ڕۆژپەرست

ڕۆژپەرست یا حەربا (بە ئینگلیزی: Chameleon) لە جۆری مارمێلکە کۆنەکانن، و بە شێوەیەکی زۆر بە مارمێلکەی جیھانی کۆن تایبەتمەندن، لەگەڵ ٢٠٢ جۆر کە لە حوزەیرانی ٢٠١٥ وەسف کراوە. ئەم جۆرانە لە مەودایەکدا ڕەنگی خۆیان دەگۆڕن، و زۆر جۆریشیان توانای گۆڕینی ڕەنگیان ھەیە.

وێنەی حەربایەک لە ھیندستان

حەرباکان بەپێی «زیگۆداتیلۆکانیان» جیادەکرینەوە، زۆربەی جۆرەکانی، گەورەترەکان بەتایبەتی، کلکی پێش بینییان ھەیە، چاوی حەرباکان بە شێوەیەکی سەربەخۆ وەک مۆبایلن، بەڵام بە ئامانجی ئەوەی کە نێچیرێک لە تەنیشتیدا پێشبکەوێت، بینایی «ستیرۆسکۆپی» ئاژەڵی دابین دەکات. حەرباکان بۆ سەرکەوتن و ڕاوکردنی بینراو خۆیان دەگونجێنن، ئەوان لە ئەو جۆرە کەشە گەرمەکاندا دەژین، کە لە دارستانی بارانەوە تا دۆخی بیابانی یورەکان، جۆرەھا جۆریان لە ئەفریقا، ماداگاسکار، باشووری ئەورووپا و لە سەرتاسەری باشووری ئاسیا تا سریلانکا دەژین، ھەروەھا لە ھاوایی و کالیفۆرنیا و فلۆریدا ناسرابوون، و زۆر جاریش وەک ئاژەڵێکی ماڵی دەپارێزرێت.

پۆڵێنکردن

ئەم خێزانی حەربایانە بوون بە دوو خێزانی لاوەکی، برۆکسینا و چامەلێۆنینا، لەلایەن کلاڤەر و باھۆمێ لە ساڵی ١٩٨٦. لەژێر ئەم پۆلێنکردنەدا بروکسینا جەنەرا برۆکیسیا و ڕامپولۆونی لەخۆ گرت، ھەروەھا دواتر جەنەرالەکە لێیان جیابۆوە (پاللیۆن و ڕیپیلیۆن)، لەکاتێکدا چامەلێۆنینا جەنارا برادیپۆدیۆنی، کلاوما، چەمەیلۆ، فورسیفەر و تریۆسێرۆسی لەخۆ گرت، ھەروەھا جەنەرانە دواتر لێیان جیابۆوە (ئارکیەیوس، نادیسامبیە و کینیونگیا). بەڵام ڕەوابوونی ئەم دیزاینە لاوەکییە، بابەتی مشتومڕی زۆر بووە، ھەرچەندە زۆربەی توێژینەوە فیلۆلۆجییەکان پشتگیری ئەو بیرۆکەیە دەکەن، کە چامەخانەی خێزانی لاوەکی بروکسینا گروپێکی مۆنۆفیلتیکی نین. لەکاتێکدا پێشتر ھەندێک لەدەسەڵاتداران حەزیان کردووە، ئەم پۆلێنکردنە لاوەکییە لەسەر بنەمای نەبوونی بەڵگە بەکاربھێنن، بەڵام ئەم دەسەڵاتدارانە دواتر وازیان لەو دابەشبوونە لاوەکییەیان نا، چیتر ھیچ بنەماڵەیەکی لاوەکی لەگەڵ حەرباکان ناناسینەوە.

گۆڕینی ڕەنگ

ھەندێک جۆری حەرباکان دەتوانن، ڕەنگی پێستیان بگۆڕن، و جۆری چەمیلەی جیاواز، توانای جیاوازی ڕەنگی و شێوازیان ھەیە، لە ڕێگەی تێکەڵەکانی پەمەیی و شین و سوور و پرتەقاڵ و سەوز و ڕەش و قاوەیی و شینی کاڵ و زەرد و پیرۆزە و مۆر. پێستی حەربا چینێکی ڕوکەشی ھەیە، کە ڕەنگیان تێدایە، و لەژێر چیندا خانەی کریستاڵی «گوانینە»، حەرباکان ڕەنگ دەگۆڕن، بە گۆڕینی بۆشایی نێوان کریستاڵی گوانینە کە درێژی شەپۆلی ڕووناکی ڕەنگیدانەوە لە کریستاڵەکان کە ڕەنگی پێست دەگۆڕێت. گۆڕینی ڕەنگی حەرباکان کاری لە تایمکردندا ھەیە، بەڵام تەنھا لە نیشانەدانی کۆمەڵایەتیدا و لە کاردانەوەدا بۆ پلەی گەرما و دۆخی تر. گرنگی ڕێژەیی ئەم کردارانە لەگەڵ ھەلومەرجدا دەگۆڕدریت، ھەروەھا لەگەڵ جۆرەکانیان.

ڕجیم

حەرباکان بە گشتی مێروو دەخۆن، بەڵام جۆرە گەورەترەکان وەک چەمینە باوەکان، لەوانەیە مارمێلکە و باڵندە گەنجەکانی دیکەش بخۆن. مەودای خۆراکی لەم خاڵانەی خوارەوە دەبینرێت:

• حەربای کالیپتراتی، سەر بە عەرەبستانە، لە گۆشتخۆرە، بەڵام کاتێک سەرچاوەکانی دیکەی ئاو بەردەست نین گەڵا دەخوات. دەتوانرێت پارێزگاری لەخۆی بکات، لەسەر ڕێجیمێکی کریکەیتەکان (سیسرک ھتد..).
• حەربای جاکسۆن (تریۆسێرۆس جاکسۆنی)، بەزۆری لە کینیا و باکووری تانزانیا ھەیە، جۆرەھا ئاژەڵی بچووک لە جۆری زۆر گەورە دەخوات، لەوانە مێروولە، پەپوولە، نینۆک، کرم، مارمێلکە، ھەروەھا ماددەی ڕوەکی وەک گەڵا و شانەی تەندەر و توو دەخوات. دەتوانرێت پارێزگاری لەخۆی بکات، لە ڕێجیمێکی تێکەڵ کە بریتیبێت لە کاڵو گەڵای داندلیۆن و قەتوو مۆز و تەماتە و سێو و کریکەیتەکان.