ویکیپیدیا

میسر: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
ب زیادکردنی دەروازەی میسر
تاگ: دەستکاریی تووڵی دەروازە
+ بەستەر، چاکسازی ڕێنووس
تاگەکان: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری دەستکاریی مۆبایل بە وێبی مۆبایل دەستکاری کراوە دەستکاریی مۆبایلیی پێشکەوتوو
ھێڵی ١:
{{Coord|٢٦|N|٣٠|E|dim:1000km_type:country_region:EG|format=dms|display=title}}
{{زانیاریدانی_وڵات
|ناو_خۆماڵی =میسڕمیسر<br/>مصر
|ناو_فەرمی = کۆماری میسڕیمیسری عەرەبی
|ناوی_باو =
|ئاڵا_وێنە = Flag of Egypt.svg
ھێڵی ٤٦:
|کۆدی_تەلەفوون =+٢٠}}
 
'''کۆماری میسڕیمیسری عەرەبی''' (بە [[عەرەبی]]:جمهورية مصر العربية) وڵاتێکی عەرەبییە لە [[باکوور|باکووری]] کیشوەری [[ئەفریقا]]. بەشێکی بچووکی میسر لە کیشوەری [[ئاسیا]]دایە. میسر لە وڵاتە گرنگەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]ە. ناوەندی ئەم وڵاتە شاری [[قاھیرە]]یە. ووڵاتانی دراوسێی مسڕ بریتین لە [[ڕۆژاوا|ڕۆژاواوە]] [[لیبیا]] وە لە [[باشوور]] [[سودان]]ە وە لە [[باکووری ڕۆژھەڵات|باکووری ڕۆژھەڵاتدا]] [[ئیسرائیل]]، [[کەرتی غەزە]] وە لە ڕۆژھەڵاتیشەوە [[دەریای سوور|دەریای سوورە]].
 
== جوگرافیا ==
وڵاتانی دراوسێی میسڕمیسر بریتین لە ڕۆژئاواوە[[ڕۆژاوا|ڕۆژاواوە]] [[لیبیا]] وە لەباشوورلە [[باشوور]] [[سودان]]ە وە لە باکوری[[باکووری ڕۆژھەڵات|باکووری ڕۆژھەڵاتدا]] [[ئیسرائیل]]، [[کەرتی غەزە]] وە لە [[ڕۆژھەڵات|ڕۆژھەڵاتیشەوە]] [[دەریای سورسوور|دەریای سوورە]]ە.
 
== دانیشتوان ==
بەپێی ئامارەکانی ساڵی [[٢٠١٧]] ژمارەی دانیشتوانیدانیشتووانی وڵاتی میسر ٩٧٬٥٥٣٬١٥١ کەس بووە کە دەکاتە ١٫٩٥ % لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مام‌ناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ٢٥٫٥ ساڵە. ھەروەھا ٤٤ لەسەدی دانیشتوانی وڵات لە شارەکان دەژین.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = Countries in the world (ranked by 2014 population)| ناونیشان = http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ |ڕێکەوتی سەردان= ٦ی ئایاری ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی Worldometers |نووسەر = |زمان = ئینگلیسی}}</ref>
 
== شوێنە گەشت و گوزاریەکان ==
ھێڵی ٦٥:
 
== ئایین ==
دانیشتوانیدانیشتووانی میسڕمیسر پێکدێن لە [[موسڵمان|مووسڵمان]] و [[مەسیحی]] (گاوڕ) بەپێی سەرژمێری ساڵی ١٩٧١ لە ٩٤%ی مووسڵمانموسڵمان وە مەسیحیەکانیش لەسەدا %٦ بوون بەڵام ڕێژەکە بەردەوام لە گۆڕانکاری دایە بەپێی سەرژمێری ساڵی ١٩٨٦ مەسیحیەکان بوون بە %٥ بەڵام ئەوەی تریش مووسڵمانموسڵمان.
{{bar box
| title=ئایینەکان لە میسر <ref>{{Cite book|last=بەختیاری|first=سەعی|title=جوگرافیا|publisher=ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی|isbn=978-964-342-431-2|location=تاران}}</ref>
ھێڵی ٧٧:
 
== دەزگا ئاینیەکان ==
* [[ئەزھەڕزانکۆی ئەزھەر|ئەزھەر]]: جامیعێکی فاتیمیە لەسەر مەزھەبی [[ئیسماعیلیە]] ئەم جامیعەیە جامعێکی [[سونی]]یە شێخی ئیستا ئەزھەر دکتۆر ئەحمد طەیبە
* کەنیسەی الأرثوذکسیەئۆرسۆدۆکسی لە ئەسکەندریە ئەم کەنیسەیە دەزگایەی مەسیحیە گرنگی بەکۆڕ و کۆبونەوەو بڵاوبوونەوەی مەسیحیەت دەدات
 
== جەژنەکان و ڕۆژە تایبەتیەکانی مووسڵمانی میسڕ ==
* [[جەژنی قوربان]]
* [[جێژنی ڕەمەزان|جەژنی ڕەمەزان]]
* سەری ساڵی ھجڕی
* وەستانی حاجیان لە عەرەفە
ھێڵی ٩٠:
* جەژنی قیامە (بەپێی ڕۆژمێری قیبتیەکان دەگۆڕدرێت)
* جەژنی لەدایک بوونی مەسیح
* جەژنی غصاسغساس
 
== ڕۆژە تایبەتیەکانی گەلی میسڕمیسر ==
* ڕۆژی پۆلیس
* جەژنی تەحریر تابا (١٩ی مارسئازار)
* جەژنی کرێکاران (ای ٥)
* جەژنی کرێکاران (٩ی سێپتمبر)
* جەژنی جەلاء
* جەژنی شاری سوێس
وە زایاتر لە دەیان [[ڕۆژ]] و جەژنی تر کە ساڵانە لە میسڕمیسر یادی دەکرێنەوە...
 
== کێشەی تایفی ==
لەمیسڕلەمیسر ھەمیشە کێشەی تایفی ھەبوو زۆر لەنێوان مووسڵمانانموسڵمانان و مەسیحیە قیبتیەکان کە ھەمیشە میسڕ بۆتە مەیدانی شەڕی تایفی لەنێوانیان دواینان لەساڵی ٢٠١١ بوو لەسەر مووسڵمانموسڵمان بوونی کچێکی قیبتی بوو کەلەلایەن دەسڵاتدارانی کەنیسە زیندانی کرا بوو.
 
== میسڕمیسر و ئیسڕائیل ==
لە ئۆکتۆبەری[[تشرینی یەکەم]] ١٩٦٧ز جەنگی [[عەرەب]] و [[جوو]] دەستی پێکرد لەم جەنگەیەدا [[ئیسرائیل|ئیسڕائیل]] بە ھاوکاری چەند وڵاتێکی ئەوڕووپا[[ئەورووپا]] و [[یەکێتیی سۆڤیەت|سۆڤیەت]] و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] توانیان لەم جەنگەدا سەرکەون و لەجەنگی ساڵی ١٩٧٣ دا شەڕ کەوتە نێوان میسر و ئیسڕائیل ئەم جەنگە ماوەی کەمتر لە حەوتەیەکی خایاند، ئەنجامی ئەم جەنگە بریتیبوو لە داگیرکردنی [[بیابانی سینا]] لەلایەن ئیسڕائیلەوە دواتر؟سەرۆکی ئەو کاتەی میسڕ [[ئەنوەر سادات]] گەیشتە ئیسڕائیل لەشاری تەلئەبیب لەگەڵ سەرۆکی ئەوکاتی ئیسڕائیل [[مناحیم بیجن]] وە سەرۆکی ئەمریکای ئەوکات [[جێمی کارتر]]
کۆبۆوە ڕیکەوتنامەی سینا یان واژوو کرد ئەم ڕێکەوتنامەیەش پێکھات لەچەند خاڵێک تێیدا میسڕ ڕازی بوو کە ھیچی تر دژایەتی [[ئیسرائیل]] نەکات وە پشتگیری قەوارەی زایۆنیش بکات لەبەرامبەردا [[ئیسرائیل]] بیابانی سینای بۆ میسڕمیسر گەڕاندەوە دوا بەدوای ئەمە پەیوەندی نێوان میسڕمیسر و ئیسڕائیل بەردەوام بوو لەڕووی بازرگانی وە گواستنەوەی غاز لەنێوان مسڕ و ئوردەن و ئیسڕائیل ھەردوولا کوونسڵخانەیان کردەوە لە قاھیرە و تەلئەبیب بەڵام دوا بەدوای ئەوەی لەبیابانی سینا پاسێکی نەفەرھەڵگری جووولەکە لە بیابانی سینا ڕاگیرا کە سەرجەم سەرنیشینەکان جوولەکە بوون لەلایەن کەسانی نەناسراو ھێرشی کرایە سەر و سەرجەم سەرنشینەکانی کوژران وە دواتر لەلایەن چەکدارانی زایۆنی ٦ ھاووڵاتی میسڕیمیسری کوژران پەیوەندی نێوان میسڕ و ئیسڕائیل ڕووی لەخراپی کرد تا ئەوەی وای لێھات لەمیسڕلەمیسر باڵیۆزخانەی ئیسڕائیل سوتێنراو تاڵانکرا وە لەجێگای ئاڵای ئیسڕائیل ئاڵای میسڕمیسر ھەڵکرا دوای [[بەھاری عەرەبی]] و ئەگەری گرتنی دەسەڵات لەلایەن مووسڵمانانموسڵمانان پەیوەندی مسڕمیسر و ئیسرائیل دیار نیە.▼
وە لەجەنگی ساڵی ١٩٧٣ دا شەڕ کەوتە نێوان میسڕ و ئیسڕائیل ئەم جەنگە ماوەی کەمتر لە حەوتەیەکی خایاند، ئەنجامی ئەم جەنگە بریتیبوو لە داگیرکردنی [[بیابانی سینا]] لەلایەن ئیسڕائیلەوە دواتر
سەرۆکی ئەو کاتەی میسڕ [[ئەنوەر سادات]] گەیشتە ئیسڕائیل لەشاری تەلئەبیب لەگەڵ سەرۆکی ئەوکاتی ئیسڕائیل [[مناحیم بیجن]] وە سەرۆکی ئەمریکای ئەوکات [[جێمی کارتر]]
▲کۆبۆوە ڕیکەوتنامەی سینا یان واژوو کرد ئەم ڕێکەوتنامەیەش پێکھات لەچەند خاڵێک تێیدا میسڕ ڕازی بوو کە ھیچی تر دژایەتی [[ئیسرائیل]] نەکات وە پشتگیری قەوارەی زایۆنیش بکات لەبەرامبەردا [[ئیسرائیل]] بیابانی سینای بۆ میسڕ گەڕاندەوە دوا بەدوای ئەمە پەیوەندی نێوان میسڕ و ئیسڕائیل بەردەوام بوو لەڕووی بازرگانی وە گواستنەوەی غاز لەنێوان مسڕ و ئوردەن و ئیسڕائیل ھەردوولا کوونسڵخانەیان کردەوە لە قاھیرە و تەلئەبیب بەڵام دوا بەدوای ئەوەی لەبیابانی سینا پاسێکی نەفەرھەڵگری جووولەکە لە بیابانی سینا ڕاگیرا کە سەرجەم سەرنیشینەکان جوولەکە بوون لەلایەن کەسانی نەناسراو ھێرشی کرایە سەر و سەرجەم سەرنشینەکانی کوژران وە دواتر لەلایەن چەکدارانی زایۆنی ٦ ھاووڵاتی میسڕی کوژران پەیوەندی نێوان میسڕ و ئیسڕائیل ڕووی لەخراپی کرد تا ئەوەی وای لێھات لەمیسڕ باڵیۆزخانەی ئیسڕائیل سوتێنراو تاڵانکرا وە لەجێگای ئاڵای ئیسڕائیل ئاڵای میسڕ ھەڵکرا دوای بەھاری عەرەبی و ئەگەری گرتنی دەسەڵات لەلایەن مووسڵمانان پەیوەندی مسڕ و ئیسرائیل دیار نیە.
 
== شانۆگەری و سینەما ==
[[پەڕگە:Flag-map of Egypt.svg|وێنۆک]]
میسڕمیسر پێشکەوتووترین ووڵاتیوڵاتی عەرەبیە لەم بارەیە وە بەھۆی ئەو گرنگەی کە پێی دراوە وە بوونی ئەکتەری ناسراو و کۆمێدی لەدیارترین ھونەرمەدنی سینەما عومەر شەریفە وەھەروەھا دیارترین شانۆکار بریتین لە (فوئاد موھەندس، عادل ئیمام، شویکار، محمد صبحی، نەجیب ریحانی، علی کسار، محمد جمال قادر ، ئەحمەد حلمی)
 
== شۆڕشی ٢٥ ینایەر ==
لەدوای تونس بەھاری عەرەبی گەیشتە میسڕمیسر لە ٢٥ی ینایەری ساڵی ٢٠١١ لەدژی ئەو سیاسەتە فەسادە و خراپی بژێوی ژیانی دانیشتیواندانیشتیووان لەلایەن [[حوسنی محمدموبارەک|محممەد حوسنی موباڕەکیموبارەکی]] سەرۆکی میسڕمیسر کر خەڵکی میسڕمیسر ڕاپەڕین لە ئەنجامدا حوسنی موباڕەکموبارەک وازی لە پۆستەکەی ھێنا و لەئێستادا دادگایی دەکرێت بەھۆی سیاسەتە خراپەکەی و کوشتنی ھەزاران کەس لە خۆپشاندانەکەدا وە لەمانگی ١٢ ی ٢٠١١ بەشێکی ھەڵبژاردن کرا وە پێشبینی دەکرێ لایەنە ئیسلامیەکان سەرکەوتن بەتایبەت لیستی برایانی مووسڵمانموسڵمان ([[الاخوانئیخوان مسلمینموسلمین]]).
 
== سەرچاوەکان ==
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/میسر»