شارستانیەتی ئیلام: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''شارستانیەتی ئیلام''' یان '''دەوڵەتی عیلام''' ناوی دەوڵەتێکی کۆنە لە هەرێمێکە کە بەشێکی زۆری دەڕاسە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژهەڵاتی کوردستانە]]. لە کۆتایی هەزارەی سێیەمی پێش زایین داگرت و لە [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|سەردەمی هەخامەنشیان]] کەم بوویەوە بۆ ناوچەی جوگرافیایی [[شاری کۆنینەی شۆش|شۆش]]. ئیلامییەکان وڵاتەکەیان بە (خاکی خودا) ناوزەند کرد و [[ئەکەد|ئەکەدییەکان]] بە (ئیلامتوو) ناوزەندیان کرد و [[سۆمەر|سۆمەرییەکان]] بە بیری نووسینی NIM واتە (بەرز و بڵند) یان نووسی.<ref name="fa.wikipedia.org">{{Cite web|title=ایلام (تمدن) - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد|url=https://fa.m.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85_(%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86)#CITEREF1998|access-date=2021-08-01|website=fa.m.wikipedia.org|language=fa}}</ref> لە ساڵی ٢٧٠٠ی پ.ز یەکەم پاشایەتی ئیلامی لە شاری [[شاری کۆنینەی شۆش|شۆش]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژهەڵاتی کوردستان]] دروست بوو.<ref name="A timeline of the Persians">{{Cite web|title=A timeline of the Persians|url=https://www.scaruffi.com/politics/persians.html|access-date=2021-08-01|website=www.scaruffi.com}}</ref><ref>{{Cite web|titlename="A timeline of the Persians|url=https:"//www.scaruffi.com/politics/persians.html|access-date=2021-08-01|website=www.scaruffi.com}}</ref> گڵکاری وێنەکێشراو لە نزیکەی ٣٥٠٠ پێش زایین لە شاری شۆشی [[پارێزگای ئیلام|ئیلام]]، گوزارشت لە ماوەیەکی پێشکەوتووی دیزاینی ئەندازەیی دەکا، دروستبوونی شێوازێکی تایبەتی مرۆڤ و شێوەی ئاژەڵی تێدا.<ref name="Foundation">{{Cite web|last=Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|url=https://iranicaonline.org/|access-date=2021-08-01|website=iranicaonline.org|language=en-US}}</ref>

ئیلامییەکان بە (Ha(l)tamti/Hatamt) واتە (خاکی خودا) ناوزەندیان کردووە ، ئەکەدییەکان بە ( ئیلامتوو ) ناوزەندیان کردووە، سۆمەرییەکان بە بیری نووسینی NIM واتە (بەرز و بڵند) نووسیویانە.<ref>{{Cite web|titlename=ایلام (تمدن) - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد|url=https://"fa.m.wikipedia.org"/wiki/%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85_(%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86)#CITEREF1998|access-date=2021-08-01|website=fa.m.wikipedia.org|language=fa}}</ref> ناوی ئەو دوو پارێزگایەی کوردستانە ([[پارێزگای ئیلام|ئیلام]] و [[پارێزگای خووزستان|خووزستان]]) لە ناوە کۆنەکانیان وەرگیراوە. جگە لە پارێزگای ئیلام، ناوی خووزستان لە وشەی Uvja وەرگیراوە، کە لە دەقی دەقی ڕۆڵی ڕۆستەم و نووسراوەکانی داریووش لە پێرسپۆلیس و شۆش واتە ئیلام وەرگیراوە و بە گوتەی ئیراج ئەفشار لە تەماشاکردنی خوووستان: کۆمەڵە یەک لە باری مێژوویی، جوگرافی، کۆمەڵایەتی و ئابووری ناوچەکە لە Uxi یۆنانی و ئەگەر ژوول ئاپێر مان قبوڵ بێت، لە ئیلام خووس (xus) یان خووز (khuz) بووە. هەروەها هێنری ڕاولینسۆن بە هۆبووی پەهلەوی(Ūvja)ی بە (Hobui) دادەنرا کە ڕەگی ناوی [[ئەھواز|ئەهواز]] و خوووستانە. ئەم وشەیە لە حاجووستان و هەبوجستانەوە وەرگیراوە، کە لە مجمل التواریخ و القصص (سەرەتای سەدەی ٦) لە ئاماژەدان بە خووزستان دا هاتووە.

نیا-ئیلامی: نزیکەی ٣٢٠٠پ.ز بۆ ٢٧٠٠پ.ز (هێڵی نیا-ئیلامی لە شۆش)<ref>{{Cite web|lastname="Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|url=https://iranicaonline.org/|access-date=2021-08-01|website=iranicaonline.org|language=en-US}}<"/ref>

ئیلامی کۆن: نزیکەی ٢٧٠٠پ.ز بۆ ١٦٠٠پ.ز (یەکەم بەڵگەنامەتا سەر بە بنەماڵەی ئاپەرتی)<ref>{{Cite web|lastname="Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|url=https://iranicaonline.org/|access-date=2021-08-01|website=iranicaonline.org|language=en-US}}<"/ref>

ئیلامی ناوەڕاست: نزیکەی ١٥٠٠ پ.ز بۆ ١١٠٠ پ.ز (بنەماڵەی ئەنزان تا هێرشی [[بابل|بابلییەکان]] بۆ [[شاری کۆنینەی شۆش|شۆش]])<ref>{{Cite web|lastname="Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|url=https:"//iranicaonline.org/|access-date=2021-08-01|website=iranicaonline.org|language=en-US}}</ref>

ئیلام نوێ: نزیکەی ١١٠٠پ.ز بۆ ٥٣٩پ.ز (٥٣٩ٚپ.ز سەرەتای [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|سەردەمی هەخامەنشی]])<ref>{{Cite web|lastname="Foundation|first=Encyclopaedia Iranica|title=Welcome to Encyclopaedia Iranica|url=https://iranicaonline.org/|access-date=2021-08-01|website=iranicaonline.org|language=en-US}}<"/ref>