ژمارەی ڕێژەیی: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب زیادکردنی دەروازەی تیۆریی ژمارەکان تاگ: دەستکاریی تووڵی دەروازە |
Aram (لێدوان | بەشدارییەکان) شائەمراز |
||
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:Fracciones.gif|وێنۆک|
'''ژمارەی ڕێژەیی'''<ref>بیرکاری بۆ ھەمووان کتێبی قوتابی پۆلی ھەشتەمی بنەڕەتی- چاپی ھەشتەم</ref> ({{بە ئینگلیزی|Rational number}}) بەو ژمارانە دەوترێت کە لە ئەنجامی دابەشکردنی [[ژمارەی تەواو|ژمارەیەکی تەواو]] بەسەر ژمارەیەکی تری تەواو بە مەرجێک سیفر نەبێت دروست دەبن، واتە لەسەر شێوەی [[کەرت]]ی دەنووسرێن. بە زمانی بیرکاری کۆمەڵەی ژمارەی ڕێژەیییەکان بەم شێوەیە پێناسە دەکرێت:
{{Ltr}}
:<math> \Q= \left\{\left.\frac{m}{n}\right|(m,n) \in \Z\times (\Z\setminus\{0\}) \right\}</math>
ھێڵی ٨:
[[پەڕگە:Number-systems.svg|وێنۆک|کۆمەڵەی ژمارە تەواوەکان، کۆمەڵەی [[ژمارەی سروشتی|ژمارە سروشتییەکان]] لەخۆ دەگرێت، کۆمەڵەی ژمارە ڕێژەیییەکان، کۆمەڵەی [[ژمارەی تەواو|ژمارە تەواوەکان]] و ژمارە سروشتییەکان لەخۆ دەگرێت و کۆمەڵەی ژمارە ڕاستەقینەکان کۆمەڵەی ژمارە ڕێژەیییەکان و ژمارە تەواوەکان و سروشتییەکان لەخۆ دەگرێت]]
[[ژمارەی تەواو|ژمارە تەواوەکان]] و [[ژمارەی سروشتی|ژمارە سروشتییەکان]] [[ژێرکۆمەڵ|ژێرکۆمەڵێ]]کن لە ژمارەی ڕێژەیییەکان لەبەر ئەوەی ژێرەی تەواوی ژمارە سروشتییەکان [[١ (ژمارە)|یەک]]ە کەوایە ھەموو ژمارە سروشتییەکان شێوەی [[کەرت]]ییان ھەیە.
ژمارە دەیییەکان لە ڕیزی ژمارە
لە نێوان دوو ژمارەی ڕێژەیی ناکۆتا ژمارەی ڕێژەیی ھەیە. ژمارە ڕێژەیییە ئەرێنییەکان لە ژمارە ڕێژەیی نەرێنییەکان گەورەترن. یەکەمین پیتی وشەی ئینگلیزی Quotient واتە <math>\mathbb{Q}</math> [[ھێما]]یەکە بۆ دیاریکردنی ژمارە ڕێژەیییەکان.
==کردارەکان لەسەر ژمارە ڕێژەیییەکان==▼
==
بۆ بەراوردکردنی ژمارە
''نموونە:'' لەم دوو ژمارە ڕێژەیییە <math>\frac{5}{11} = \frac{3}{7}</math> کامیان گەورەترە؟
{{ھن}}
''وەڵام:''
{{Ltr}}
<math>\frac{5}{11} = \frac{5 * 7}{11 * 7} = \frac{35}{77}</math> , <math>\frac{3}{7} = \frac{3 * 11}{7 * 11} = \frac{33}{77}</math>
{{ھن}}
{{Ltr/end}}
لەبەر ئەوەی 33<35، کەوایە
{{Ltr}}
<math>\frac{35}{77} > \frac{33}{77}</math> واتە <math>\frac{5}{11} > \frac{3}{7}</math>
{{ھن}}
{{Ltr/end}}
''تێبینی:''
لە ناو دوو ژمارەی ڕێژەیی ئەرێنی کە سەرەکانیان یەکسانە، ژمارەیەک کە ژێرەکەی چووکەترە، لە ژمارەکەی تر گەورەترە.
=== کۆکردنەوە و لێدەرکردنی ژمارە ڕێژەیییەکان ===▼
▲===کۆکردنەوە و لێدەرکردنی ژمارە ڕێژەیییەکان===
بۆ ئەوەی دوو بڕی ڕێژەیی کۆ بکرێنەوە یان لێکدەر بکرێن، دەبێت بچووکترین ژێرەی ھاوبەش بدۆزینەوە
''شێوەی گشتی:''
{{Ltr}}
{{ھن}}
<math>\frac{a}{b} + \frac{c}{d} = \frac{ad+/-bc}{bd}.</math>
{{Ltr/end}}
''نموونە:''
{{Ltr}}
{{ھن}}
<math>\frac{4}{3} + \frac{2}{5} = \frac{20+6}{15} = \frac{26}{15}</math>
<math>\frac{5}{6} - \frac{5}{4} = \frac{20-30}{24} =\frac{-10}{24}</math>
{{Ltr/end}}
=== لێکدان و دابەشکرن ===
لێکدانی دوو ژمارەی ڕێژەیی بەم شێوەیە کە سەرەکان لێک دەدرێت و ژێرەکان لێک دەدرێت، بۆ دابەشکردنی دوو ژمارەی ڕێژەیی، یەکەم جارانی دژەلێکدانی دووەم دەکرێت.
''شێوەی گشتی:''
{{Ltr}}
{{ھن}}
<math>\frac{a}{b} \cdot \frac{c}{d} = \frac{ac}{bd}.</math>
ھێڵی ٥٧:
{{Ltr/end}}
''نموونە:''
{{Ltr}}
{{ھن}}
<math>\frac{2}{5} \cdot \frac{14}{35} = \frac{2 \cdot 14 }{5 \cdot 35} = \frac{28}{175}</math>
<math>\frac{5}{7} \div \frac{3}{5} = \frac{5 \cdot 5 }{7 \cdot 3} = \frac{25}{21}</math>
{{Ltr/end}}
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
* {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://fa.wikipedia.org/wiki/عدد_گویا|سەردێڕ =عدد گویا|زمان = فارسی|سەردان = ٣ی نیسانی ٢٠١٨}}
== بەستەرە دەرەکییەکان ==
{{پۆلی کۆمنز}}
| |||