ژینگەکوژی
ژینگەکوژی یان ئیکۆساید (بە ئینگلیزی: Ecocide، پێکھاتوو لە وشەی یوونانیی oikos- بە واتای ماڵ و ژینگە و وشەی لاتینی cadere بە واتای کوشتن) بە واتای لەناوبردنی بەکۆمەڵی سرووشت لەلایەن مرۆڤەوەیە.[١] ژینگەکوژی ھەموو جەماوەرە مرۆڤییەکان کە بۆ پاراستنی ژینگەکان و دڵنیابوون لە توانای ئەوانە بۆ ئابوورکردن بۆ نەوەکانی داھاتوو پشت بە سەرچاوە سرۆشتییەکان دەبەستن لە مەترسی دەخات.[٢][٣][٤] «پانێڵی سەربەخۆی پسپۆڕان» بۆ پێناسەی یاساییی ژینگەکوشی وەکوو: "کردەوەی نایاسایی یان نەخوازراوی کە بە زانستنی ئەوە ئەنجام دەدرێت کە ئەگەرێکی زۆری ھەیە کە بەھۆی ئەو کردەوانەوە زیانێکی توند، یان بەربڵاو، یان درێژخایەن بە ژینگە بگەیەنێت" وەسفی دەکاتەوە.[٥][٦]
ئەم زاراوەیە کاتێک بەناوبانگ بوو کە ئولۆف پاڵمەوە لە کۆنفرانسی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ژینگەی مرۆڤ لە ساڵی ١٩٧٢دا ئەمریکای بە ژینگەکوژی تۆمەتبار کرد.[٧][٨] نموونەکانی ئاشکرای ژینگەکوژی کە ئاماژەیان پێدەکرێت بریتین لە؛ بڕینی دارستانەکان لە کاتی شەڕی ڤیێتنام، لەناوبردنی ژینگە لە کاتی داگیرکردنی ئۆکرانیا لەلایەن ڕووسیا، دارستانبڕین لە ئیندۆنیزیا و دارستانە باراناوییەکانی ئەمازۆن، پیسبوونی نەوت لە دەلتای نیجێر و کارەساتی چێرنۆبڵ. ھەروەھا ھەندێک سەرچاوە لە بەڕێوەبردنی پێڵانەکانێک بۆ ژینگەکوژی لە کوردستان لەلایەن حکوومەتەکانی تورکیا و ئێران باس دەکەن.[٩]
لە ئێستادا ھیچ تاوانێکی نێودەوڵەتی بۆ جێبەجێ کردنی ژینگەکوژی لە کاتی ئاشتیدا نییە، تەنیا لە کاتی جەنگدایە کە پەیماننامەی ڕۆما دەیگرێتەوە.[٣][١٠]
وتارە پەیوەندیدارەکان
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «To stop climate disaster, make ecocide an international crime. It's the only way». the Guardian (بە ئینگلیزی). ٢٤ی شوباتی ٢٠٢١. لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Marx, Lemkin and the genocide–ecocide nexus». The International Journal of Human Rights. 18 (3): 298–319. 3 April 2014. doi:10.1080/13642987.2014.914703. ISSN 1364-2987. S2CID 145716977.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ ئ ا Eichler، Lauren (4 September 2020). «Ecocide Is Genocide: Decolonizing the Definition of Genocide». Genocide Studies and Prevention. 14 (2): 104–121. doi:10.5038/1911-9933.14.2.1720. ISSN 1911-0359. S2CID 225298981.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ «Ecocide, genocide, capitalism and colonialism: Consequences for indigenous peoples and glocal ecosystems environments». Theoretical Criminology (بە ئینگلیزی). 22 (3): 298–317. 2018. doi:10.1177/1362480618787176. ISSN 1362-4806. S2CID 150239863.
- ^ «LEGAL DEFINITION OF ECOCIDE». Stop Ecocide International. لە ١٣ی ئایاری ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگی نادروستی
<ref>؛ ھیچ دەقێک بۆ ژێدەریAutoS8-9نەدراوە - ^ Watts، Johnathan (24 July 2019). «Make environmental damage a war crime, say scientists». The Guardian. لە 25 July 2019 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ Gray، Mark Allan (1995–1996). «The International Crime of Ecocide». California Western International Law Journal. 26: 215.
- ^ ئاژانسی ھەواڵی فرات: ژینگەکوشی لە کوردستان (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣؛ سەردان لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣.
- ^ White & Heckenberg. Green Criminology: An Introduction to the Study of Environmental Harm, Routledge, 2014, pp 45-59.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ژینگەکوژی تێدایە. |
