جەنگی نۆرماندی
ئەم وتارە پێویستی بە بەستەرە بۆ وتارەکانی تر بۆ یارمەتیدانی ڕێکخستنی ئینسایکڵۆپیدیا. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. |
جەنگی نۆرماندی دەرئەنجامی ئەو شەڕانە بوو کە دوای نیشتنەوەکە ڕوویدا کە لە ٦ی حوزەیرانی ١٩٤٤ لە کەناراوەکانی نۆرماندی، کە بە ڕزگارکردنی پاریس لەسەر دەستی ھاوپەیمانان و شکستی ھێزەکانی ئەڵمانیا کە ھەڵھاتن بەرەو گیرفانی فەلەیس پاشان ئەڵمانیا کۆتایی ھات لە چوارچێوەی پلانی هاوپەیمانان بۆ داگیرکردنی باکووری ڕۆژاوای ئەورووپا، لە چوارچێوەی "ئۆپەراسیۆنی ئۆڤەرلۆرد" هەروەها ئەم شەڕانە بە سێبەری ئەو شەڕانە دادەنران کە لە هەردوو هێڵی زیگفرید و لەشکرکێشی ڕایشی سێیەمدا ڕوویانداوە و هەروەها کۆتایی هاتنی جەنگی جیھانیی دووەم لە ئەورووپا.
ئەم هەڵمەتە سەربازییە ئامانجی کردنەوەی بەرەی دووەم بوو لەسەر هاندانی فەرماندە ستالین لە سەرەتای ئۆپەراسیۆنی باربارۆسا، هەروەها سەرکەوتوو بوو لە خۆ بەدەستەوەدانی هێزەکانی ئەڵمانیا، کە لە بەرەی ڕۆژهەڵات لە دژی هێزەکانی سوپای سوور جێگیر بوون.
بەهەمان شێوەش داخوازییەکی زۆر هەبوو بۆ مسۆگەر بوونی هێرش بۆ سەر دۆڵی ئەتڵەسی و دواتر ئازادکردنی فەڕەنسا، بە بەشداریی هێزە چەکدارەکانی ئازادی فەڕەنسا، کە لەلایەن حکوومەتی فەڕەنسا بە سەرکردایەتی ژەنەڕاڵ چارڵز دیگۆلەوە پاڵپشتی کران، کە هێزەکان بە شێوەیەکی جددی بەشدارییان لە ئۆپەراسیۆنەکاندا کرد بە ئامرازی جۆراوجۆر، وشکانی، ئاسمانی و یەکە دەریاییەکان، هەروەها لەلایەن چالاکییە حیزبییە کاریگەرەکانەوە پشتگیری دەکران. سەرەڕای ئەو بارگرانییەی کە لەسەر حکوومەتی فەڕەنسا سەبارەت بە کاتی ئۆپەراسیۆنەکان قورس بوو، زۆرجار داوای لە فەرماندەی بارەگای فەرماندەیی باڵا، ژەنەڕاڵ دوایت ئایزنهاوەر دەکرد سەبارەت بە پێویستی خێراکردنی ئازادکردنی پایتەختی فەڕەنسا، کە ڕێگەی بە هاتنە ناوەوەی فیرقەی زرێپۆشی دووەمی فەڕەنسا بۆ ناو پاریس دەدات.[١][٢]
هێرش بۆ سەر دۆڵی ئەتڵەسی
دەستکاریپریشکی هێرش بۆ سەر دۆڵی ئەتڵەسی لە بەیانی ٦ی حوزەیرانی ١٩٤٤ بە نیشتنەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان لە کەناری نۆرماندی لە کەنارەکانی فەرەنسا دەستی پێکرد، کە دەکەوێتە نێوان شارۆچکەکانی کوینڤیل و مێرڤیل سەرکردایەتی ئەم ئۆپەراسیۆنانە بۆ ژەنەڕاڵی ئەمریکی دوایت ئایزنهاوەر درا سەبارەت بە هێزەکانی زەمینی، ژەنەڕاڵ بێرنارد مۆنتگۆمێری فەرماندەیی فیرقەی ٢١ی سوپای هاوپەیمانانی گرتە ئەستۆ.
پێش هێرشەکە شەوانە چەند ئۆپەراسیۆنێک لەلایەن هێزی ئاسمانییەوە ئەنجامدرا، بە ئامانجی سەپاندنی کۆنترۆڵ بەسەر هەندێک ناوچەدا کە پێشبینی دەکرا لە ناوچە دوورەدەستەکان گرنگی ستراتیژییان هەبێت ئەم ئۆپەراسیۆنانە لە هەردوو دیوی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوای شوێنی نیشتنەوە: دوو ژەنەڕاڵە ئەمریکییەکە، ماتیۆ ڕیدگوای و ماکسوێڵ تایلۆر فەرماندەیی فیرقەی ٨٢ و فیرقەی ١٠١ی هێزی ئاسمانی ئەمریکای بوون، لە لایەکی دیکەوە، ژەنەڕاڵی ئینگلیز ڕیچارد نێڵسۆن گال فەرماندەیی فیرقەی شەشەمی هێزەکانی بەریتانیای کرد لە ناوچەی ڕۆژهەڵات.
ئۆپەراسیۆنەکانی نیشتنەوەکان پێنج کەنار دەریایان کردە ئامانج: «یوتا و ئۆماها» کە سوپای یەکەمی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی ژەنەڕاڵ عومەر برادڵی، و «گۆڵد و جوونۆ و سۆرد» سوپای دووەمی بەریتانیا بە سەرۆکایەتی ژەنەڕاڵ مێلیس دێمپسی لەوێ نیشتەجێ بوون وەک سەنگەرێکی شەڕ کاری دەکرد، چونکە کەنارەکانی نۆرماندی پڕ بوو لە سوپای حەوتەمی ئەڵمانیا، کە لەلایەن ژەنەڕاڵ فرێدریک دۆلمانەوە سەرکردایەتی دەکرا، کە لە بەرامبەردا بەشێک بوو لەو هەڵمەتانەی کە بە ناوی گرووپ بی هیرێس کە سەر بە مارشال ئێروین ڕۆمێلە، هەروەها بەشێک بوو لە سەرکردایەتی باڵای ڕۆژاوا وەک فەرماندەی بەرەی ڕۆژاوا کە لە ژێر فەرماندەیی مارشال گێرد ڤۆن ڕوونستێت بوو.
لە ٢٤ کاتژمێری یەکەمی لەشکرکێشیەکەدا، هاوپەیمانان پێشبینیان دەکرد سەرکەوتوو بن لە دەستبەسەرداگرتنی ڕووبەرێکی قووڵی زەوی کە بە ١٠ بۆ ١٥ کیلۆمەتر مەزەندە دەکرێت، کە بڕیار بوو بەشێک لە نیمچە دوورگەی کۆتێنتین بگرێتەوە کە ڕووی لە شاری کارێنتان لە ڕۆژئاوای دەمی ڕووباری ڤیرێ و شاری بایۆکس لە ناوەڕاستی ناوچەکانی نیشتنەوە، جگە لە شاری کاین لە لای ڕۆژهەڵات، بەڵام هیچ کام لەم ئامانجانە نەگەیشتن. لە کۆتایی ڕۆژەکەدا هێزەکانی ئەمریکا بە ١٢ کیلۆمەتر لە هاوپەیمانی بەریتانیایی خۆیان جیابوونەوە و لە لایەکی دیکەشەوە هێزەکانی کەنەدا بە ٥ کیلۆمەتر لە باقی هێزەکانی بەریتانیا جیابوونەوە. زیانەکانی هێزەکانی هاوپەیمانان لە ڕۆژی دەستپێکردنی شەڕەکەدا قورس بوون، بەو پێیەی نزیکەی ١٠ هەزار بۆ ١٢ هەزار یەکەی سەربازی مەزەندە کرابوون، لەکاتێکدا زیانەکانی ئەڵمانیا بە نزیکەی ٤ بۆ ٩ هەزار شەڕکەر مەزەندە دەکرا.[٣][٤][٥][٦][٧]
سەرچاوەکان
دەستکاریسەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Overy parla dell'operazione Overlord riferendosi al piano Alleato di invasione della Francia settentrionale.Overy 2000, pp. 230-231 e 247.
- ^ L'operazione Overlord finì con l'attraversamento della Senna il 19 agosto 1944, mentre la battaglia di Normandia continuò fino alla fine dello stesso mese.What were Operation Overlord, Operation Neptune and the Battle of Normandy? When did they take place? in «D-Day Museum». URL consultato il 2 gennaio 2012.
- ^ AA.VV. 2004, p. 684.
- ^ La flotta comprendeva circa 2.700 navi per il trasporto dei mezzi e dei materiali e circa 2.500 mezzi da sbarco, scortate da oltre 700 unità da guerra. Vedi Salmaggi, Pallavisini 1989, p. 527.
- ^ Il 6 giugno gli Alleati riuscirono a sbarcare circa 155.000 soldati ma la profondità della linea di penetrazione fu di soli 1500 metri. Vedi Biagi 1992, p. 1940. ^ Biagi 1995 vol. VI, p. 1940.
- ^ ^ Biagi 1995 vol. VI, p. 1940.
- ^ La differenza di idee tra i due feldmarescialli tedeschi fu alla base della lenta reazione dopo lo sbarco; Rommel riteneva infatti che, dato il predominio dell'aria da parte Alleata, sarebbe stato necessario schierare le divisioni corazzate vicino alla costa mentre il suo superiore pensava che tali forze sarebbero dovute essere poste in riserva, ed impiegate solo dopo un'attenta analisi della situazione. Hitler risolse la disputa assegnando tre divisioni a ciascuno, con la clausola che le tre assegnate a von Rundstedt avrebbero potuto essere impiegate solo con la sua diretta approvazione. Vedi Keegan 2000, p. 375.
