وتووێژ:بابا تاھیری ھەمەدانی
ئەم بەشە بە زاراوەی کوردی کەلهوڕی بوو ، بە بێ رەچاو گرتنی هەندێک لە یاساکانی ویکی لە خوار وتارەکەوە چەسپابوو ، رەشم نەکردەوە و بۆ کەڵک وەرگرتن و رێک و خاوێن کردنەوەی لێرەدا دامنایەوە : Baneh k (talk) ١٣:١٤, ٢٧ ئازار ٢٠١٢ (UTC)
بابا تاهيرعوريان هه‌مه‌دانى،شاعر و سووفى و دهوريش شاعره‌يل كوردزووان
شه‌فه‌ق/ ئا: ئاراس جواد
بابا تاهير عوريان هه‌مه‌دانى، ناوى تاهيره. وتنه‌سه‌پى بابا، له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ يه‌كيگ بويه له پياوه‌يل خاس و
ماقووڵ يارسان.
وه‌كارهاوردن وشه‌ى "بابا" وه‌رجله ناو ، ئه‌را ڕابه‌ره‌يل ئايين يارسان و ڕێگه‌ى دهوريشيزم ئيسلامى له كورده‌وارى له‌شان وشه‌ى "پير" وه‌كار بريه‌ێ.
هه‌رلێوا "عوريان"يش وه‌پى وتنه، يا خوه‌ى ئه‌ى ناوه ئه‌را خوه‌ى هه‌ڵوژانيه، وه‌ماناى "ڕويت"، چوينكه باوه‌ڕ وه فه‌لسه‌فه‌ى سووفيزم داشتگه و جوور تيۆرييگ و وه‌شيوه‌ى دهوريشيزم نيشانى داگه جوور پراكتيك. ئمجا وتنه‌سه پى "هه‌مه‌دانى" ، له‌وه‌ر ئه‌وه‌گ له هه‌مه‌دان ژياگه و هه‌ر له‌وره‌يش كووچ دويايى كرديه و وه خاك سپارياس.
كويه‌نه‌ترين سه‌رچه‌وه‌يگ ژيان بابا تاهير له‌تى نويسرياويد كتاوه‌گه‌ى ڕاوه‌ندييه. له‌و كتاوه ئاماژه وه ديدار ناونى سوڵتان توغرول به‌گ سه‌لجووقى و باباتاهير كرياگه، له‌ێره دانه‌ر تواێد ئه‌وه نيشان بيه‌ێد، ك پله و جيگه‌ى دهوريش و سووفييه‌يل له‌و ده‌وره‌و زه‌مانه به‌رز بويه، ڕويداگ ديدا‌ره‌گه وه‌ى جووره باسى كه‌ێد: "ژنه‌فتم له‌و وه‌خته‌گ سوڵتان توغرول به‌گ هات ئه‌را هه‌مه‌دان، ڕووڵه‌يل سووفييه‌يل سێ پير بوين، بابا تاهير و بابا جه‌عفه‌ر و شێخ حه‌مشا. له‌لاى كويه‌يگ، ك ناوى خدر بوى، له ده‌روازه‌ى هه‌مه‌دان وسياوين. وه‌ختايگ سوڵتان چه‌وى كه‌فته پييان، پياوه‌گانى وسان و خوه‌يشى له ئه‌سپه‌گه‌ى هاته خوار و وه‌ل شاليار ئه‌بوونه‌سر كه‌نده‌رى وه‌ره‌و پيريان چوى و تواست ده‌سيان ماچ بكه‌ێ.
بابا تاهير له‌و ئانه ده‌س خوه‌ى كيشاو ڕوى كرده سوڵتان و وته‌پى: "ئه‌ى تورك تواى چه وه‌ل خه‌ڵق خودايا بكه‌ى؟" وت: ئه‌وه‌گ ئه‌مر بكه‌ى ئه‌وه كه‌م." بابا تاهير وته‌پى: "ئه‌وه بكه ك خودا تواێده‌ى، خودا ئويشيد: (ان الله يأمر بالعدل و الاحسان)." سوڵتان ده‌س كرده گيرستن و وت: "هه‌ر ئه‌ى كاره كه‌م".
له ڕاسى وه ته‌واوى ساڵ له‌داڵگبوين بابا تاهير ئاشكرا نييه. له سه‌رچه‌وه‌يگ ئه‌وه هاتگه، ك "بابا تاهير كوڕ فه‌ره‌يدوونه، له ساڵ 1019 زايينى ژيايه و، له به‌ڵگه‌يگ باوه‌ڕ وه‌پى كرياگيش هاتگه، ك هه‌ر له‌و ساڵيشه كووچ دويايى كردگه.
بڕيگيش هانه بان ئه‌و باوه‌ڕه ، ك له 937 - 1019 ژياگه، بڕيگتريش ئويشن له 999 - 1058 ژياگه، به‌شيگيش وه هاوچه‌رخ ئيبن سينا 1063 زايينى دانه‌نه‌ى، به‌شيگتريش وه هاوچه‌رخ خواجه نه‌سيره‌دين تووسى 1273 زايينى دانه‌نه‌ى.
ناسنامه نويسه‌يل، سه‌رده‌م جياواز ئه‌را ژيان بابا تاهير ديارى كه‌ن، ئه‌وانه‌گ وه هاوچه‌رخ عه‌ينو لقوزات هه‌مه‌دانى ك له ساڵ 1130 زايينى مرديه دانه‌نه‌ى، دياره ك له ڕاسى دويره‌و كه‌فتنه و ئه‌وانه‌يش ك وه هاوچه‌رخ خواجه نه‌سيره‌دين تووسى دانه‌نه‌ێ، دياره زياتر له ڕاسى دويره‌و كه‌فتنه.
له‌لايگتره‌و ڕه‌زا قولى خان هيدايه‌ت ئويشى: "تاهير عوريان هه‌مه‌دانى ناو پيرووزى بابا تاهيره، له زانايه‌يل و دانايه‌يل سه‌رده‌م خوه‌ى بويه، خاوه‌ن شوين و مه‌قاميگ به‌رز بويه، به‌شيگيش وه‌هاوچه‌رخ سوڵتانه‌يل سه‌لجووقى دانه‌نه‌ى، وه‌لى ئه‌يه‌يش ڕاس نييه، بابا تاهير له شێخه‌يل كويه‌نه‌س و هاوچه‌رخ دێله‌مييه‌گان بويه و له ساڵ 410 وه‌رجله كووچ كردن عونسوورى و فيرده‌وسى و هاوچه‌رخه‌يل ئه‌وانه كووچ دويايى كرديه."
هه‌ر له‌باوه‌ت دياريكرن سه‌رده‌م له‌دايگبوين بابا تاهيره‌وه، ميرزا مه‌هدى خان كه‌وكه‌ب، په‌نا به‌يگ ئه‌را يه‌كيگ له دوبه‌يتيه‌يل بابا تاهير ك ئويشى:
مو ئان به‌حروم كه ده‌ر زه‌رف ئامه‌ده‌ستوم
مو ئان نوقته كه ده‌ر حه‌رف ئامه‌ده‌ستـــوم
به هه‌ر ئه‌لفى ئه‌لف قه‌ددى به‌ريو ئايــــــو
ئه‌لف قه‌دووم كه ده‌ر ئه‌لف ئامه‌ده‌ستــــوم
ئه‌ى دوبه‌يتيه وه له‌يه‌كه‌وداين ئه‌بجه‌دى له قه‌ڵه‌مى ده‌يگ و ڕسته‌ى (الف قد الف = ا. ل. ق. د. ا. ل. ف.) كه‌يگه 326وه‌رجله كووچى و وه ساڵ له‌داڵگبوين بابا تاهير دانه‌يگه‌ى.
بێجگه ئه‌ى له‌يه‌كه‌وداين ئه‌بجه‌ديه، ئه‌ى دوبه‌يتييه ڕه‌مز و ڕاز فره‌يگ هاله‌تى و فه‌لسه‌فه‌ى بابا تاهير خه‌ێده ڕوى ، ئه‌را له‌يه‌كه‌وداين و شيه‌وكردن ئه‌ى دوبه‌يتييشه شاعر ئويشى: "من ئه‌و ده‌ريامه، ك له‌قاويگ بويچگ خوه‌م دوينم، وه‌و مانا ك من له گشت "بوين يا (وجوود)" دروس بويمه، وه‌لى له چوارچيوه‌ى كه‌سيگ ديار دامه، وه‌و جووره‌گ ، چوين قاويگ ئاو يا قه‌تره‌يگ ئاو نموونه‌ى ده‌ريايگه.
ماناى ئه‌وه‌يش يه‌سه: (من خاڵ يا نوخته‌يگم له پيت يا حه‌رفيگه‌وه هاتمه. پيت له‌وه‌رانوه‌ر ده‌ريا و خاڵيش وه‌رانوه‌ر قاوه‌گه‌س. هه‌ميش مه‌به‌س يا مه‌مه‌ر له پيت ماناى "بسم الله الر‌حمن الر‌حيم"ه، وه‌ى جووره ئه‌گه‌ر خاڵێگ بوود له "بسم الله" بووده به‌شيگ له‌خودا.
له هه‌ر ئه‌لفيگ په‌يكه‌ر و قه‌د و قامه‌تى جوور ئه‌لف په‌يا بوود. مه‌به‌س له ئه‌لف يه‌كه‌م پيت (ا) يه‌كه نيشانه‌ى (1) ته‌نيا يه‌كيگه وه‌ماناى خودا، ئه‌لف دووه‌م قه‌د و قامه‌ت و بوين يا وجوود خوه‌يه، ك ئه‌وه‌يش هه‌ر جوور (1)ه، له‌ى ڕسته يا جومله شاعر تواى بويشى ك خوه‌ى به‌شيگه له خودا.
قه‌د و قامه‌تم ك مينيگه ئه‌لف (ا) ، له ئه‌لف (خودا) وه هاتمه.
هه‌ر جووريگ بوود وه گووره‌ى سه‌رچه‌وه‌يل باوه‌ڕ وه‌پى كرياگ بابا تاهير له ماوه يا فه‌تره‌ى ناونى نيمه‌ى دويم سه‌ده‌ى ده‌يه‌م و نيمه‌ى يه‌كم سه‌ده‌ى يانزه‌ه‌م مه‌سيحى ژياگه، له دايگبوين و كووچ دوياييشى وه ساڵه‌يل 937 - 1010 زايينى دياريكرياگه
باباتاهیری کورد یان فارس؟
دەستکاریلەم بابەتە کە دایدەنێم بە جوانی باس لەوە کراوە کە شێعرەکانی باباتاهیر لەسەر زمانی کوردی(شێوەزاری لەکی) نووسراون و فڕیان بەسەر فارسییەوە نییە و ئەوان هاتوون گۆڕیویانە بۆ سەر فارسی.
بررسی ویژگیهای زبانی و دستووری اشعار بابا طاهر
Eyubm (لێدوان) ١٩:١٣، ٢٦ی ئایاری ٢٠١٦ (UTC)
- نەک ھەر ئەو وتارە بەڵکوو ھەمووی مێژووی ئەدەبییەکانی کوردیش ئەوە دەڵێن. بە ھەرحاڵ ئەوەی کە نووسراوە فارسی پاڵەوی جیا لە ھەڵە بوونی ئەسڵەن باویش نیە و پێویستە دروست بکرێت. پیرەھەڵۆ (وتووێژ) ٢٣:٥٨، ٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ (UTC)
چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان
دەستکاریسڵاو ھاوڕێیان،
من ئێستا دەستکاری 2 بەستەری دەرەکیم کرد لەسەر بابا تاھیری ھەمەدانی. تکایە بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستتە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە:
- ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20101221054848/http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=214597 زیاد کرا بۆ http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=214597
- {{بەستەری مردوو}} زیاد کرا بۆ http://www.shafaaq.com/shku/poets/2009-05-25-11-39-30/4363-2010-04-13-11-41-49.html
- ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20111103141629/http://fa.wikisource.org/wiki/%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81%3A%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7_%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1 زیاد کرا بۆ http://fa.wikisource.org/wiki/%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81%3A%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7_%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1
تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەی بۆتەکە،
کاتێکی شاد!—InternetArchiveBot (سکاڵاکردنی کێشە) ٢٠:٥٧، ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC)