ھەرزەکاری
ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. |
وشەی ھەرزەکاری لە بنچینەدا وشەیەکی کۆنە و لە زمانەوانیدا گەلێک واتا دەبەخشێت، ئەوانیش وابەستەن بە تایبەتمەندییەکانی تاکەوە وەکو "درۆ، بێئاگایی، پەلەکردن، خێرایی لە بەگژداچووندا، گێلی، نەزانی و شەڕەنگێزی". بەڵام ھەرزەکاری لە دەروونزانیدا بە واتای نزیکبوونەوەی تاک دێت لە پێگەیشتنی جەستەیی، ژیری، دەروونی و کۆمەڵایەتی.
ماوەی هەرزەکاری
دەستکاریهەتا ئێستا ڕێکەوتنێکی گشتی نیە لەسەر ماوە و کاتی دەستپێکردنی قۆناغی هەرزەکاری، بەشێوەکی گشتی ئەم ماوەیە درێژ دەبێتەوە لە 12 بۆ 20 ساڵَی، چوونە ناو قۆناغی هەرزەکاری بە پێی ڕەگەز دەگۆڕێت، کچان زووتر پێدەنێنە ناو ئەم قۆناغەوە بە بەراورد بە کوڕان ، هەروەک چۆن کچان لە لایەنی سۆزداریەوە زووتر پێدەگەن وەک لە کوڕان. تۆێژه‌ران لەسەر ماوەی دەستپێک و کۆتاییەکانی تەمەنی هەرزەکاری کۆک نین، بەڵام لەسەر ئەوە کۆکن، که دەستپێکی هەرزەکاری هاوکاتە لەگەڵ تەمەنی باڵقبوندا، دیاریکردنی ئەم تەمەنەش بە 12 ساڵی دەست پێ دەکات، کە ئەمەش بۆخۆی گریمانەییە، هەروەک چۆن ئاماژەمان پێکرد جیاوازی و دووری هەیە لە نێوان تەمەنی باڵقبونی کوڕان و کچاندا، بەهەمان شێوەش جیاوازی هەیە لە نێوان شارستانیەتێک و یەکێکی که دا، پێگەی جوگرافی شوێنێک و شوێنێکی تر، له‌گه‌ڵ کاریگەری جۆری خواردن . هەموو ئەو ڕاستیانه دەبنە هۆی ڕوودانی باڵقبون لەکاتێکی زودا.
جیاوازی نێوان باڵقبون و هەرزەکاری
دەستکاریلە نێوان هەرزەکاری و باڵقبوندا جیاوازی هەیە: مەبەست لە باڵقبون گۆڕانکارییە جەستەیی و فیسۆلۆژییەکانە؛ وەکو پێگەشتن و تەواوبون لە ئەرکە سێکسیەکان لای هەرزەکار، یاخود گەشەکردنی گلاندە سێکسیەکان‌و توانای تاک بۆ وەگەرخستنیان. بەڵام مەبەست لە هەرزەکاری ئاماژەیەکە بۆ پێگەیشتنێکی پلەبەندی لە ڕوی جەستەیی و ژیری و دەروونیی و کۆمەڵایەتی. هەربۆیە باڵقبون تەنها یەک لایەنی هەرزەکارییە، ئەویش لایەنی جەستەیی و فیسیۆلۆژیەکەیە، ئه‌وه‌ی تەنها لەڕووی کاتەوە پێش هەرزەکاری دەکەوێت. کەواتە باڵقبون یەکێکە لە ئاماژە سەرەتاییەکانی چوونە ناو قۆناغی هەرزەکارییەوە.
نیشانەکانی باڵقبون
دەستکاریدوو جۆر نیشانە هەن لە باڵقبوندا کەپێیان دەوترێت نیشانە یەکەمیەکان و نیشانە دوەمیەکان، نیشانە یەکەمیەکان بریتین لە:-
- پێگەیشتنو گەورەبونی ئەندامی سێکسی.
- دەسپێکردنی سوڕی مانگانە لای کچان.
- خەوبینینی سێکسی لای کوڕان
نیشانە سێکسیە دووەمییەکان
دەستکاری- گڕبونی دەنگ
- دەرکەوتنی موو لەهەندێک جێگاو ئەندامی جەستەدا
- گەورەبونی سنگ لای کچان
زیادبونی دەرهاوێشتە هۆڕمۆنیەکان
دەستکاری- زیادبونی چالاکی توخامە گلانده کانی (ڕژێنە سێکسیەکان و هه‌ندێک رژێنی دیکه).
- زیادبونی چالاکی گلاندی دەرەقی و( زیادبونی چالاکی جەستەیی).
- زیادبونی چالاکی گلاندە سێکسیەکان
- هۆڕمۆنی ئاندرۆجین و (گەشەکردنی ماسولکەو ئێسک)
- هۆڕمۆنی ئێسترۆجین (شێوەی ئێسک و چینە چەورییەکان).
قۆناغەکانی هەرزەکاری
دەستکاری
ماوە و کاتی هەرزەکاریی دەگۆڕێت لە کۆمەڵگەیەکەوە بۆ یەکێکیتر، لەهەندێ کۆمەڵگەدا ماوەی هەرزەکاریی کورت خایەنە و لەهەندێکی تریاندا درێژخایەنە، هەر لەبەر ئەمەیە زاناکان هەستاون بەپۆڵێنکردنی هەرزەکاری بەسەر سێ قۆناغدا کە ئەمانەن: 1- قۆناغه سەرەتاکانی هەرزەکاریی 11 بۆ 14 ساڵی، ئه‌وه‌ش بە گۆڕانکاریە بایلۆژیە زۆر خێراکان دەناسرێتەوە 2- قۆناغی ناوەڕاستی هەرزەکاری 14 بۆ 18 ساڵی، ئەو قۆناغەیە کە گۆڕانکاریە بایلۆژیەکانی تێدا تەواو دەبێت 3- قۆناغی کۆتاییەکانی هەرزەکاری 18 بۆ 21 ساڵی، لەم قۆناغەدا گەنج ( واته کوڕان و کچان) وەکو مرۆڤێکی پێگەیشتو دەردەکەون لە ڕوخسارو مامەڵە کردنیدا لەم پۆلێنکردنەدا بۆمان ڕووندەبێتەوە، کە قۆناغی هەرزەکاری زیاتر لە 10 ساڵ درێژە دەکێشێت لە ژیانی تاکدا کە 11 – 21 ساڵییە. گرفت و کێشەکانی هەرزەکــار گرفت و کێشەی هەرزەکاری لە تاکێکەوە بۆ تاکێکی تر، لە ژینگەیەکی جوگرافیەوە بۆ یە کێکی دیکه‌و لە بنەماڵیەکەوە بۆ بنه‌ماَه‌یه‌کی دیکه دەگۆرێت، هەروەها بە پێی چەشن و شێوەی ژیار و شارستانێتیەکانیش دەگۆرێت، ئەگەر سه‌یری کۆمەڵگە بەرایی و سەرەتاییەکان بکەین، قۆناغی هەرزەکاری لای تاکەکانی زۆر جیاوازترە لە کۆمەڵگەی شارستانی، هەروەها ئەم جیاوازیەش جارێکیتر دەبینرێتەوە لە کۆمەڵگە سیڤیلیه‌کاندا، لە کۆمەڵگە گوند نشینەکاندا جیاوازه، بێگومان ئەو گرفتانەی دێنە پێش هەرزەکاری لە کۆمەڵگەیەکی داخراو و پڕ لە کۆتو بەندو ڕێگر لەبەردەم چالاکیەکانی تاکدا زۆر جیاوازە، لەگرفتی ئەو هەرزەکارەی کە لە کۆمەڵگەیەکی ئازادو کراوەدا ژیان بەسەر دەبات و ڕێگەی کارو چالاکی و تێرکردنی پێداویستی و پاڵنەرە جۆراو جۆرەکانی بۆ دابینکراوە.
قۆناغی هەرزەکاری قۆناغێکی سەربەخۆ نییە، بەڵکو ئەم قۆناغە دەکەوێتە ژێر کاریگەری شارەزایی قۆنەغەکانی پێشتر، ئه‌وه‌ی مندال پێیدا تێپەڕیوە. بۆیە نابێت ئەوە لەبیر بکەین، کە گەشەکردن پڕۆسەیەکی بەردەوام و پێکەوە بەستراوە، هەربۆیە جیاوازی نێوان قۆناغی منداڵی و هەرزەکاری تەنها لە کاتدا جیاوازه؛ ئەوەی ئەو دوو قۆناغە لە یەکتری جیادەکاتەوە، برتییە لە جیاوازی پێداویستییه‌کان و پاڵنەرەکان، ئه‌وه‌ش لە هەر یەک لە قۆناغەکاندا جیاوازه. لەم قۆناغەدا ململانێی دەروونیی ڕوبەڕووی هەرزەکار دەبێتەوە، ئەویش بەهۆی ئەو گۆڕانکارییە بایلۆژی و جەستەیی و دەروونیانەوە دەبێت، که لەم قۆناغەدا ڕوودەده‌ن. تاکی هەرزەکار لەڕووی جەستەییەوە هەست بەگەشەکردنێکی زۆر خێرا دەکات لە ئەندامەکانی جەستەیدا، ئه‌وانه‌ش دەبنه هۆکاری دڵەڕاوکێی و پەشێوی بۆ گه‌نجی هه‌رزه‌کار، لەئەنجامدا هەست بە سستی و تەمبەڵی و خاوبونەوە دەکات، ئەم خێراییە لەگەشەکردندا وا دەکات، که هەرزەکار جموجۆڵی ناڕێکی لەگەڵ خۆیدا ببێت، دڵتەنگی و پەژارە و ئازاردێنێت بۆ هەرزەکارەکە، که لە هۆکارەکانی تێناگات.
لەڕووی دەروونیشەوە هەرزەکار هەوڵدەدات بۆ ئازادی و هاتنەدەرەوە لە ژێر ڕکێف و دەسەڵاتی دایک و باوک و خێزانەکەی و هەوڵدەدات بۆ سەربەخۆبن و پشت به‌خۆبه‌ستن و بنیاتنانی بەرپرسیارێتی کۆمەڵایەتی، لەهەمان کاتیشدا ناتوانێت لە دایک و باوکیشی دوربکەویتەوە، چونکە سەرچاوەی ئاسایش و دڵنیایی ودەستکەوتنی لایەنی مادین بۆی، بۆیە تێنەگەشتنی خێزان و کەسوکاری هەرزەکار لەسروشتی ئەم قۆناغە و چۆنێتی مامەڵەکردن لەگەڵ ڕەفتاری هەرزەکاردا، دەرئەنجامی خراپی لێدەکەوێتەوە بۆ سەر دەروونی هەرزەکار، لەم قۆناغەدا هەرزەکار توشی لەتبوون و پەرتبوون و تێکچوون لە هاوسەنگی دەروونیدا دەبێت، چونکە ئەگەر وەکو منداڵ مامەڵە بکات، گەورەکان گاڵتەی پێدەکەن، و بەپێچەوانەشەوە ڕاستە، بۆیە کۆ و سەرجەمی ئەو هۆکارانە، توندی کێشە و گرفتەکانی هەرزەکار زیاد دەکه‌ن.
بەپێی ئەو لێکۆڵینەوانەی لەگەڵ دایک و باوک و هەرزەکار کراون، زۆربەی خێزان و دایک و باوکەکان به‌ده‌ست ئه‌م قۆناغه‌وه دەناڵێنن، که منداڵەکانیان تێیدان، ئەویش بەهۆی:
- ترسێکی زۆر لە هاوڕێیەتی کردنی کەسانی خراپ
- یاخیبوون و بەرپەرچدانەوەی هەر جۆرە ئامۆژگاری و پێشنیارێک لەلایەن دایک و باوکەوە.
- داواکردنی ئازادی و سەربەخۆی زیاد لە پێویست 4- هەرزەکاران لە جیهانێکی تایبەتدا ژیان بەسەر دەبەن و بەردەوام، هەوڵی جودا بونەوە لە دایک و باوک دەدەن، ئه‌وه‌ش بە چەند ڕێگەیەکی جیاواز.
دەرکەوتووترین کێشە و گرفتە ڕەفتاریەکان لە ژیانی هەرزەکاردا ئەمانەن
دەستکاریململانێی ناوەکی
دەستکاریهەرزەکار بە‌ده‌ست کۆمەڵێک ململانێی ناوەکییەوە دەناڵێنێت، لەوانە ململانێ لەنێوان سەربەخۆیی لە خێزان و پشت بەستن بەخودوململانێ لە نێوان پاشکۆی منداڵێتی و داواکاری گەورەکان وململانێ لە نێوان ئومێد و هیوا زۆرەکانی هەرزەکاروکەمی لە ڕاسته‌قینه‌دا، ململانێ لەنێوان ڕەمەکە ناوەکیی واته(غرائز الداخلیە) و نەریتە کۆمەڵایەتییەکاندا، ململانێ لە نێوان ئایین وەکو پڕانسیپێ، ئه‌وه‌ی فێری بووە لە بچوکیداو، فەلسەفەی تایبەتی خۆی بۆ ژیان، ململانێی ڕۆشنبیری، لە نێوان نەوەی هەرزەکار و نەوەی ڕابردوودا.
نامۆبوون و یاخی بوون
دەستکاریهەرزەکار هەندێک جار گومانی ئەوە دەکات، کە هیچ کام لە دایک و باوکی لێی تێناگەن، بۆیە هەوڵ دەدات بۆ بەرپەرچدانەوەی هەڵوێست و داواکاری و حەزەکانی دایک و باوکی، ئەمەش وەکو میکانیزمێک بۆ جەختکردنەوە لەسەر خۆناساندن، تاکێتی خۆی بەکاردەهێنێت، کە ئەمەش بەبەرەنگاربونەوەی دەسەڵاتی کەس وکار کۆتایی دێت، لەبەر ئەوەی هەرزەکار وادەبینێت هەر دەسەڵاتێکی سەروتر یاخود هەر ڕێنماییەک لەسەروخۆیەوە بێت، دەبێتە هۆی بەلاواز تەماشاکردنی توانا ژیرییەکای هەرزەکار، کە ئەو وا تەماشای خۆی دەکات لەڕووی ناوەڕۆکەوە کەسێکی پێگەیشتوەو هاوسەنگی هەیە، بۆیە ڕەچاونەکردنی ئەوانەی کەباسکران لەلایەن دایک و باوک و کەسوکارەوە دەبێتە هۆی دەرخستنی کۆمەڵێک ڕەفتاری یاخیبون و خۆبەگەورەزان و به‌رهه‌ڵستی و دەمارگیری و شەڕاگێزی لای هەرزەکــار.
شەرمکردن و گۆشەگیری
دەستکارینازهەڵگرتنی زۆر و لەهەمانکاتدا توندوتیژی زیادیش دەبنە هۆکاری ئەوەی هەرزەکار بەردەوام پشت ببەستێت بەوانی تر لە چارەسەرکردنی کێشەکانیدا، سروشتی ئەم قۆناغە پێویست بەوە دەکات، هەرزەکار سەربەخۆبێت لە خێزان و پشت بەخودی خۆی ببەستێت، بۆیە ئەم بارە فشار و توندی ململانێێ لا زیاد دەکات، لەم بارەشدا گەنج بۆ پاشەکشێکردنی لە جیهانی کۆمەڵایەتی و هەڵبژاردنی گۆشەگیری و شەرمکردن و دورەپەرێزی هەوڵدەدات.
رەفتاری بێزراو قێزەون
دەستکاریهەرزەکار بەردەوام حەزی لە بەدەستهێنانی ئارەزووە تایبەتیەکانی خۆیەتی، بەبێگوێدان و لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندی گشتی، بۆیە زۆر ئاساییە، هەندێ لە ڕەفتارەکانی ببنە مایەی بێزارکردنی خەڵکی وەکو قیژەقیژو هاوارکردن، جنێودان، دزیکردن، هێرشکردنە سەرمنداڵان، کێبڕکێکردن لەگەڵ گەورەکانداو تێکدان و خراپکردنی سامان و موڵکی خەڵکی وخۆخەریکردن بەهەندێک کاری پڕوپوچەوە و خۆئاڵاندن بەکێشەو و گرفتەوە و گوێنەدان بە مۆڵەت وەرگرتن لە کاتی هەرپێداویستیەکدا بێت و گرنگی نەدان بە هەستو سۆزی ئەوانیتر.
دەماگیری و توڕەبوون
دەستکاریزۆرجار ھەرزەکار دەیەوێت داواکاری و پێداویستیەکانی لە ڕێگەی ھێزو توندوتیژی زۆرو دەمارگیریەوە بەدەست بھێنێت، کە ئەمەش دەبێتە ھۆی بێزارکردنی چواردەوری، زۆربەی لێکۆڵینەوە زانستییەکان ئاماژە بەوە دەدەن، کە پەیوەندیەکی بەھێز لەنێوان ھۆرمۆنە سێکسیەکان و کارلێکە ویژدانیەکان لای ھەرزەکار ھەیە، بەواتایەکی دی ، ھەتا ئاستی ھۆرمۆنەکان بەرز بێت، دەبێتە ھۆی کارلێکی ویژدانیی جۆراوجۆری وەکو توڕەبون و دەمارگیری لای کوڕان، خەمۆکیش لای کچان.
سەرچاوەکان
دەستکاری| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ھەرزەکاری تێدایە. |