سووتان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

 

== جۆرەکان ==

'''تەواو'''

[[پەڕگە:Combustion_reaction_of_methane.jpg|وێنۆک|سووتانی میثاین، ھایدرۆکاربۆنێک]]

بڕی ھەوای پێویست بۆ ڕوودانی سووتانی تەواو زانراوە بە ھەوای [[تیۆری]]. ھەرچەندە، لەکرداردا، ھەوای بەکارھاتوو (2-3x) جاری ھەوای تیۆرییە.

 

سووتانی ناتەواو ڕوودەدات کاتێک ئۆکسجینی تەواونیە بۆ ئەوەی ڕێگەبە سووتەمەنیەکە بدات تاکو بەتەواوی کارلێک بکات بۆ بەرھەم ھێنانی دوانەئۆکسیدی کاربۆن و ئاو. وە ھەروەھا ڕوودەدات کاتێ سووتانەکە بەخێرایی سارد دەکرێتەوە بەحەوزێکی گەرمی، ھەروەک ڕوێکی پتەو و تەڵەی بڵێسە (flame trap).

 

پلەی سووتان دەتوانرێ بپێورێت و شیبکرێتەوە لەرێی ئامێری تاقیکردنەوە. بەڵێندەرانی (HVAC)، پیاوانی ئاگرھوژێنەوە وە ئەندازیاران شیکەرەوەی سووتان بەکاردێنن بۆ تاقیکردنەوەی چوستی سووتێنەرێک لەماوەی کرداری سووتاندا. سەڕەڕای ئەوەش، دەتوانرێ بەم ڕێگایە چوستی بزوێنەرێکی سووتانی ناوەکی پێوانە بکرێ، وە ھەندێک لە ھەرێمەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و ھەندێ لە شارەوانیە ناوەخۆکان شیکاری سووتان بەکاردێنن بۆ پێناسەکردن و ئەندازەکردنی چوستی گوێزەرەوەکان لەسەر ڕێگادا لە ڕۆژانی ئەمڕۆدا.

 

یەکە ئۆکسیدی کاربۆن یەکێکە لە بەرھەمەکانی سووتانی ناتەواو. کاربۆن لە کارلێکی ئاسایی سووتاندا بەڕەڵا دەکرێت، کە کاربۆنی ڕەش و تۆز پێکدێنێت. لەو کاتەوەی کە یەکە ئۆکسیدی کاربۆن بە گازێکی ژەھراوی زانراوە، سووتانی تەواو پەسەندکراوە، ھەروەک لەوانەیە یەکە ئۆکسیدی کاربۆن ببێتە ھۆی کێشەی ھەناسەدان کاتێ کە ھەڵمژرا، کەلەو کاتەوەی شوێنی ئۆکسجین دەگرێ و لەگەڵ [[ھیمۆگلۆبین]] یەک دەگرێ.

 

''کێشەی ژینگەیی'': ئەو ئۆکسیدانە لەگەڵ ئا و ئۆکسجین یەکدەگرێ لە نێو [[تەوشک|بەرگەھەوا]]دا، ترشی نیتریک و ترشی [[گۆگرد]]یک دروست دەکەن، کە دەگەڕێتەوە سەر ڕووی زەوی بەشێوەی نیشتنی ترش. یان «[[ترشە باران]]». نیشتنی [[ترش]] زیان بە زیندەوەرە ئاویەکان دەگەیێنێت و درەختەکان دەکوژێ. بەھۆی پێکھێنانی خۆراکە باوەڕپێکراوەکان کە کەمتر بەردەستە بۆ ڕووەکەکان ھەروەک [[کەلسیۆم|کالسیۆم]] و [[فۆسفۆر|فۆسفۆڕ]]، بەرھەمداری سیستەمی ژینگەیی و کێڵگە کەم دەکاتەوە. کێشەیەکی تری ھاوبەش لەگەڵ ئۆکسیدی نایترۆجین ئەوەیە کە ئەوان لەگەڵ(لەتەک) ھایدرۆکاربۆنە پیسکەرەکان، دەبنە ھۆ بۆ پێکھێنانی چینی ئۆزۆنی ترۆپۆسفیری (tropospheric ozone), پێکھاتەیەکی گەورەی سمۆگە (دووکەڵ و [[مژ|تەم]] بەیەکەوە).