ئۆرال (ناوچە)
ئورال یان ئۆرال (بە ڕووسی: Урал) ناوچەیەکی جوگرافییە کە دەکەوێتە دەوروبەری چیای ئۆرال، لە نێوان دەشتەکانی ئەورووپای ڕۆژھەڵات و سیبیریای ڕۆژاوا. بە بەشێک لە چەمی ئۆراسیا دادەنرێت، بە نزیکەیی لە باکوورەوە تا باشوور درێژ دەبێتەوە؛ لە زەریای جەمسەری باکوورەوە تا کۆتایی ڕووباری ئۆرال لە نزیک شاری ئۆرسک. سنووری نێوان ئەورووپا و ئاسیا بە درێژایی لای ڕۆژھەڵاتی چیای ئۆرال دەڕوات.[١] ئۆرال زیاتر لە ناوخۆی ڕووسیادایە بەڵام بەشێکی بچووکی باکووری ڕۆژاوای کازاخستانیش لەخۆدەگرێت. ئەمە ناوچەیەکی کلتووری و جوگرافی و مێژوویییە نەک قەوارەیەکی فەرمی، سنوورەکانی سەرییەک دەخەنە سەر ناوچەکانی دراوسێی ڤۆڵگای ڕۆژاوا و سیبیریای ڕۆژھەڵاتی.[٢][٣] لە ھەندێک کاتدا لە ڕابردوودا، بەشێک لە ناوچەی ئۆرالی ئێستا کە ئێستا بە دەروازەیەک بۆ سیبیریا دادەنرێت، یان تەنانەت خودی سیبیریا، دادەنرا و لەگەڵ ئیدارەی ڤۆڵگا دابەشکردنەکانی تێکەڵکرابوون. ئەمڕۆ دوو لایەنی فەرمی ھاوناویان ھەیە: ناوچەی فیدراڵی ئۆرال و ناوچەی ئابووری ئۆرال، لەکاتێکدا دووەمیان سنوورە مێژوویییەکان پەیڕەو دەکات، یەکەمیان بەرھەمێکی سیاسییە؛ ناوەندی قەزاکەی، لەبری ئۆرالی ڕۆژاوا، سیبیریای ڕۆژاوای لەخۆگرتووە.[٤]
| ئۆرال | |
|---|---|
 | |
| وڵات | ڕووسیا، کازاخستان |
| پۆتانی شوێن | ٦٠°٠′٠″N ٦٠°٠′٠″E |
 | |
ناوەندی مێژوویی ئۆرال شاری چێردنە کە ئێستا شارۆچکەیەکی بچووکە لە شاری پێرم کرای. پێرم تا ساڵی ١٧٩٧ ناوەندێکی کارگێڕی پارێزگاکە بوو بە ھەمان ناو. زۆربەی خاکی ئۆرالی مێژوویی و مۆدێرن لە پێرم گوبەرنیادا جێگیر ببوو. ناوەندی کارگێڕی ئۆرال دوای شۆڕش و شەڕی ناوخۆی ڕووسیا گواسترایەوە بۆ شاری سڤێردلۆڤسک (ئێستا بە یەکاتێنبێرگ بانگ دەکرێت).[٥][٦]
وشەناسی
دەستکاریلە سەدەی یازدەیەمەوە ناوچەی چیای ئۆرال لەلایەن ڕووسەکانەوە ناوی کامێن (Камень، واتا "بەردەکە") بووە. لە ناوەڕاستی سەدەی ١٦ و سەرەتای سەدەی ١٧، بەشەکانی باشوور بە ئۆرال ناسرا، کە دواتر ناوەکە بۆ تەواوی ناوچەکە بڵاوبووەوە و بەکارھات.[٧] ڕەنگە ناوەکە لە زمانی تورکی «ئارال»ەوە سەرچاوەی گرتبێت، ئەم وشەیە بە واتای «دوورگە» دێت و بۆ ھەر خاکێکی جیاواز لە زەوی دەوروبەری بەکارھاتووە. لە باشکۆرتستان ئەفسانەیەکی سەدەی ١٣ ھەیە دەربارەی پاڵەوانێک بە ناوی ئورال، لە پێناو گەلەکەیدا گیانی خۆی بەخت کرد، ئەوانیش کەڵەکەیەکی بەردیان بەسەر گۆڕەکەیدا دانا، کە دواتر بوو بە چیای ئۆرال.[٨]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «Ural (geographical)» (بە ڕووسی). Great Soviet Encyclopedia. لە ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «The Ural Mountains». earthobservatory.nasa.gov (بە ئینگلیزی). ٢٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٥. لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Urals – Travel guide at Wikivoyage». en.wikivoyage.org (بە ئینگلیزی). لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Ural Mountains - Border Of Europe And Asia (Complete Guide)». Mountain IQ (بە ئینگلیزیی ئەمەریکایی). لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Указ Президента РФ от 13 мая 2000 г. N 849 "О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе" (Decree No 849 by the President of Russia on 13 May 2000)» (بە Russian).
{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر) - ^ «Ural Mountains | Location, Map, Highest Peak, & Facts | Britannica». www.britannica.com (بە ئینگلیزی). ١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣. لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Aurora:Ural - EarthMC». wiki.earthmc.net. لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Ural | Etymology of the name Ural by etymonline». www.etymonline.com (بە ئینگلیزی). لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئۆرال (ناوچە) تێدایە. |