بیردۆزی ھاوشێوەکردن

بیردۆزی ھاوشێوەکردن یان زیاتر بە تیۆریی سیمولەیشن ناسراوە (ئینگلیزی: Simulation theory)، باس لەوە دەکات کە ھەموو بوونییەتیی مرۆڤ ڕاستییەکیی ھاوشێوەن، وەکو ھاوشێوەکردنی کۆمپیوتەرێک.

لە ١٠ ساڵی ڕابردوو، مرۆڤ ئاستێکی زۆر کەمی ھەبوو لە بواری تەکنەلۆژیادا، بەڵام ئێستا ڤیدیۆ گەیم ھەیە کە زۆر لە ژیانێکی ڕاستی دەچێت، چی ڕوودەدات لە ١٠ ھەزار ساڵی داھاتوو؟

• باوەڕدارانی ئەم بیردۆزە بڕوایان وایە، لەوانەیە بتوانن مرۆڤێکی ھۆشمەند بەکار بھێندرێت لە ناو ڤیدیۆ گەیم یان چی ئەگەر مرۆڤەکان خۆیان لە ناو ڤیدیۆ گەیم یان جیھانێکی خەیاڵی بن، بەدەستی مرۆڤ یان بوونەوەرێکی پێشکەوتووترەوە؟

چۆن ھاوشێوەکردن ھاتە کایەوە؟

بیردۆزی ھاوشێوەکردن لەیەکچوونێکی نزیک لە سیناریۆ گوماناوییە جۆراوجۆرەکانی دیکە لە سەرانسەری مێژووی فەلسەفەدا ھەیە. گریمانەکە بە شێوەی ئێستای لەلایەن نیک بۆسترۆمەوە بەناوبانگ بوو، ئەو پێشنیارەی کە گریمانەیەکی لەو جۆرە لەگەڵ ھەموو ئەزموونەھەستیارییەکانی مرۆڤدا دەگونجێت، وا بیردەکرێتەوە کە دەرئەنجامە ئیپیستمۆلۆژییە بەرچاوەکانی لە شێوەی گومانگەرایی فەلسەفیدا ھەیە، ھەروەھا وەشانەکانی گریمانەکە لە چیرۆکی زانستی خەیاڵیدا ھاتووە، وەک ئامێرێکی ناوەندی پڵۆت لە زۆرێک لە چیرۆک و فیلمەکاندادەردەکەون. ئەو گریمانەیەی کە بۆسترۆم بەناوبانگ کراوە زۆر جێی مشتومڕە، بۆنموونە فیزیازانێکی تیۆریی سابین ھۆسنفێڵدەر، کەناوی لێنا زانستی ساختە و گەردوونناس جۆرج ئێف «پێدەچێت پاڵەوانەکان زانستی خەیاڵی لەگەڵ زانست تێکەڵ کردبێت، گفتوگۆی درەنگانی شەو لە مەیخانەکان بیردۆزی بژاردە نییە».

بنەمای نیک بۆسترۆم

زۆرێک لە بەرھەمە زانستییە خەیاڵییەکان و ھەروەھا ھەندێک پێشبینییەکانی تەکنەلۆژیست و ئاییندەناسە جدییەکان پێشبینی دەکەن کە لەداھاتوودا بڕێکی زۆر لە ھێزی کۆمپیوتەریی بەردەست بێت. با بۆ ساتێک وا دابنێین کە ئەم پێشبینیانە ڕاستن. شتێک کە ڕەنگە نەوەکانی داھاتوو بە کۆمپیوتەرە زۆر بەھێزەکانیان ئەنجامی بدەن، بەڕێوەبردنی ھاوشێوەکردنی وردی باوباپیرانیان یان کەسانی وەک باوباپیرانیان. لەبەر ئەوەی کۆمپیوتەرەکانیان زۆر بەھێز دەبن، دەیانتوانی زۆرێک لەم جۆرە ھاوشێوەکردنانە بەڕێوەببەن. گریمان ئەم کەسەھاوشێوەکراوانە ھۆشیارن. پاشان دەکرێت وا بێت کە زۆرینەی ڕەھای عەقڵی وەک ئێمە سەر بە ڕەگەزی ڕەسەن نین بەڵکو سەر بەکەسانێکن کە لەلایەن نەوە پێشکەوتووەکانی ڕەگەزێکی ڕەسەنەوە ھاوشێوە کراون.

پاشان دەتوانرێت بڵێین، ئەگەر ئەمە وا بووایە، ئێمە عەقڵانی دەبووین کە بیر لەوە بکەینەوە کە ئەگەری زۆرە لە نێوان عەقڵەھاوشێوەکراوەکاندا بین نەک لەنێو عەقڵە بایۆلۆژییە ڕەسەنەکاندا.

بۆیە ئەگەر پێمان وا نەبێت کە لە ئێستادا لە جیھانێکی خەیاڵی کۆمپیوتەردا دەژین، مافی ئەوەمان نییە باوەڕمان بەوە ھەبێت کە نەوەماندەبێت کە زۆرێک لەم جۆرە ھاوشێوەکردنانەی باوباپیرانیان بەڕێوەدەبەن.

ئایا لە جیھانێکی خەیاڵی کۆمپیوتەریدا دەژین؟

لە ساڵی ٢٠٠٣ فەیلەسوف نیک بۆسترۆم سێ بڕگەیەکی پێشنیار کرد کە ناوی لێنا «ئارگومێنتی ھاوشێوەکردن». سەرەڕای ناوەکە، «ئارگومێنتی ھاوشێوەکردن»ی بۆسترۆم ڕاستەوخۆ ئاماژە بەوە ناکات کە مرۆڤەکان لە ھاوشێوەکردنێکدا دەژین، لەبری ئەوە سێلایەنەکەی بۆسترۆم دەڵێت کە یەکێک لە سێ گەڵاڵەی بەدوور لە چاوەڕوانیدا نزیکەی بە دڵنیایییەوە ڕاستە:

• "ئەو بەشەی شارستانییەتەکانی ئاستی مرۆڤ کە دەگەنە قۆناغێکی دوای مرۆڤ (واتە یەکێک کە توانای بەڕێوەبردنی ھاوشێوەکردنی باوباپیرانی ھەبێت) زۆر نزیکە لە سفر"، یان
• "ئەو بەشەی شارستانییەتەکانی دوای مرۆڤ کە ئارەزووی بەڕێوەبردنی ھاوشێوەکردنی مێژووی پەرەسەندنیان دەکەن، یانگۆڕانکارییەکانی، زۆر نزیکە لە سفر"، یان
• "ئەو بەشەی ھەموو ئەو کەسانەی کە ئەزموونی جۆری ئێمەیان ھەیە کە لە ھاوشێوەکردنێکدا دەژین زۆر نزیکە لە یەکێک."

سێ بەشەکە ئاماژە بەوە دەکات کە شارستانییەتێکی "دوای مرۆڤ" کە لە ڕووی تەکنەلۆژیاوە پێگەیشتووە، ھێزێکی گەورەی کۆمپیوتەرییدەبێت؛ ئەگەر تەنانەت ڕێژەیەکی بچووکیشیان "ھاوشێوەکردنی باوباپیران" بەڕێوەببەن (واتە ھاوشێوەکردنی ژیانی باوباپیران کە لەواقیعەوە بۆ باپیرە ھاوشێوە جیاناکرێتەوە)، کۆی ژمارەی باوباپیرە ھاوشێوەکراوەکان، یان "سیمەکان". ، لە گەردووندا (یان فرە گەردوون، ئەگەر بوونی ھەبێت) زۆر لە کۆی ژمارەی باوباپیرانی ڕاستەقینە زیاتر دەبێت.

بۆسترۆم لە درێژەدا جۆرێک لە ئیستدلالکردنی مرۆڤایەتی بەکاردەھێنێت بۆ ئەوەی ئیدیعای ئەوە بکات کە، ئەگەر گەڵاڵەی سێیەم یەکێک لەوسێ پێشنیارە بێت کە ڕاستە، و نزیکەی ھەموو مرۆڤەکان لە ھاوشێوەکردندا دەژین، ئەوا مرۆڤەکان بە دڵنیایییەوە لە ھاوشێوەکردنێکدادەژین.

بۆسترۆم ئیدیعا دەکات کە ئارگیومێنتەکەی لە "گریمانەی گوماناوی" کۆنی کلاسیکی تێدەپەڕێت، ئیدیعا دەکات کە "... ئێمە ھۆکاریئەزموونی سەرنجڕاکێشمان ھەیە بۆ ئەوەی باوەڕمان بەوە ھەبێت کە ئیدیعایەکی دیاریکراوی جیاکەرەوە سەبارەت بە جیھان ڕاستە"، سێیەملە سێ گەڵاڵە جیاکەرەوەکە ئەوەیە کە ئێمەین نزیکەی بە دڵنیایییەوە لە سیمولاسیۆنێکدا دەژین. بەم پێیە، بۆسترۆم و نووسەرانی ھاوڕا لەگەڵبۆسترۆم وەک دەیڤید چالمێرز، دەڵێن لەوانەیە ھۆکاری ئەزموونی بۆ "گریمانەی ھاوشێوەکردن" ھەبێت، و ھەر بۆیە گریمانەی ھاوشێوەکردنگریمانەیەکی گوماناوی نییە بەڵکو "گریمانەیەکی میتافیزیکییە". بۆسترۆم دەڵێت ئەو بە شەخسییەت ھیچ ئارگیومێنتێکی بەھێز نابینێت کەکام لە سێ گەڵاڵەی سێ گەڵاڵە ڕاستە: "ئەگەر (١) ڕاست بێت، ئەوا بە دڵنیایییەوە پێش ئەوەی بگەینە پۆستمرۆڤایەتی لەناو دەچین. ئەگەر(٢) ڕاست بێت، ئەوا دەبێت ھەبێت." یەکگرتنێکی بەھێز بێت لە نێوان ڕێڕەوەکانی شارستانییەتەکانی پێشکەوتوودا بەجۆرێک کە بە کردەوەھیچیان ھیچ تاکێکی تێدا نەبێت کە ئارەزووی بەڕێوەبردنی ھاوشێوەکردنی باوباپیران بکات و ئازاد بن لەو کارە. ئەگەر (٣) ڕاست بێت، ئەوائێمە بە دڵنیایییەوە لە ھاوشێوەکردنێکدا دەژین. لە تاریکیدا دارستانی نەزانی ئێستامان، پێدەچێت شتێکی عەقڵانی بێت کە متمانەی مرۆڤبە نزیکەیی بە شێوەیەکی یەکسان لە نێوان (١)، (٢) و (٣)دا دابەش بکرێت… تێبینی ئەوە دەکەم کە ئەو کەسانەی کە گوێیان لە ئارگومێنتیھاوشێوەکردن دەبێت زۆرجار کاردانەوەیان دەبێت بە وتنی 'بەڵێ، من.' ئارگیومێنتەکە قبوڵ بکە، و ڕوونە کە ئەوە ئەگەری یە کە بەدەستدەھێنێت.' بەڵام کەسانی جیاواز نێکی جیاواز ھەڵدەبژێرن. ھەندێک پێیان وایە ڕوونە کە (١) ڕاستە، ھەندێکی تر کە (٢) ڕاستە، ھەندێکیتریش کە (٣) ڕاستە".