ئایاری ٦٨

ڕووداوەکانی ئایاری ١٩٦٨ لە فەڕەنسا
ڕووداوەکانی ئایاری ١٩٦٨ لە فەڕەنسا
بەشێک لە نازاڕەزاییەکانی ١٩٦٨ و شەڕی ناوخۆ
	Barricades in Bordeaux in May 1968
ڕۆژ	٢ی ئایار– ٢٣ی حوزەیرانی ١٩٦٨; (١ مانگ، و ٣ ھەفتە)
شوێن	فەڕەنسا
میتۆد	داگیرکردن، مانگرتنی گشتی، ناڕەزاییەکانی پشیلەی کێوی
ئەنجام	هەڵبژاردنی نوێ
بەشداری حیزبەکان
دژەکان: Anarchists; French Communist Party; Situationist International; Council for Maintaining the Occupations; Federation of the Democratic and Socialist Left; Students: Union Nationale des Étudiants de France; Sorbonne Occupation Committee; Unions: CGT; FO;	حکوومەت Ministry of the Interior Police nationale; Compagnies Républicaines de Sécurité; ; French Armed Forces; Gaullist Party;
کەسە دیارەکان
Non-centralised leadership; Some notable people participating:; François Mitterrand; Pierre Mendès France	Charles de Gaulle; (President of France); Georges Pompidou; (Prime Minister of France)
زیانە گیانییەکان
مردن(ەکان)	٢ (تەنها ٢٥ی ئایار)
بریندارەکان	٨٨٧+ (تەنها لە ٢٥ی ئایار)
دەستگیرکراوەکان	١٠٠٠+ (تەنها ٢٥ی ئایار)

لە ئایاری ساڵی ١٩٦٨ەوە، قۆناغێکی نائارامی مەدەنی لە سەرانسەری فەرەنسا ڕوویدا، کە حەوت هەفتەی خایاند و بە خۆپیشاندان و مانگرتنی گشتی و داگیرکردنی زانکۆ و کارگەکان کۆتایی هات. لە ترۆپکی ڕووداوەکانی ئەم ڕووداوە کە بە ئایاری ٦٨ ناسراوە (بە فەڕەنسی: Mai 68)، ئابووری فەرەنسا وەستا. ^[٢] ناڕەزایەتییەکان گەیشتنە ئاستێک کە وایکرد سەرکردە سیاسییەکان ترسیان لە شەڕی ناوخۆ یان شۆڕش هەبێت ; حکومەتی نیشتمانی بۆ ماوەیەکی کورت لە کارکردن وەستا دوای ئەوەی سەرۆک چارڵز دیگۆل لە ٢٩ی مانگ بە نهێنی لە فەرەنسا هەڵهات بۆ ئەڵمانیای ڕۆژئاوا. ناڕەزایەتییەکان هەندێک جار پەیوەستن بە بزووتنەوە هاوشێوەکانەوە لە دەوروبەری هەمان کاتدا لە سەرانسەری جیهاندا ^[٣] کە ئیلهامبەخش بوون بۆ نەوەیەک لە هونەری ناڕەزایەتی لە شێوەی گۆرانی، گرافیتی خەیاڵی، پۆستەر و دروشم. ^[٤] ^[٥]

نائارامییەکان بە زنجیرەیەک ناڕەزایەتی خوێندکاری چەپڕەو لە دژی سەرمایەداری و بەکاربەری و ئیمپریالیزمی ئەمریکی و دامەزراوە کلتوورییەکان دەستی پێکرد. سەرکوتی قورسی پۆلیسی خۆپیشاندەران بووە هۆی ئەوەی کۆنفیدڕاڵی سەندیکاکانی فەرەنسا داوای مانگرتنی هاوسۆزی بکەن، کە زۆر خێراتر لەوەی پێشبینی دەکرا ١١ ملیۆن کرێکاری بەشداربوون، کە زیاتر لە ٢٢%ی دانیشتوانی فەرەنسایان لەوکاتەدا پێکدەهێنا.^[٦] بزووتنەوەکە بە مەیلی خۆبەخۆ و لامەرکەزی پشیلە کێوییەکان تایبەتمەند بوو؛ ئەمەش دژایەتی و هەندێکجار تەنانەت ململانێی لە نێوان سەندیکاکان و لایەنە چەپەکاندا دروستکرد.^[٦] ئەوە گەورەترین مانگرتنی گشتی بوو کە تا ئێستا لە فەرەنسا هەوڵی بۆ درابێت، هەروەها یەکەم مانگرتنی گشتی پشیلە کێوییەکانی سەرتاسەری وڵات بوو. ^[٦]

داگیرکارییەکانی خوێندکاران و مانگرتنی گشتی لە سەرانسەری فەرەنسا ڕووبەڕووی ڕووبەڕووبوونەوەی زۆرەملێی بەڕێوەبەرانی زانکۆ و پۆلیس بوویەوە. هەوڵەکانی ئیدارەی دیگۆل بۆ دامرکاندنەوەی مانگرتنەکان بە کردەوەی پۆلیس تەنها دۆخەکەی هەڵوەشاندەوە و بووە هۆی شەڕی شەقام لەگەڵ پۆلیس لە گەڕەکی لاتینی پاریس.

تا کۆتایی ئایار ڕەوتی ڕووداوەکان گۆڕابوو. ڕێککەوتننامەکانی گرێنێل کە لە ٢٧ی ئایار لە نێوان حکومەت و سەندیکاکانی کرێکاران و خاوەنکارەکاندا کۆتایی هات، قازانجێکی بەرچاوی مووچەی کرێکارانی بەدەستهێنا. دژە خۆپیشاندانێک کە لە ٢٩ی ئایاردا لە ناوەڕاستی پاریس لەلایەن پارتی گۆلیستەوە ڕێکخرابوو، متمانەی بە دیگۆل بەخشی کە ئەنجومەنی نیشتمانی هەڵبوەشێنێتەوە و هەڵبژاردنی پەرلەمانی بۆ ٢٣ی حوزەیرانی ١٩٦٨ ڕێکبخرێت. توندوتیژی نزیکەی بەو خێراییەی کە سەریهەڵدا بەهەڵم بوو. کرێکاران گەڕانەوە سەر کارەکانیان و دوای هەڵبژاردنەکانی مانگی حوزەیران، گۆلیستەکان بەهێزتر لە پێشوو دەرکەوتن.

ڕووداوەکانی ئایاری ساڵی ١٩٦٨ بەردەوامن لە کاریگەری لەسەر کۆمەڵگەی فەرەنسا. ئەو قۆناغە بە وەرچەرخانێکی کولتووری و کۆمەڵایەتی و ئەخلاقی لە مێژووی گەلی فەڕەنسی دادەنرێت. ئالان گەیسمار کە یەکێک بوو لە سەرکردەکانی خوێندکاران لەو کاتەدا، دواتر وتی بزووتنەوەکە "وەک شۆڕشێکی کۆمەڵایەتی سەرکەوتوو بووە نەک وەک شۆڕشێکی سیاسی". ^[٧]

سەرچاوەکان

^ ^ئ ^ا ^ب «France Feared On Brink of Civil War». The Register-Guard. Vol. 101, no. 124. Eugene, Oregon. May 25, 1968 – via Google News Archive. Two persons were reported killed in the fighting Friday night and early today, more than 1,000 injured and more than 1,000 arrested.
Police said in Paris battles alone 795 persons were arrested and that the hospitals and the Red Cross treated 447 wounded civilians, 176 of whom were hospitalized. The University of Paris estimated another 400 injuries were not reported. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)
^ «The Beginning of an Era». Internationale Situationniste. September 1969. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تەممووزی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
^ «1968 was no mere year». The Economist. 2018-04-05. ISSN 0013-0613. لە 2021-06-29 ھێنراوە.
^ «Mai 68 – 40 ans déjà». لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی ئایاری ٢٠١٤ ھێنراوە.
^ DeRoo، Rebecca J. (2014). The Museum Establishment and Contemporary Art: The Politics of Artistic Display in France after 1968. Cambridge University Press. ISBN 9781107656918.
^ ^ئ ^ا ^ب «The Beginning of an Era». Internationale Situationniste. September 1969. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تەممووزی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە."The Beginning of an Era" ٤ی تەممووزی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..
^ Erlanger، Steven (29 April 2008). «May 1968 – a watershed in French life». New York Times. لە 31 August 2012 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)

[Eugene_Register-Guard_–_Google_News_Archive_Search-1] ئ ^ا ^ب «France Feared On Brink of Civil War». The Register-Guard. Vol. 101, no. 124. Eugene, Oregon. May 25, 1968 – via Google News Archive. Two persons were reported killed in the fighting Friday night and early today, more than 1,000 injured and more than 1,000 arrested.
Police said in Paris battles alone 795 persons were arrested and that the hospitals and the Red Cross treated 447 wounded civilians, 176 of whom were hospitalized. The University of Paris estimated another 400 injuries were not reported. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |date= (یارمەتی)

[SitInt112-2] «The Beginning of an Era». Internationale Situationniste. September 1969. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تەممووزی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە.

[3] «1968 was no mere year». The Economist. 2018-04-05. ISSN 0013-0613. لە 2021-06-29 ھێنراوە.

[4] «Mai 68 – 40 ans déjà». لە ڕەسەنەکە لە ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٨ی ئایاری ٢٠١٤ ھێنراوە.

[5] DeRoo، Rebecca J. (2014). The Museum Establishment and Contemporary Art: The Politics of Artistic Display in France after 1968. Cambridge University Press. ISBN 9781107656918.

[SitInt12-6] ئ ^ا ^ب «The Beginning of an Era». Internationale Situationniste. September 1969. لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تەممووزی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ ھێنراوە."The Beginning of an Era" ٤ی تەممووزی ٢٠١٩ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە..

[Erlanger_2008-7] Erlanger، Steven (29 April 2008). «May 1968 – a watershed in French life». New York Times. لە 31 August 2012 ھێنراوە. {{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= و |date= (یارمەتی)

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[١]

[٦]

[٧]