سەروەریی یاسا: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب زیادکردنی بەستەر بۆ مۆنتسکیۆ تاگ: بەستەردەری خێرا |
No edit summary |
||
ھێڵی ٨:
{{خاوێن کردن}}
'''سەروەری یاسا''' فەلسەفەیەکی سیاسییە کە تیایدا ھەموو ھاوڵاتیان و دامەزراوەکانی وڵات، ویلایەت، کۆمەڵگا، لەژێر کاریگەری یەک یاسادا دەبن، لەناویدا دامەزرێنەرانی یاسا و سەرۆکەکانی<ref>{{Cite web|last=Society|first=National Geographic|date=15 March 2019|title=Rule of Law|url=https://www.nationalgeographic.org/encyclopedia/rule-law/|access-date=29 January 2022|website=National Geographic Society|language=en}}</ref>
مافی یەکسانبوون لەبەرامبەر یاسادا، یان پارێزگاریکردنی یەکسان لە لایەن یاساوە وەک ئەوەی کە زۆر جار بەم شێوەیە دایدەڕێژن. بۆ ھەر کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی دادپەروەر شتێکی بنچینەیی و سەرەکیە. جا دەوڵەمەند بیت یان ھەژار، نەتەوەی زۆرینە بێت یان کەمینەیەکی ئایینی بیت، ھاوپەیمانێکی سیاسی دەوڵەت بێت یان رکابەربێت
دەوڵەتی دیموکراتی ناتوانێت زامنی ئەوە بکات کە ژیان بەیەکسانی مامەڵە لەگەڵ ھەموو کەسێک دەکات، و دەوڵەت ھیچ لێپرسراویەتیەکی بەسەر نیە تا ئەنجامی بدات. ھەرچۆنێک بێت، شارەزا لەبواری یاسای دەستووری جۆن پز فرانک نوسیویەتی کە"لە ژێر ھیچ بارودۆخێکدا دەوڵەت نابێت ھیچ نایەکسانیەک بسەپێنێت، پێویستە داواکراوبێت بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ھەموو خەڵکی خۆی بە یەکچاو و بەیەکسانی."
ھیچ کەس نابێت لەسەرەوەی یاسا بێت، لە کاتێکدا یاساش دوای ھەموو شتێک دەستکاری خودی خەڵکە نەوەک شتێک بێت بەسەریاندا سەپێندرابێت. ھاوڵاتیانی دیموکراسیەت بە ملکەچی یاسا دەبن چونکە ئەوان دان بەمە دائەنێن و ئەیزانن، کە بە شێوەیەکی ناراستەوخۆ، ئەوان ملکەچن بۆ خودی خۆیان بەو پێیەی ئەوان بۆ خۆیان دروستکەری یاساکەن. کاتێک یاساکان دادەمەزرێن لە لایەن خەڵکەوە کە دواتر پێویستە بۆ خۆیان گوێڕایەڵی یاساکان بن ئەوا ھەم خزمەت بە دیموکراسیە ت و ھەم بە یاساش دەکات.<ref>{{Cite web|title=rule of law {{!}} Definition, Implications, Significance, & Facts {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/topic/rule-of-law|access-date=29 January 2022|website=www.britannica.com|language=en}}</ref><ref>Hobson, Charles. ''The Great Chief Justice: John Marshall and the Rule of Law'', p. 57 (University Press of Kansas, 1996): according to [[John Marshall]], "the framers of the Constitution contemplated that instrument as a rule for the government of courts, as well as of the legislature."</ref><ref name="Tamanaha">Tamanaha, Brian. [https://ssrn.com/abstract=312622# “The Rule of Law for Everyone?”], ''Current Legal Problems'', vol. 55, via [[SSRN]] (2002).</ref>
پرۆسەیی یاسایی دادگاییکردن گونجاو:
Line ٦٦ ⟶ ٦٥:
چەند رەخنەیەک بۆ سەروەری یاسا سەریان ھەڵدا. یەکەمیان بریتیە لەوەی کە جەختکردنەوەی مرۆڤ لەسەر ئەو رێوشوێنە پەیڕەوکراوانەی دروستکردنی یاساکان وای لێدەکات ئاگای لە سەیرکردنی ناوەڕۆکی یاساکان و دەرئەنجامەکانی نەبێت. رەخنەکەی تر، کە بیرمەندە ناسراوەکان باسیان لێوەکردووە، بریتیە لەوەی بە پێی گووتەی ئەوان چەمکی سەروەری یاسا شتێکە زیاتر نیە لە پەیڕەوێک کە چینە فەرمانڕەواکان بەکاریدەھێنن بۆ پاساو ھێنانەوە بۆ فەرمانڕەوایەتیەکانیان، چونکە ئەو چینە فەرمانڕەوایانەن کە بڕیاردەدەن کە چ یاسایەک دەبچێت و چ یاسایەکیش دەرنەچێت (واتە بە مانایەکی تر پاساوای رەخنەگران لەوە خۆی دەبینیتەوە کە سەروەری یاسا لە راستیدا بریتیە لە سەروەری ئەو کەسانەی کە یاسایەکان دەردەکەن یان دەیانگۆڕن.) رەخنەیەکی تریش ھەیە دەڵیت سەروەری یاسا جەخت لەسەر نەھێشتنی کردارە زۆردارەکیەکان دەکاتەوە، و لە ھەمانکاتیشدا رەوایەتی بە ەموو ئەو شتانەش دەدات کە بۆ ئەم مەبەستە جێبەجێدەکرێن " بەگوێرەی یاسا" ھەتاوەکو زۆرینەی خەڵکیش دژ بەم رێوشویًَنانە بن.
== ئەمانەش ببینە ==
[[دیموکراسی]]▼
▲* [[دیموکراسی]]
* [[ئازادی قسە کردن]]
* [[ئازادی رادەبرین]]
* [[ئازادی رۆزنامەوانی]]▼
* [[سەربەخۆیی دادگەری]]▼
▲[[ئازادی رۆزنامەوانی]]
▲[[سەربەخۆیی دادگەری]]
[[پۆل:شێوەکانی حکوومەت]]
| |||