فۆنۆن

فۆنۆن (بە ئینگلیزی: Phonon) بریتیە لەو جوڵەیەی کە گەردیلە یا گەردیلەکانی ماددەیەک ھەیانە لە شێوەی ڕۆشن (transition)، خولانەوە (rotation)، و لەرەلەر (vibration).

فۆنۆن ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێ لە دیاردە فیزیاییەکانی دۆخی ڕەق و شل. ھەندێ لەو ھێندە فیزیاییانە بریتین لە گەێنەرایەتی گەرمی و گەیێنەرایەتی کارەبایی ماددە.

ئیگۆر تام بۆ یەکەمجار ئەم مەفھومەی بەکار ھێناوە لە ساڵی ١٩٣٢ز. ئەم ووشەیە لە یۆنانیەوە وەرگیرەوە (φωνή). ھەروەھا جیاوازە لە فۆتۆن کە کوانتەمی کارۆموگناتیسیە.

پێناسە

فۆنۆن وەسفێکی کوانتەمیە بۆ لەرەلەری گەردیلەیەک لە ناو تۆڕی بەلوریدا (lattice crystall). ھەر فۆنۆنێک یەک لەرەلەری ھەیە کە ووزەکەی دیاری دەکات.^[١]

شەپۆلی تۆڕ

بڵاوبونەوەی^{[بەستەری مردوو]} فۆنۆن لە ناو تۆڕێکی بەلوریدا

تۆڕ لە یەک دووریدا

جوڵەی^{[بەستەری مردوو]} گەردیلەکان لە تۆڕ دا بە شێوەی یەک دووری.

سەرچاوەکان

^ Simon, Steven H. (2013). The Oxford solid state basics (1st ed.). Oxford: Oxford University Press. p. 82. ISBN 978-0-19-968077-1.

[1] Simon, Steven H. (2013). The Oxford solid state basics (1st ed.). Oxford: Oxford University Press. p. 82. ISBN 978-0-19-968077-1.

[١]