوبوەوە.

لە خوێندنگە، ئەلبێرت، تەنھا قوتابییەک بوو کە [[جوولەکە]] بێت، لە نێوان ھەموو قوتابیەکانیقوتابییەکانی تر کە [[کاتۆلیک]] بوون.

ئەلبێرت زیاتر حەزی لە [[زانستە سروشتییەکان]] بوو. دوای تەواوکردنی خوێندنی، بووە مامۆستا لە زانکۆیەکی [[ئەڵمانیا]]، پێش ئەوەی کۆچ بکات بۆ [[ئەمەریکائەمریکا]] و لە دەست [[نازییەکان]] ڕزگاری بێت، لە ساڵی [[١٩٣٣]]دا١٩٣٣دا.

لە ساڵی ١٩٠٠، پەڕەیەکی ئاینشتاین بە ناوی (Conclusions from the Capillarity Phenomena) بڵاوکرایەوە لە ڕۆژنامەی بەناوبانگی (Annalen der Physik) واتە ساڵنامەی فیزیک.<ref>Galison, Peter (2003). Einstein's Clocks, Poincaré's Maps: Empires of Time. New York: W.W. Norton. ISBN 978-0-393-02001-4.</ref> لە ٣٠ی نیسانی١٩٠٥ دا ئاینشتاین تێزەکەی تەواو کرد لەگەڵ ئەلفرێد کلینەر کە پرۆفیسۆری فیزیکی تاقیکاری بوو وەکو سەرپەرشتیکار کاری لەگەڵ ئاینشتاین دەکرد. لە ئەنجامدا ئاینشتاین بڕوانامەی دکتۆرای لە زانکۆی زوریخ بەدەست ھێنا کە ناونیشانەکەی بریتی بوو لە (یەکلایی کردنەوەیەکی نوێ بۆ ڕەھەندە گەردیلەییەکانگەردیلەیییەکان).<ref>Einstein (1926b), chap. "A New Determination of Molecular Dimensions".</ref> لە ساڵی ١٩٠٨ ئاینشتاین ناسرا بە زانایەکی پێشڕەو و کرا بە مامۆستا لە زانکۆی بێرن.

بە درێژایی ژیانی ئاینشتاین سەدان کتێب و وتاری بڵاوکردەوە.<ref name="Bio">{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/einstein-bio.html |سەردێڕ=Albert Einstein&nbsp;– Biography |ڕێکەوتی سەردان=7 March 2007 |بڵاوکەرەوە=[[Nobel Foundation]]| archiveurl= http://web.archive.org/web/20070306133522/http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/einstein-bio.html| archivedate= 6 March 2007 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref><ref name="Paul Arthur Schilpp, editor 1951 730–746">{{Citation |author=Paul Arthur Schilpp, editor |year=١٩٥١ |title=Albert Einstein: Philosopher-Scientist, Volume II |publisher=Harper and Brothers Publishers (Harper Torchbook edition) |location=New York |pages=٧٣٠–٧٤٦}}His non-scientific works include: ''About Zionism: Speeches and Lectures by Professor Albert Einstein'' (1930), "Why War?" (1933, co-authored by [[سیگمۆند فرۆید]]), ''The World As I See It'' (1934), ''Out of My Later Years'' (1950), and a book on science for the general reader, ''The Evolution of Physics'' (1938, co-authored by Leopold Infeld).</ref> وەو ھەروەھا بێجگە لەو کارە زانستییانەی کە خۆی ئەنجامی دان چەندین کار پرۆژەی تری لەگەڵ زاناکانی تردا کرد بۆ نموونە (کارەکانی بۆس-ئاینیشتاین) و ھەروەھا ساردکەرەوەی ئەنیشتاین.<ref name="Instituut-Lorentz">"[http://www.lorentz.leidenuniv.nl/history/Einstein_archive/ Einstein archive at the Instituut-Lorentz]". ''Instituut-Lorentz. '' 2005. Retrieved on 21 November 2005.</ref>

لە ساڵی [[١٩٠٥]] کە بە ساڵی (دەرئاسا "«موعجیزە"» ی ئاینشتاین) ناسراوە چوار لێکوڵینەوەی زانستی بڵاوکردەوە، یەکەمیان دەربارەی شیکردنەوەی [[دیاردەی کاریگەری کارۆڕووناکی]] (''Photoelectric Effect'') بوو، دووەمیشیان جوڵەی براونی (''Brownian motion'')ی گەردەکان و سێیەمیش بۆ [[بیردۆزی ڕێژەیی]] تایبەت بوو وەو چوارەمیش بۆ ھاوکێشەی بەناوبانگی [[یەکسانی بارستە-وزە]] (E = mc^٢)<ref>http://www.britannica.com/EBchecked/topic/181349/Albert-Einstein/256583/From-graduation-to-the-miracle-year-of-scientific-theories</ref> کە ئەم چوار لێکۆڵینەوەیەی لە ڕۆژنامەی زانستی "«ساڵنامەی فیزیا"» بڵاوکردەوە لە ساڵی ١٩٠٥. دوو لێکۆلینەوەی دووایی بنەڕەتی [[بیردۆزی ڕێژەیی]] تایبەتی بوون کە ھاوکێشەی وزەی بەرھەم ھێنا (E = mc^٢)، کە بە ھۆیبەھۆی ئەم ھاوکێشەیە توانرا ووزەیەکیوزەیەکی زۆر بەدەست بھێندرێت ئەویش بەگواستنەوەی بەشێکی زۆر بچووکی بارستە بۆ وزە کە (وزەی گەردیلەیی) بوو. لە ساڵی [[١٩٢١]] ئاینشتاین یاسای [[دیاردەی کاریگەری کارۆڕووناکی]] دۆزیەوەدۆزییەوە (واتا گۆڕانی تیشک بۆ کارەبا) کە زاناکانی سەردەمەکەی تووشی سەرسوڕمان کردبوو.

| ''دەربارەی جوڵەی تەنە بچووکەکان کە وەستاون لە ناو شلەیەکی وەستاودا، کە پێویست بووە بۆ بیردۆزی گەردیی جوڵەیی گەرمی'' || جوڵەی براونی || ١١ی ئایار || ١٨ی تەمموزتەممووز || ڕوونکردنەوەی بەڵگەی کرداری بۆ بیردۆزی گەردیلەیی,گەردیلەیی، پشتگیریکردن بۆ بەکارھێنانی فیزیای ئاماری

|title=The quantum beat: principles and applications of atomic clocks |edition=2nd |first1=Fouad G. |last1=Major |publisher=Springer |year=٢٠٠٧ |isbn=0-387-69533-8 |page=١٤٢ |url=http://books.google.com/books?id=tmdr6Wx_2PYC}}</ref> Discredited the concept of a "luminiferous ether."<ref>{{cite book |title=Foundations of physics |first1=Robert Bruce |last1=Lindsay |first2=Henry |last2=Margenau |publisher=Ox Bow Press |year=١٩٨١ |isbn=0-918024-17-X |page=٣٣٠ |url=http://books.google.com/books?id=dwZltQAACAAJ}}</ref>

| ئایا سستیی تەنێکی فیزیکی پەیوەندیی هەیەھەیە بەو وزەیەوە کە تێیدایە؟ ||[[یەکسانی بارستە-وزە]] || ٢٧ی ئەیلوول || ٢١ی تشرینی دووەم ||یەکسانی بارستە و وزە، {{Nowrap|1=''E'' = ''mc''^٢}} (ھەروەھا بە بۆ دەرکەوتنی، توانای [[ھێزی ڕاکێشان]] بۆ لارکردنەوەی [[ڕووناکی]]), ھەبوونی وزەی وەستاو، و بنچینەکانی وزەی ناوەکی.

لیندا تبۆرگی ھاوڕێی دەربارەی ئاینشتاین دەڵێت: "«لە [[بەرلین]] دوو جۆر لە فیزیاگەران ھەبوون، جۆری یەکەم ئاینیشتاینە و جۆری تریش ھەموو فیزیاگەرانی تربوون"».

[[پەڕگە:Albert Einstein (Nobel).png|چەپ|200px|وێنۆک|ئەنیشتاین لە ساڵی [[١٩٢١]] لەو کاتەی کە [[خەڵاتی نۆبێل]]ی لە [[فیزیا]]دا وەرگرت]]

لە ساڵی [[١٩٠٧]]دا١٩٠٧دا یاسای یەکسانیی وزە و بارستایی دۆزییەوە. یاساکە دەڵێت: وزە = بارستایی * دووجای [[خێرایی ڕووناکی]].

بەپێی ئەم یاسایە دەتوانرێت چەندیەتییچەندییەتیی [[وزە]]ی جیاکراوی ناو [[ناوک]]ی [[یۆرانیۆم]] بدۆزرێتەوە بە زانینی بارستاییەکەیبارستایییەکەی و لەسەر ئەم بنچینەیەش بۆمبی ناوکی و ھەروەھا بۆمبی ئەتۆمی دروست کران. ئەلبێرت خاوەنی ھەردوو بیردۆزی بەشیی تایبەتی کە بڵاو کرایەوە لە ساڵی [[١٩٠٥]]،١٩٠٥، ھەروەھا بیردۆزی بەشیی گشتی، ئەمیشیان لە ساڵی [[١٩١٥]]دا١٩١٥دا بڵاو کرایەوە، کە ھەردووکیان لە بەرزترین ئاستی ئاڵۆزیدان.

یەکێک لە دۆزەرەوەکانی دیاردەی کارەبایی، ئەویش دیاردەی چوونەدەرەوە یان دەرپەڕینی ئێلیکترۆنەکان لەسەر ڕووی کانزا‌وەکانزاوە لە ئەنجامی بەرکەوتنی تیشکێک کە لەرەیەکی گونجاوی ھەبێت لەگەڵی. سەلماندی کە تیشک لەو کاتەدا وەک تەن (''Particle'') ھەڵسوکەوت دەکات. ئاینشتاین لێکۆڵینەوەی زۆری ھەیە گرینگترینیان [[بیردۆزی ڕێژەیی]]ە بڵاوکراوەی ساڵی [[١٩٢٣]]یە،١٩٢٣یە، وەو پەرتووکی (نباە الکون) ئەمیشیان ھی ساڵی [[١٩٣٢]]ە١٩٣٢ە.

پارتە سیاسییەکان ھەوڵیاندا بەشداری سیاسی پێی بکەن، بەڵام ئەو ھەردەم دەیگوت (کە من بۆ [[سیاسەت]] دروست نەکراوم، لەبەر ئەوە دوورکەوتنەوە لە خەڵک و تەنیایی ھەڵبژارد و وتی تاکی بە تەنیا دەتوانێت بیربکاتەوە و شتی بەسوود و نوێ دابھێنێ کە کۆمەڵ پێی تەواو دامەزراو دەبێت) ئاینشتاین زۆر داوەتنامەی بۆ ھاتبوو بەھۆی ناوبانگی [[بیردۆزی ڕێژەیی|بیردۆزی ڕێژەییەکەیڕێژەیییەکەی]]، وەو ھەرجارێک کە وانەی پێشکەش دەکرد، بە ئاھەنگێکی گەورە پێشوازی لێدەکرا بە ئامادەبوونی گشت خەڵک و ئەوانەش کە ھاتبوون بۆ ناسینی ئەو پیاوە گەورەیە، ھەرچەندە کە لە [[بیردۆزی ڕێژەیی]] تێناگەن، بەڵام گرنگی خەڵک بۆ ئەو بێ وێنەبوو.

لە ڕاپۆرتی نێردراوی فەلەکناسی [[ئینگلیزی]] لە ساڵی [[١٩١٩]]ز١٩١٩ز دا ھاتووە کە ڕاستی بیردۆزی ئاینشتاین دەربارەی لاربوونی تیشک لە کاتی ڕۆیشتنی بە ئاسماندا گرنگترین ھۆکارەکانی ناوبانگی بوون بەڵام چونکە بە ڕەگەز [[ئەڵمانی]] بوو بۆیە ناوبانگەکەی لە [[ئینگلتەرا]] کەم بوو، بەڵام مالدین داوەتی کرد بۆ [[ئینگلتەرا]] و لە کاتی پێشکەشکردنی بۆ ئاینشتاین ووتیوتی (ئەوەی کە [[ئیسحاق نیوتن]] لە سەدەی ھەژدەھەمدا کردی، ئاینشتاین لە سەدەی بیستەمدا دەیکات. ئاینشتاین حەزی لە ئاشتی بوو و ڕقی لە جەنگ بوو، لە بانگەوازێکی [[تەلەڤیزیۆن|تەلەڤیزیۆنیدا]] بۆ سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکان ترومان، ئاینشتاین وتی: "«دەبوایە سەرەتا پێشبڕکێی خۆ پڕ چەککردن لە پێناو بەرگری لە خۆکردن بووایە، بەڵام ئەمڕۆ شێوازێکی شێتانەی پێوە دیارە، چونکە ئەگەر کار بەم شێوەیە بڕوا، ئەوا لە داھاتوو ھیچ ژیان لەسەر [[زەوی|زەویدا]] نامێنێت"».

ئاینشتاین لە [[بەرلین]] نیشتەجێ بوو. میوانەکانی لە سەرانسەری جیھانەوە دەھاتن بۆ لای و گوێیان لە قسەکانی دەگرت، تا ساڵی [[١٩٢٩]] کاتێک تەمەنی گەیشتە پەنجا ساڵ بڕیاری ونبوونیدا و کەس نەیزانی لە کوێ دەژیت، لە [[١٨ی نیسان]]ینیسانی ساڵی [[١٩٥٥]] لە شاری پرینستۆن لە ویلایەتی [[نیوجێرسی]] لە [[ئەمریکا]] ئاینشتاین کۆچی دوایی کرد. زۆر لە زانکۆکان پێشبڕکێیان بوو تا مێشکی ئەم پیاوە بەدەست بھێنن تا نھێنییەکانی ئەم زانایە بزانن.

لە ١٩٠٣ ئاینشتاین و ماریک ھاوسەرگیریان کرد. لە ئایاری ١٩٠٤ لە بێرن، سویسرا کوڕێکیان بوو بە ناوی ھانس ئالبێرت ئاینشتاین، دواتر لە تەممووزی ١٩١٠ لە زیورخ مناڵێکی تری کوڕیان بوو بە ناوی ئێدوارد. لە نیسانی ١٩١٤ ئاینشتاین و ھاوسەرەکەی سەردانی (بەرلین) یان کرد، بەڵام دواتر ماریک لەگەڵ دوو کوڕەکەی گەڕایەوە بۆ نەرویج، دوای ئەوەی بۆی دەرکەوت کە دڵدارە سەرەکییەکەی ئاینشتاین بریتیبوو لە ئامۆزاکەی خۆی ئێلسا. لە ١٤ی شوباتی ١٩١٩ ئاینشتاین و ھاوسەرەکەی لەیەک جیابوونەوە، دوای ئەوەی بۆ ماوەی پێنج ساڵ بوو دوور لەیەک ژیانیان بەسەر دەبرد. لە تەمەنی بیست ساڵیدا ئێدوارد تووشی نەخۆشییەکی دەروونیی بوو، کە ئەویش توش بوون بوو بە شیزۆفرینیاا، سەرەتا دایکی چاودێری دەکرد و ئاگاداری بوو. چەندین جار داخیلی نەخۆشخانەی دەروونی کراو، دوای مردنی دایکی، بە تاھەتایە لە نەخۆشخانە نیشتەجێ کرا.

لە ١٩١٩ ئاینشتاین ھاوسەرگیری لەگەڵ ئێلسا لومینسال کرد، دوای ئەوەی کە پەیوەندییەکەیان لە ساڵی ١٩١٢ دەستی پێکرد. ئەو ئامۆزای بوو لەلای دایکی و کچی ئامۆزای بوو لەلای باوکی. لە ساڵی ١٩٣٣ کۆچیانکرد بۆ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. لە ساڵی ١٩٣٥ ئێلسا بە ھەبوونی گرفت لە دڵ و گورچیلە دەستنیشانکراو، لە کانونیکانوونی یەکەمی ١٩٣٦ کۆچی دوایی کرد.

'''یارمەتییەکانی بۆ دۆسییەیدۆسیەی زایۆنست'''

ئاینشتاین دەستێکی باڵای ھەبوو لە یارمەتیدانی دامەزراندنی زانکۆی عیبریی قودس، کە دواتر لە ساڵی ١٩٢٥ کرایەوە. ئەو ئەندام بوو لە ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی زانکۆکە. پێش دامەزاراندنی زانکۆکە، لە سەرەتای ساڵی ١٩٢١، لە لایەنلەلایەن زیندەکیمیاناس و سەرۆکی ڕێکخراوی زایۆنستی جیھان حایم وایزمان داوای یارمەتی لێکرا بۆ کۆکردنەوەی پارە بۆ دروستکردنی زانکۆکە. ھەروەھا ئەو چەندین پێشنیازی پێشکەشکرد بۆ پرۆگرامی زانکۆکە لە سەرەتادا.

* [http://www.rengar.com/zanyary/index.php?secondID=293 ماڵپەڕی ڕەنگار - ئەلبێرت ئاینیشتاین]{{بەستەری مردوو|url=http://www.rengar.com/zanyary/index.php?secondID=293 |date=تشرینی دووەمی ٢٠١٨ }}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}

* [//[:en.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein:Albert Einstein|ویکیپیدیای ئینگلیزی - ئەلبێرت ئاینیشتاین]]

[[پۆل:ئەلبێرت ئاینشتاین|*]]