کێوی ھەراز
چیای ھەراز (بە عەرەبی: جبل حراز) ناوچەیەکی شاخاوی یەمەنە، لەنێوان سەنعا و ئەلھودادا، کە بە زنجیرەچیای سەرات دادەنرێت لە سەدەی ١١دا قەڵای سوڵتانیی بووە، کە ئەمڕۆ زۆرێک لە باڵاخانەکانیان ھەر زیندوون، کێوی نەبی شوعەیب دەکەوێتە ئەم چیایەوە کە بەرزترین چیای یەمەن و نیمچە دوورگەی عەرەبییە.[١]
| کێوی ھەراز | |
|---|---|
 | |
| وڵات | یەمەن |
| پۆتانی شوێن | ١٥°١٠′٠″N ٤٣°٤٥′٠″E |
| باری کەلەپووری | Tentative World Heritage Site، Tentative World Heritage Site |
 | |
ھەڵکەوتە
دەستکاریبەھۆی شوێنەکەی لە نێوان دەشتی کەناری تیھامە و سەنعا، ئەم ناوچە شاخاوییە ھەمیشە لە ڕووی ستراتیژییەوە گرینگ بووە، وێستگەی وەستانی کاروانچییەکان بووە لە سەردەمی شانشینی ھیمیارییەکان، ھەراز دواتر قەڵای سلەیحی بوو، کە لە ساڵی ١٠٣٧ لە یەمەن دامەزراوە پاشان و دوابەدوای ئەوە دانیشتووانەکە موسڵمانی شیعەیی ئیمەیلی بوون.[٢]
ھەراز بەناوبانگە بۆ گوندە بەھێزەکانی کە نزیکە لە لووتکە بەردینەکان، تەلارسازی سەپاندنیان دوو پێویستی پێ دەبینێت: بەرگری لە گوندنشینان، لەکاتێکدا بۆشایییەکی زۆری بۆ بەروبووم بەجێ ھێشتووە. ھەموو شارێک وەک قەڵایەک دروست دەکرێت. خاوەن ماڵەکان خۆیان دیوارەکە پێکدەھێنن، کە بە یەک دوو دەرگاکان بە ئاسانی گونجاون. کە لە بەردی لم و باسالتەوە دروست کراون، بیناکان تێکەڵ بە دیمەنەکە کراون و زەحمەتە بڵێین بەردەکە و گوندەکە لە کوێوە دەست پێدەکات یان کۆتایی پێدێت، چیاکە دابەشکراوە بەسەر تراسێکی چەند دۆنمی یان زیاتر کە ھەندێک جار بە دیوار جیاکراوەتەوە بە بەرزایی چەند مەترێک. لەسەر ئەم کێڵگە ترسێنەرانە بۆ مەڕوماڵات و میلە و ناوچە گەورەکان بۆ قاوە و قات گەشە دەکەن ئەمە یەکێکە لە ناوچە سەرەکییە گەشە سەندووەکانی قاوەی مۆچا.[٣]
لە ماوەی گەشتێکی ڕۆژێکدا بەنی مورە و گوندەکانی تر کە دەکەوێتە سەر گەڕەکە و چاوپۆشی لە مەناخە دەکەن مەنەخا دڵی زنجیرەی شاخە، شارۆچکەیەکی گەورەیە کە بازاڕەکەی لە ھەموو گەڕەکی گوندنشینانەوە ڕادەکێشێت حەجارە، لە ڕۆژاوای مەناخە ھەڵکەوتووە گوندێکی دیوارییە کە قەڵاکەی لە سەدەی ١٢دا لەلایەن سولەیھیدەکانەوە دامەزراوە لەوێشەوە گوندەکانی دیکە بەردەستن، وەک بەیت ئەلقەموس و بەیت شیمران گوندی ھوتایب لەسەر پلاتفۆڕمێکی بەردی سوور دروست کراوە و ڕووبەڕووی دیمەنی گردە تراسەکان دەبێتەوە کە میوانداری خاڵێک لە گوندەکان دەکەن لێرەدا ھەروەھا مەزارگەی داعی موتڵەگی سێیەمی یەمەنی حاتم بن ئیبراھیمە. بۆھەرس لە ھیندستان و سریلانکا و ماداگاسکار و وڵاتانی دیکە لێرە کۆدەبنەوە.[٤]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Farmer، G. Thomas (2013-01-12). Climate Change Science: A Modern Synthesis: Volume 1 - The Physical Climate (بە ئینگلیزی). Springer Science & Business Media. ISBN 978-94-007-5757-8.
- ^ McLaughlin، Daniel (2008-02). Yemen (بە ئینگلیزی). Bradt Travel Guides. ISBN 978-1-84162-212-5.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ Centre، UNESCO World Heritage. «Jabal Haraz». UNESCO World Heritage Centre (بە ئینگلیزی). لە ١٩ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ https://web.archive.org/web/20120922020555/http://www.lonelyplanet.com/yemen/the-harazmountains
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە کێوی ھەراز تێدایە. |