ئیمپراتۆریەتی بولگاری دووەم
ئیمپراتۆرییەتی بولگاری دووەم (بە بولگاری: Второ българско царство) دەوڵەتێکی سەدەی ناوەڕاستی بولگاری بوو[١][٢] کە لە نێوان ساڵانی ١١٨٥ بۆ ١٣٩٦ بوونی ھەبووە.[٣]جێنشینی یەکەمین ئیمپراتۆریەتی بولگاری بوو،[٤][٥][٦][٧] گەیشتە لووتکەی دەسەڵاتی خۆی لە سەردەمی تزار کالۆیان و ئیڤان ئاسنی دووەم پێش ئەوەی وردە وردە لەلایەن عوسمانییەکانەوە لە کۆتایی سەدەی ١٤ داگیر بکرێت.
| ئیمپراتۆریەتی بولگاری دووەم | |
|---|---|
 | |
| دامەزران | ١ی کانوونی دووەمی ١١٨٥ |
| ناو بە زمانی فەرمی | Второ българско царство |
| کورتەناو | България |
| ئایین | Bulgarian Orthodox Church |
| زمانی فەرمی | Old Church Slavonic |
| کیشوەر | ئەورووپا |
| پایتەخت | ڤێلیکۆ تارنۆڤۆ |
| پۆتانی شوێن | ٤٣°٤′٠″N ٢٥°٣٩′٠″E |
| شێوەی بنەڕەتیی حکوومەت | ئۆتۆکراسی |
| زمانەکان | زمانی بولگاری، زمانی ڕۆمانی، زمانی یۆنانی |
| کۆتاییھاتن | ١ی کانوونی دووەمی ١٣٩٦ |
| ڕووبەر | ٤٧٧٬٠٠٠ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
 | |
تا ساڵی ١٢٥٦ ئیمپراتۆرییەتی دووەمی بولگاریا دەسەڵاتی باڵادەست بوو لە بالکان و لە چەندین شەڕی گەورەدا شکستی بە ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی ھێنا. لە ساڵی ١٢٠٥ ئیمپراتۆر کالۆیان لە شەڕی ئەدریانۆپڵدا شکستی بە ئیمپراتۆرییەتی لاتینی تازە دامەزراو ھێنا. ئیڤان ئاسنی دووەمی برازاکەی شکستی بە دیسپۆتاتی ئیپیرۆس ھێنا و دووبارە بولگاریای کردە دەسەڵاتێکی ناوچەیی. لە سەردەمی ئەودا بولگاریا لە دەریای ئادریاتیکەوە بڵاوبووەوە بۆ دەریای ڕەش و ئابوورییەکەی گەشەی کرد. بەڵام لە کۆتایی سەدەی ١٣دا ئیمپراتۆرییەتەکە لەژێر داگیرکاری بەردەوامی مەغۆلەکان و بیزەنتینەکان و ھەنگاریاکان و سربەکان و ھەروەھا نائارامی و ڕاپەڕینەکانی ناوخۆدا دابەزی. سەدەی چواردەھەم بوژانەوە و سەقامگیرییەکی کاتی بەخۆیەوە بینی، بەڵام لووتکەی دەرەبەگایەتی بەڵکانیشی بەخۆیەوە بینی، چونکە دەسەڵاتدارانی ناوەندی لە زۆرێک لە ناوچەکاندا وردە وردە دەسەڵاتیان لەدەستدا. بولگاریا لە سەروبەندی لەشکرکێشی عوسمانییەکان بۆ سێ بەش دابەش بوو.
سەرەڕای کاریگەری بەھێزی بیزەنتین، ھونەرمەندان و تەلارسازەکانی بولگاریا شێوازی جیاوازی خۆیان دروست کرد. لە سەدەی ١٤دا، لەو قۆناغەی کە بە دووەم سەردەمی زێڕینی کولتوری بولگاریا ناسراوە، ئەدەب و ھونەر و تەلارسازی گەشەیان کرد.[٨] پایتەختی تارنۆڤۆ کە بە «قەستەنتینییە نوێیەکە» دادەنرا، بووە ناوەندی سەرەکی کولتووری وڵاتەکە و ناوەندی جیھانی ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژھەڵات بۆ بولگارییە ھاوچەرخەکان.[٩] دوای فەتحی عوسمانییەکان، زۆرێک لە پیاوانی ئایینی و زانای بولگاریا کۆچیان کرد بۆ سربیا و والچیا و مۆڵداڤیا و میرنشینەکانی ڕووسیا و لەوێ کولتور و کتێب و بیرۆکەی دوودڵی بولگاریایان ناساند.[١٠]
کەلتور دەستکاری
ئیمپراتۆرییەتی دووەمی بولگاریا ناوەندێکی کولتوورێکی گەشەسەندوو بوو کە لە ناوەڕاست تا کۆتایی سەدەی ١٤ لە سەردەمی ئیڤان ئەلێکساندەر (ڕ. ١٣٣١–٧١) گەیشتە لووتکە.[١١][١٢] تەلارسازی و ھونەر و ئەدەبیاتی بولگاریا لە دەرەوەی سنوورەکانی بولگاریا بڵاوبووەوە بۆ ناو سربیا، واڵچیا، مۆڵداڤیا و میرنشینەکانی ڕووسیا و کاریگەری لەسەر کولتوری سلاڤی ھەبوو.[١٣][١٤] بولگاریا لەژێر کاریگەری ڕەوتە کولتوورییە ھاوچەرخەکانی بیزەنتیندا بوو.[١٥] ناوەندی سەرەکی کولتووری و ڕۆحی تارنۆڤۆ بوو کە گەشەی کرد و بوو بە "قوستەنتینە دووەم" یان "ڕۆمای سێیەم". ھاوچەرخەکانی بولگاری شارەکەیان بە "تسارێڤگراد تارنۆڤ" ناوبرد، شاری ئیمپراتۆری تارنۆڤۆ، بە ناوی بولگاری بۆ قوستەنتینییە- تساریگراد.[١٦] ناوەندە گرنگەکانی دیکەی کولتووری بریتی بوون لە ڤیدین، سۆفیا، مەسمبریا و ژمارەیەکی زۆر خانەقا لە سەرانسەری وڵاتدا.
سەرچاوەکان دەستکاری
- ^ Fine 1987, p. 13
- ^ Kazhdan 1991, p. 334
- ^ Fine 1987, p. 425
- ^ Second Bulgarian Empire (1185-1393) 1185 Successful uprising of Petûr and Asen against the Byzantines results in the restoration of Bulgarian statehood between the Danube and the Balkan range. The renewed Bulgarian state rapidly restored and regained its former strength. For more: The A to Z of Bulgaria, Issue 223 of A to Z Guides, Raymond Detrez, Edition 2, Scarecrow Press, 2010, ISBN 081087202, p. XXX.
- ^ R. J. Crampton, A Concise History of Bulgaria, Cambridge University Press, 2005, ISBN 1139448234, p. 24.
- ^ ″State and Church in the XIII century, Emil Dimitrov (general editor). Synodik of tsar Boril″, (Translated from Old Bulgarian by Anna Maria Totomanova) [١]
- ^ ″State and church in the XIII century, Emil Dimitrov (general editor), CORRESPONDENCE OF THE BULGARIANS WITH POPE INOCENTIUS III. ″ (Translated from Latin by Mikhail Voynov, Ivan Duychev) [٢]
- ^ Kǎnev, Petǎr (2002). "Religion in Bulgaria after 1989". South-East Europe Review (1): 81. ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Obolensky 1971, p. ٢٤٦.
- ^ Kazhdan 1991, pp. 334, 337
- ^ Божилов & Гюзелев 1999, p. 620
- ^ Fine 1987, p. 435
- ^ Fine 1987, p. 436
- ^ Kazhdan 1991, p. 337
- ^ Дуйчев 1972, p. 430
- ^ Божилов & Гюзелев 1999, pp. 620–621
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئیمپراتۆریەتی بولگاری دووەم تێدایە. |