ئیخناتون
ئیخناتون[٨] یان ئێخناتۆن [٩] یان ئەخناتون[٣] یان ئەخناتۆن، فیرعەونێکی دێرین بوو لە مێژووی دێرینی میسر کە فەرمانڕەوایەتیەکەی لە ١٣٥٣ بۆ ١٣٣٦ی پێش زاین[٣] یان ١٣٥١ تا ١٣٣٤ی پێش زاین[٤] پاشا و فەرمانڕەوایی ھەژدەمین ئیمپراتۆریەت بووە، لە سەردەمی فەرمانڕەوایی ئیخناتوندا پێش ئەوەی بگات بە پێنجەم ساڵی فەرمانرەوایەکەی وەک ئامونحۆتێبی حەوتەم ناسرابوو ( لە مێژووی دێرینی میسر لە ئامونەوە وەرگیراوە)
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ئامینۆفیسی چوارەم, Naphurureya, ئیخناتون[١][٢] | |||||
 پەیکەری ئەخناتوون لە مۆزەخانەی میسر | |||||
| Pharaoh | |||||
| فەرمانڕەوایی | (ھەژدەم ئیمپراتۆریەتی میسر) | ||||
| فیرعەونی پێشووتر | ئامونحوتبی سێیەم | ||||
| فیرعەونی دواتر | سمنخ کا رەع | ||||
| ھاوسەر |
| ||||
| منداڵ(ەکان) | |||||
| باوک | ئامونحوتبی سێیەم | ||||
| دایک | تی | ||||
| ڕێکەوتی مردن | ١٣٣٦ یان ١٣٣٤ی پێش زاین | ||||
| شوێنی ناشتن |
| ||||
| مۆنۆمێنت | Akhetaten, Gempaaten
| ||||
وەکوو فیرعەونێک ئیخناتوون بەوە تێبینی کراوە کە وازی لە ئاینە دێرینەکانی میسر ھێنا و ئاینێکی نوێی (ئاینی ئاتوونی) بە میسر ناساند جیاوازی ئاینە دێرینەکانی میسر و ئەو ئاینەی ئیخناتون بە میسری ناساند، بەگوێرەی میسرییە شوێنەوارناسەکان کە ئاینی ئاتوونی وەک فۆرمێکی یەکتاپەرستی ڕەھا جیادەکرێتەوە لە ئاینەکانی تر و ئاینەکانی یەکتاپەرستی و تاک پەرستیە.[١٠][١١]
دوای تێپەربوونی چەندین ساڵ، ئەو فەرمانڕەوایانەی مافی بەرچاوو ڕوونیان نەبووە بۆ چوونە سەر تەختی ھەژدەم ئیمپراتۆریەت، ئەوا ئیمپراتۆریەتێکی نوێیان دامەزراندووە.[١٢][١٣]
مێژووی ئیخناتوون بەرەو لەناوچوون دەچوو لە مێژووی میسردا. بەڵام تا ئەوکاتەی لە سەدەی ١٩یەمی زاینی لە دۆزینەوەی شوێنی عەمەرنا کە لەم شوێنە ئیخناتوون پەرستگایەکی نوێی بۆ پەرستنی ئاتوون دروستکردبوو[١٤] لەمە زیاتر لە ١٩٠٧دا مۆمیایەک دۆزرایەوە لە گۆڕستانی ژمارە ٥٥ لە گوندی گۆڕستانی پاشایانی میسر، کە وا بینرا ئیخناتوون بێت بەگوێرەی ئیدوارد ئیرتۆن بەدەست کردن بە لێکۆلینەوە (تاقیکردنەوە و شیکاری بۆماوە-زانی) ئەوەی دۆزیەوە کە مۆمیاکە باوکی توت عنخ ئاموونە، بەڵام ناساندنی وەک ئیخناتوون پرسیاری لەدواوەیە..[٦][٧][١٥][١٦][١٧]
تێبینی و سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Cohen & Westbrook 2002, p. 6.
- ^ Rogers 1912, p. 252.
- ^ ئ ا ب Britannica.com 2012.
- ^ ئ ا von Beckerath 1997, p. 190.
- ^ ئ ا ب پ ت ج Leprohon 2013, pp. 104–105.
- ^ ئ ا Strouhal 2010, pp. 97–112.
- ^ ئ ا Duhig 2010, p. 114.
- ^ Dictionary.com 2008.
- ^ Montserrat 2003, pp. 105, 111.
- ^ Ridley 2019, pp. 13–15.
- ^ Hart 2000, p. 44.
- ^ Gardiner 1905, p. 11.
- ^ Trigger et al. 2001, pp. 186–187.
- ^ Hornung 1992, pp. 43–44.
- ^ Marchant 2011, pp. 404–06.
- ^ Lorenzen & Willerslev 2010.
- ^ Bickerstaffe 2010.
بەستەرە دەرەکییەکان
دەستکاری- Akhenaten on In Our Time at the BBC
