ھەوکردنی جومگەكان

سووتانەوەی کۆنی جومگەکان سووتانەوەی کۆنی جومگەکان نەخۆشییەک کە کاریگەری ھەیە لەسەر ھەموو جومگەکان. دەتوانی لە ھەر کامی جومگەکان کار بکات، بەڵام بە زۆربەی کاریگەری ھەیە لەسەر ئەو جومگان کە وەزن ھەڵدەگرن، وەکو کلووەتەکە، ئەژنۆیەکە، قوولەپێیەکە، و ھەروەھا شانەکە.

بە گشتی، سووتانەوەی کۆنی جومگەکان حالەتی شۆڕبوونەوە و کە دەست پێ دەکات، ناتوانی ڕابگرێ. دەتوانی زۆر خراپ دەبێت ھەتا پێویستی بە لابردنی و گۆرینی جومگەک ھەبێت چونکە زۆر بە ئازار دەبێت. ھەروەھا بەرێوبەری بەپێی پێویست و چارەسەرکردن بە بێ گۆرینی جومگەک دەتوانێت ئەو ڕێگای خێرا ھەندێک ھێواش بکات.

ھەروەھا، ئەو زۆر گرنگە بۆ ئێمە کە تێدەگەین کە سووتانەوەی کۆنی جومگەکان ئازاری بەسیت نییە و ڕووداوێکی کتوپڕ نییە. ئازارێک و ڕووداوێک کاریگەریان ھەیە لە جووڵانی جومگەکان و دەتوانی دەستپێکردنی سووتانەوەی کۆنی جومگەکان پێشەنگی دەکات. ئەگەر ئەو ئازارە بە خێرایی چارەسەردەکرێ، لەوانەیە سووتانەوەی کۆنی جومگەکان پێشەنگی ناکات یان بە ھێواشی ئەو نەخۆشییەکە پێشەنگی دەکات (لە و حالەتان ئەو ئیشەکە گونجاوە بۆ چاککردنەوەی کڕکڕەیەکە {شانەکە لاستیکە بۆ پاڵپشتی کردن و پاراستنی جومگەکان} یان بەستەر {شانەیەی دوو ئەندام پێکەوە دەبەستێ} بەسەرکەوتوویانھ). ئەگەر ئەو ئازارە لە بیرکراو یان تا درەنگایەکی چارەسەرناکرێ، ئینجا کڕکڕەی جومگەیی زۆرخراپە و ناتوانین چارەسەری دەکەین.

لە ڕەسمەکی خوارێ، دەتوانی ببینی جومگەی ئەژنۆیەکە کە سووتانەوەی کۆنی جومگەکانی نییە (نمرەی سفر)، دەتوانێت برینی کڕکڕاگەی ھەبی (دەتوانین ئەو برینە چاک بکەین). ئەگەر ئەو حالەتە چاکی نەکراو و بەکارھێنانی جومگەکە بەردەوام بوو، لەوانەیە ئەو برینە بە زیاتر خراپ دەبێت (نمرەی ١+٢) و لە کۆتاییدا ھەموو کڕکڕەی جومگەکە بزر دەبێت و ئێسک لەسەر ئێسک بەبێ پاراستن دەبێت (ھەوکردنی جومگە نمرەی ٣+٤).

نیشانەکانی پزیشکی

کڕکڕەیێک ھەیە لە بانی کۆتایی ئێسکەکان و دابینی جومگەکان دەکات بە بانی خلیسک و ھەڵمژەری شۆکە لە کاتی چالاکانی ڕۆژانە. سووتانەوەی کۆنی جومگەکان ھۆکاری دەکات کە چینی کڕکڕە شکاو و بڵاو دەبێت، و ئەو حالەتە ئێسکەکان دەردەخات. ھەروەھا ھۆکاری دەکات لە گۆرینی ئێسکەکان لە خواری کڕکڕەی جومگەکان و دروستی ئێسکەکە دەکات کە ئێسکەکە بەستوو دەبێت و ناتوانی کێش ھەڵدەگرێت. سەرەڕای ئەوە، ئەو برینی پێشکەوتووە ھۆکاری ھەوکردنی دووبارەبوونەوە دەکات لە دیواری ژوورێی جومگەکە. ئەو ھەوکردنە دەتوانێت ھەندێک ئازاری سووتانەوەی کۆنی جومگەکان ھۆکار بکات، و ھەروەھا دروستی شلەمی زۆر دەکات لەناو جومگەکان و ئەو شتە زۆر خراپ بۆ کڕکڕەی جومگەکەی ئەگەر ماوە. ئەگەر کۆکردنی شلە زۆر بوو، دەتوانی توورەکە دروست بکات و ئەو توورەکە بە زۆربەی لە پشتی ئەژنۆیەکە دەبێت. ئەو توورەکە ناوی «توورەکەی نانکەر» ە.

لە ئەنجامی کڕکڕە زیان، برینی پێش کەوتوویەکەی ئێسک و وەڵامی گۆڕانی ھەوکردن لەوێ زیاتر ئێسک دروست دەکرێ بەدرێژایی قەراغی جومگەکە. ئەو گرێی ئێسکەکان لەوانەیە ھەوڵدانی لەشی مرۆڤەکە بۆ زیادکردنی بانی ھەڵگرتنی وەزنی جومگەکە (و ھەروەھا کەم کردنی گەورەترین کێشەکە کە دەنێرێ لە ھەموو جومگەکھ)، بەڵام ئەو ھۆکاری سەرەکیش بۆ ھەستی ڕەق بوونی جومگەکانی لە سووتانەوەی کۆنی جومگەکان. گۆڕانانی تر ڕوودەدەن بەدرێژایی سووتانەوەی کۆنی جومگەکان کە کاریگەریان ھەیە لە نەرمی و لووسی جومگەکە، ماسوولکەکە و تاندۆنەکە لە دەوروبەری جومگەکە نەخۆشی بەشداری دەکەن لە ھەستی ڕەق بوونی جومگەکە.

ھۆیەکان

سووتانەوەی کۆنی جومگەکان گشتریتر لە ھەموو جۆرەکانی ھەوکردنی جومگە. تەقدیرەکان لەسەر ئاستی ھەموو جیھان دەردەخەن کە ٩٬٦٪ لە پیاوان و ١٨٬٠٪ لە ئافرەتان کە تەمەنیان زیاتر لە ٦٠ ساڵ نیشانەی سووتانەوەی کۆنی جومگەکانیان ھەیە. بە گشتی، سووتانەوەی کۆنی جومگەکان ڕوودەدات کە برینی جومگەکە زۆرتر دەبێت و بە زۆربەی ئەو برینە لە بالغەکانی پیر. لەگەڵ ئەوەشدا، سووتانەوەی کۆنی جومگەکان دەتوانێت کاریگەری لەسەر بالغەکانی گەنجتر، بە زۆربەی چونکە ئەو مرۆڤان برینی جومگەکانیان ھەبوون. سووتانەوەی کۆنی جومگەکان گشتری لە پیاوان کە تەمەنیان کامتر لە ٤٥ ساڵ و گشتری لە ئافرەتان کە تەمەنیان زۆرتر لە ٤٥ ساڵ. نەخۆشەکانی تر لەوانەیە کاریگەریان لەسەر کڕکڕەی جومگەکان ھەیە. ھۆکاری گرنگ کە بەشداری دەکات بۆ پەرەپێدانی سووتانەوەی کۆنی جومگەکان وەزنی زیادە یان بەشداری کردن لە چالاکان و ڕاھێنان کە دەتوانن زۆر زەبر دەردەخن لەسەر جومگەکانی دیاریکراو.

دەستنیشان کردن

خاڵی گرنگ بۆ تێگەیشتنی خۆمان سووتانەوەی کۆنی جومگەکان زۆر نیشانانی ھەیە و زۆربەی جارەکان بە نیشانانی زۆر بەسیتن و لەوانەیە دەتوانین چاک بکەین لە پێشی گەشەکردنی ئەو حالەتە بۆ نەخۆشی جێگیر و کەمتوانی. ئەگەر تۆ و دکتۆرت ئەمان گۆڕان زۆر زوو دەناسنەوە، ئەو لەوانەیە گونجاو بێت بۆ گواستنەوەی کڕکڕەیەکە یان کردنی ھەر نەشتەرگەری پزیشکی ھەتا بە زیاتر پەرەپێدانی سووتانەوەی کۆنی جومگەکانی کامتوانی پێشگیری دەکەین بۆ چەندین ساڵ. بۆ ئەو ھۆیە، زۆر گرنگە بۆ ھەوڵ دانی وەرگرتنی یارمەتی لە پزیشکی بە زوو ھەتا ئەو مەجالی فورسەت لە دەست نادەین.

چارەسەر

سووتانەوەی کۆنی جومگەکان بە تەواوی دادەمەزرێنرێت، زۆربەی جاران چاک کردنی کڕکڕەیەکە گونجاو نییە ئیتر چونکە دەوروبەری جومگەکە زۆر سەختە بۆ تەحەمول کردنی خانەکانی کڕکڕەیەکە یان بەدیلەکانی کڕکڕە. لەگەڵ ئەوەشدا، کێماسی کڕکڕە کەنارگیرەیەکە و ھەوکردنی جومگەی «ئێسک لەسەر ئێسک» جێگیان لە لایەکانی بەرامبەرن لەناو شەبەنگەکە. بۆ ئەوەی، زۆربەی جار ئەو بڕیارە تاکە کە لە کێندەر لەسەر ئەو شەبەنگە نەخۆشێک دیار دەبێت بۆ پزیشکەکە و کەوتنە سەر نمرەکەی سووتانەوەی کۆنی جومگەکان ڕێسایەکانی چاک کردنی کڕکڕەیەکە گونجاو بێت یان گونجاو نابێت.

ھەروەھا ئەوە گونجاوە ئەگەر نەخۆشەکە پیشان دەدات ھەندێک نیشانانی زوو بۆ سووتانەوەی کۆنی جومگەکان کە دەتوانین چاک بکەین (وەکو تەسک کردنەوەی بۆشایی جومگەکان لەگەڵ دەستدانی کڕکڕەی کەوانەی مینیسکۆس لەو حاڵەتانە، لەوانەیە گونجاوە لە گواستنەوەی کڕکڕەکەی جومگەکە و چاک کردنی کێشەکەی تر (وەکو دەستدانی کڕکڕەی کەوانەیی) لە ھەمان کات. دەتوانین پێ بڵەین، ھەرچۆنێک، کە لە نەخۆشەکان کە پیشاندانی نیشانانی دەستپێکردنی سووتانەوەی کۆنی جومگەکان دەکەن چاک کردنی کڕکڕەیەکە زۆربەی کات زەحمەتە و لەوانەیە زیاتر ڕێسایانی ھەیە.

سووتانەوەی کۆنی جومگەکان نەخۆشی پرۆسە کە کاریگەری ھەیە لە نەک تەنھا جومگەکانت: و ھەروەھا دەتوانێت ڕەق بوون لە ژێیەکان، بەستەرەکانی نێوان دوو ئێسک، و ماسوولکەکان ھۆکار بکات. ئەمە لەوانەیە سەختی بکات بۆ درێژە پێ دانی ئاستی چاڵاکی ئاسایی، و لەوانەیە بەگرنگی کاریگەری ھەبێت لە توانای وەرگرینی ژیانی خۆت. وەرزش یەک لە کاریگەرترین عیلاجەکانی سووتانەوەی کۆنی جومگەکان. جەدوەلی ڕۆتینی وەرزشێک دەتوانێت ئازاری جومگەکان و ڕەق بوونی کام بکاتەوە، و لەھەمان کاتتدا دڵەکە باھێز بکات. وەرزش، ئەگەر بەشێوەیەکی ڕاست بکاتەوە، نزیکەی ھیچ کاریگەری لابەلای نییە و دەتوانێت وەرزش بکات بە سەرپشتی کردن (بەھۆی چارەکردنی فیزیکی یان لەش جوانی لەگەڵ پیشەگەر) یان بەبێ سەرپشتی کردن لە ھۆڵی وەرزش یان لە ماڵێ. دکتۆرت دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ دیار کردنی کامە وەرزشان باشن بۆ حالەتی خۆت.

وەرزش، بەتایبەتی کاتێک تێکەڵی کراو لەگەڵ ڕێجیمی بەسەھەند، یارمەتیت دەکات بۆ کۆنترۆلی کێشەکەت. ھەر پاوندی کێشەکەت بزر دەبێت بەھۆی وەرزش یان ڕێجیم دەبێت نزیکەی ٥ پاوندی کێشەکە کە ئەژنۆیەکەت پێویست ناکات ھەڵ بگرێت! بۆ ئەوەی زیانی کێش دەبێت بەشی گرنگە لە بەشداری خۆت بۆ چارەسەر کردنی سووتانەوەی کۆنی جومگەکان. پسپۆری بژێوی ڕۆژانە دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ دروستکردنی پرۆگرامی زیانی کێش کە باشترە بۆ خۆت.

کۆنترۆلی نەخۆشی

زۆر نەخۆشەکانی سووتانەوەی کۆنی جومگەکان دەترسن لەوانەیە پێویستیان بە نەشتەرگەری خێرا. ئەو حاڵەتە بە زۆربەی ئەوھا نییە. زۆر ڕێگاگان بە بێ نەشەرگەری ھەیە کە بەردەستە بۆ دکتۆرت ھەتا یارمەتیت بدات بۆ ژیان لەگەڵ سووتانەوەی کۆنی جومگەکان و کۆنتڕۆلی ئازاری جومگەکە ھەتا دەتوانیت بژیت بە شێوەیەکی ئاسایی.

دەرمانانی و ئامرازیانی جیاوازن ھەیە کە دکتۆرت دەتوانێت بەکار بھێنێت ھەتا دەتوانیت چاڵاکەکانی ئاسایی بکەیت:

چارەسەری زاری

ئەسیتۆمنۆفن (پاراسیتۆل) زۆر کاریگەرە بۆ کۆنتڕۆلی ئازار. ھەوکردنەکە کەم ناکات، بۆ ئەوەی لەگەڵ دەرمانی ھەوکردن کۆ دەکرێتەرە.

دەرمانی ھەوکردن

ئەمانە دەرمان زۆر کاریگەرن لە ئازار و ئاوسان کەم کردنەوە. زۆرجار پێویستە بۆ جیاوازکردنی دەرمانی ھەوکردن ھەوڵ دەدات بۆ زیاترین کاریگەری دەست دەکەوێت.

• گلوکۆسامین و کۆندرۆیتن سەلفەیت

• ئەوان کاریگەر نین لە ھەر کەسێک

دەرمان لەلایەن دەرزی

دەرزی ھۆرمۆنی ستێرۆید دەرزیێک بۆ یەک جار ڕاستەوخۆ لەناو جومگەکە، دەرمانی ھەوکردنی بەھێزە و ئاوسانی جومگەکە کەم دەکات. یەک دەرزی دتوانێت ئازار کام بکاتەوە بۆ چەندین مانگ ھەتا یەک ساڵ، لەگەڵ کاریگەری لاوەکی کەمە.

سەرچاوەکان

https://cartilage.org/patient/about-cartilage/what-is-cartilage-damage/osteoarthritis/