سووتان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) گەڕاندنەوەی پێداچوونەوەی 722957 لە لایەن Haryad Xasraw (لێدوان) ئەوانە ھەڵەی تووڵامرازن! تاگ: پووچەڵکردنەوە |
No edit summary |
||
ھێڵی ٢:
[[پەڕگە:Et_baal.jpg|وێنۆک|گڕەکان دروست دەبن لەئەنجامی سووتەمەنیێک کە دەسووتێت]]
[[پەڕگە:Regenerative_thermal_oxidizer.jpg|وێنۆک|کەرستەی کەمکردنەوەی پیس بوونی ھەوا کۆنتڕۆلی سووتان دەبەخشێتە پرۆسە پیشەسازییەکان]]
'''سووتان''' ({{بە ئینگلیزی|Combustion}}) کارلێکێکی کیمیایی گەرمیدەرە لەنێوان سووتەمەنیێک (کەملێکەرەکە) و ئۆکسێنەرێک، بەشێوەیەکی ئاسایی ئۆکسجینی [[تەوشک|بەرگە ھەوا]]، کە بەرھەمی ئۆکسیدی و بەزۆری گازی دروست دەکات، لەتێکەڵەیەکدا ناودەبرێت بە دووکەڵ.<ref>{{Cite web|title=combustion {{!}} Definition, Reaction, Analysis, & Facts|url=https://www.britannica.com/science/combustion|access-date=2021-03-25|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> سووتانی [[ئاگر]] گڕێک دروست دەکات، و ئەو گەرمییەی کە بەرھەم ھاتوە دەتوانێ وا لە سووتانەکە بکات کە بەبەردەوامی سەربەستی ھەبێ. سووتان بە زۆری زنجیرەیەکی ئاڵۆزی کارلێکی سەرەتایی ئەتۆمەکانە. سوتەمەنییە ڕەقەکان٫ وەک [[دار]] و [[خەڵووز]]٫ سەرەتا بە کارلێکی شیبونەوە بە گەرمیدا تێەپەردەبێ بۆ بەرھەمھێنانی سووتەمەنی گازی سووتان دواتر گەرمییە داواکراوەکە دەبەخشێت بۆ بەرھەمھێنانی بڕێکی زۆرتر. بەزۆری سووتان تەواو گەرمە٫ کە [[ڕووناکی]] داگیرساو لەسەر شێوەی ھەریەک گەشانەوە یان گڕێک بەرھەم دێت.
نموونەیەکی سادە دەتوانرێ ببینرێ لە ناو سووتانی [[ھایدرۆجین]] و [[ئۆکسجین]] بۆ ھەڵمی ئاو٫ کارلێکێک بە گشتی بە کاردێ بۆ تێکردنی [[بزوێنەری مووشەک]]. ئەم کارلێکە kJ/mol 242 گەرمی بڵاودەکات و [[ئێنتالپی|ئێنتاڵپی]] کەم دەکاتەوە و بەوەشێوەیەش (لە پلەی گەرمی و پەستانی جێگیردا):
ھێڵی ١٥:
ئاگر بەشێوەیەکی سرووشتی ڕوودەدات، کە داگیرساوە بەھۆی تریشقە لێدان یان بەھۆی بەرھەمەکانی [[گڕکان]]ی. سووتان (ئاگر) یەکەمین کارلێکی کیمیایی کۆنتڕۆڵکراوبوو لەلایەن مرۆڤەوە دۆزراوەیەوە، لەسەر شێوەی ئاگری ھەوارگە یان ئاگرەخۆشە، و بەردەوام دەبێ بۆئەوەی ببێتە شێوازی سەرەکی بۆ مرۆڤایەتی بۆ بەرھەمھێنانی وزە. بەگشتی، سووتەمەنییەکە کاربۆنە، یان [[ھایدرۆکاربۆن]] یان تێکەڵەیەکی ئاڵۆزە وەک دار کە کەمێک ھایدرۆکاربۆنی بە ئۆکسیدبووی تێدایە. ئەو وزە گەرمییە بەرھەم ھاتووە لە سووتانی سووتەمەنی بەردبووەکانەوە وەک خەڵووز یان [[نەوت]]، یاخود لە سووتەمەنییە نوێبووەکان(renewable fuels) وەک داری ئاگر، کە دروێنەکراووە بۆ بەکارھێنانی ھەمەجۆری وەک، [[پیشەسازی]] یان گەرمکرنی نیشتیمانی (ناوەخۆ). ھەروەھا سووتان لەم دواییانەدا تاکە کارلێکە کە بەکاردێ بۆ ھێزپێدان بە مووشەکەکان. ھەروەھا سووتان بەکاردێ لە لەناوبردنی پاشماوەی بەفیڕۆچووی ھەردوو جۆری بەزیان و بێ زیان.
ئۆکسێنەرەکان بۆ سووتان توانای شاراوەی ئۆکساندنی بەرزی ھەیە و ئۆکسجینی بەرگەھەوا یان ئۆکسجینی بێخەوش دەگرێتەوە، یان [[کلۆر|کلۆرین]]، [[فلۆر|فلۆرین]]، کلۆرین تریفلۆرید، نیتریس ئۆکسید و نیتریک ئەسیدیش دەگرێتەوە. بۆنموونە [[ھایدرۆجین]] لە ناو کلۆرین دەسووتێ بۆ پێکھێنانی کلۆریدی ھایدرۆجین بە ئازادکردنی تایەتمەندی گەرمی و ڕووناکییەکەی سووتان. ھەرچەندە بەگشتی ھاننەدراوە، سووتان دەتوانێ ھانبدرێ بەھۆی پلاتنیۆم([[پلاتین]]) یان [[ڤانادیۆم]]، ھەروەک لەناو کرداری (پڕۆسەی) بەریەککەوتن.<ref>{{Cite web|title=What is combustion?|url=https://www.bbc.co.uk/bitesize/topics/zypsgk7/articles/zcwxcj6|access-date=2021-03-25|website=BBC Bitesize|language=en-GB}}</ref>
== جۆرەکان ==
ھێڵی ٢٧:
لە زۆربەی بەکارھێنانەکانی پیشەسازی و لە ئاگردا، [[ھەوا]] سەرچاوە [[ئۆکسجین]]ە (O2). لەھەوادا، ھەر مۆڵێکی ئۆکسجین تێکەڵکراوە بە نزیکەیی لەگەڵ (٣٫٧١) مۆڵی نایتۆجین. نایترۆجین لەناو سووتان جیانابێتەوە، بەڵام لە پلەی گەرمە بەرزەکان ھەندێک لە نایترۆجین دەگۆڕدرێ بە NOx (بەزۆری NO، لەگەڵ بڕی بچووکتر لە NO2). لەلایەکی ترەوە، کاتێک ئۆکسجینی بەشکردوو نییە بۆ سووتانی سووتەمەنییەکە بە تەواوی، ھەندێک [[کاربۆن]]ی سووتەمەنییەکە دەگۆڕێ بۆ یەکەئۆکسیدی کاربۆن(CO) و ھەندێ لە ھایدرۆجینەکە بە کارلێکردویی دەمێنێتەوە. کۆمەڵەیەکی تەواوی زیاتر لە ھاوکێشەکان بۆ سووتانی ھایدرۆکاربۆنێکی نێو ھەوا، لەبەرئەوە، داوای حیسابێکی تر دەکات بۆدابەشکردنی ئۆکسجین لەنێوان کاربۆنەکە و ھایدرۆجینی نێو سووتەمەنییەکە.
بڕی ھەوای پێویست بۆ ڕوودانی سووتانی تەواو زانراوە بە ھەوای [[تیۆری]]. ھەرچەندە، لەکرداردا، ھەوای بەکارھاتوو (2-3x) جاری ھەوای تیۆرییە.<ref>{{Cite web|title=The Combustion Process|url=http://www.auburn.edu/academic/forestry_wildlife/fire/combustion.htm|access-date=2021-03-25|website=www.auburn.edu}}</ref>
=== سووتانی ناتەواو ===
| |||