بەرلین: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ب ڕۆبۆت: لەجێدانانی خۆگەڕی دەق (-ئاڵمانیا +ئەڵمانیا)
شائەمراز
ھێڵی ١:
{{زانیاریدانی نیشتنگە
| ناوی فەرمی = هئرتاھێرتا بەرلین
| ناوی خۆماڵی = Berlin
| ناوەکانی دیکە =
| جۆری نیشتنگە = شار
| وێنە =
| قەبارەی وێنە =
| وێنەی نەخشە = Berlin in Germany and EU.png
| شرۆڤەی وێنە =
| قەبارەی نەخشە = 270px
| شرۆڤەی نەخشە =
| دەرزی نەخشە =
| شرۆڤەی دەرزی نەخشە =
| وێنەی ئاڵا = Flag_of_Berlin.svg
| وێنەی نیشان = Coat of arms of Berlin.svg
ھێڵی ١٧:
| ھێڵی‌پانی =
| ھێڵی‌درێژی =
| جۆری دابەشکراو =
| ناوی دابەشکراو =
| جۆری دابەشکراو1دابەشکراو١ =
| ناوی دابەشکراو1دابەشکراو١ =
| جۆری دابەشکراو2دابەشکراو٢ =
| ناوی دابەشکراو2دابەشکراو٢ =
| سەردێڕی دامەزران =
| ڕێکەوتی دامەزران =
| دامەزرێنەر =
| ھۆکاری ناونران =
| جۆری دەسەڵات =
| حیزبی سەرۆک =
| سەرناوی سەرۆک =
| ناوی سەرۆک =
| سەرجەمی ڕووبەر کم٢ = ٨٩١.٨٥٨٩١٫٨٥
| بەرزایی م =
| ژمارەی دانیشتووان = ٣.٥١٠.٠٣٢ ٣٫٥١٠٫٠٣٢<ref name="Population">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.statistik-berlin-brandenburg.de//Publikationen/OTab/2012/OT_A01-01-00_124_201111_BE.pdf|سەردێڕ=Bevölkerungsstand in Berlin am 30. November 2011 nach Bezirken|بەرهەمبەرھەم=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]]|بەروار=31 October 2011|ڕێکەوتی سەردان=3 March 2011|زمان=German}}</ref>
| دانیشتووان لە = [[٣١ی ئازاری]] [[٢٠١٢]]
| جۆری دانیشتووانناسی١ =
| سەرناوی١ دانیشتووانناسی١ =
| زانیاریی١ دانیشتووانناسی١ =
| سەرناوی٢ دانیشتووانناسی١ =
| زانیاریی٢ دانیشتووانناسی١ =
| جۆری کۆدی ناوچە =
|latd=52 |latm=30 |lats=2 |longd=13 |longm=23 |longs=56
| کۆدی ناوچە =
| ماڵپەڕ = [http://www.berlin.de/international/index.en.php berlin.de]
}}
'''بەرلین''' (بە [[ئینگلیزی]]: Berlin) پایتەخت و یەکێک لە شازدە ھەرێمەکانی وڵاتی [[ئەڵمانیا|ئەڵمانیایە]]. بە دانیشتوانێکی ٣،٦٣٬٦ میلیۆن کەس لە ناو سنووری شارەکەدا، بەرلین گەورەترین شاری ئەڵمانیایە. دووەم قەڵەباڕخترین شار و حەوتەم قەڵەبارخترین ناوچەی نیشتەچیبوونە لە [[یەکێتیی ئەورووپا]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?ref_id=cmptef01103&id=18|سەردێڕ=Population des villes et unités urbaines de plus de 1 million d'habitants de l'Union européenne|نووسەر=[[INSEE]]|ڕێکەوتی سەردان=17 August 2008|زمان=فەڕەنسی}}</ref> شوێنی لە باکووری خۆرھەڵاتی [[ئەڵمانیا|ئەڵمانیایە]] و ھەروەھا ناوەندی ناوچەی نیشتەجێبوونی مەزنی بەرلین-براندەنبورگ (Berlin-Brandenburg)، کە ٥ ملیۆنمیلیۆن کەسی کۆکردۆتەوە و کە لە پتر لە ١٩٠ [[نەتەوە]] پێکھاتوون.
[[پەڕگە:2005-10-26 Brandenburger-Tor.JPG|thumb|250px|]]
یەکەم جار بە بەڵگەوە لە سەدەی سێزدەھەم ھێنراوەتە کە بەرلین بە سەرکەوتوویی بوو بە پایتەختی شانشینی پروسیا ([[١٧٠١]]–[[١٩١٨]])، [[ئیمبراتۆریەتی ئەڵمانی]] [[١٨٧١]]-[[١٩١٨]]،١٩١٨، [[کۆماری وایمار]] (Weimar) [[١٩١٩]]-[[١٩٣٣]]، و سێھەم Reich ١٩٣٣-١٩٤٥١٩٣٣–١٩٤٥. دوای [[جەنگی جیھانی دووەم]]، شارەکە دابەش کرا بەرلینی خۆرھەڵات بوو بە پایتەختی ئەڵمانیای خۆرھەڵات لەو کاتەی کە بەرلینی خۆرئاواخۆراوا بوو پارچە خاکێکی تەریک، کە دەوروپشتی بە شوورەی بەرلین گیرابوو ([[١٩٦١]]-[[١٩٨٩]]). دوابەدوای یەکگرتنەوەی وڵاتی [[ئەڵمانیا]] لە ساڵی [[١٩٩٠]]، شارەکە پێگەی خۆی ناسییەوە وەک ‌‌پایتەختیپایتەختی ھەموو [[ئەڵمانیا]] بە میواندارێتی ١٤٧ باڵوێزخانەی بیانی.
 
بەرلین ناوەندێکی گەورەی کەلتوری، ڕامیاری، میدیایی و زانستییە لە [[ئەوروپائەورووپا]]. ئابوورییەکەی بە سەرەکی بنەمای لە کەرتی خزمەتگوزارییە، کە شتی زۆر لە خۆ دەگرێت وەک کارگەی داھێنەر، ڕێکخراوی پیشەیی ڕاگەیاندن، خزمەتگوزاری ژینگەیی، کۆنگرێس و شوێنی ڕێککەوتننامە.
 
== ئامار ==
* لای شپرێ کە ئەمڕۆ بە گەڕەکی میتە واتا ناوەڕاست ناسراوە.
* لە ساڵی ١٢٣٧ بە فەرمی شاری بەرلین دامەزراوە،‌دامەزراوە، ھەر لەم ساڵەشدا ناوی کۆلن بۆ یەکەم جار لە بەڵگەنامە فەرمییەکاندا ناوی دەھێنرێت، بەڵام شاری بەرلین لە بەڵگەنامە فەرمییەکاندا لە ١٢٤٤ –ەوە ناوی ‌ھێنراوەھێنراوە*.
 
* لە ساڵی١٢٨٠ زمبۆلی بەرلین دروستدەکرێت، کە وێنەی دوو ورچ لە خۆ دەگرێت.
* لەساڵیلە ساڵی ١٤٠٠ بەرلین و کۆلن نزیکەی ٨٥٠٠ سەرنشین و ١١٠٠ خانوو بووە، بە ھەردوو لا سێ شارەوانی و سێ نەخۆشخانەیان ھەبووە، پاش ١٠٠ ساڵ بون بە زیاتر لە ١٢٠٠٠ سەرنشین.
 
* لەساڵی ١٤٠٠ بەرلین و کۆلن نزیکەی ٨٥٠٠ سەرنشین و ١١٠٠ خانوو بووە، بە ھەردوو لا سێ شارەوانی و سێ نەخۆشخانەیان ھەبووە، پاش ١٠٠ ساڵ بون بە زیاتر لە ١٢٠٠٠ سەرنشین.
 
* لە ١٤٣٢ بەرلین و کۆلن ئەنجومەنێکی شاری یەکگرتوو پێدێنن، بەڵام پاش ١٠ ساڵ واتە لە ١٤٤٢ دا ئەو یەکگرتووییە لە لایەن کورفورست فریدریشی دووھەمەوە ھەڵدەوەشێنرێتەوە.
* لەساڵی١٦٩٥لە ساڵی١٦٩٥ کۆشکی شارلۆتنبورگ Schloss Charlottenburg بینا دەکرێت.
 
* لەساڵی١٦٩٥ کۆشکی شارلۆتنبورگ Schloss Charlottenburg بینا دەکرێت.
 
* ١٧٣٠ نزیکەی ٨٠٠٠٠ کەس لە بەرلین ژیاون.
* لەساڵی١٨٠٠لە ساڵی١٨٠٠ بونەتە نزیکەی ١٧٠٠٠٠.
 
* لەساڵی١٨٣٨لە ساڵی١٨٣٨ سکەی قیتار لە نێوان بەرلین و پۆتسدام دا پەیدابوو.
* لەساڵی١٨٠٠ بونەتە نزیکەی ١٧٠٠٠٠.
* لەساڵی١٨٧٠لە ساڵی١٨٧٠ زیاتر لە ٨٠٠٠٠٠ کەس لە بەرلین ژیاون، پاش چەند ساڵێک دەبیتە شارێکی ملیۆنمیلیۆن کەسە وە بۆ سەدەی نوێ خۆی ئەدات لە دوو ملیۆنمیلیۆن سەرنشین.
 
* لەساڵیلە ساڵی لە ساڵی ١٩٠٢ میترۆ U-Bahn کەوتۆتە کار لە بەرلین.
* لەساڵی١٨٣٨ سکەی قیتار لە نێوان بەرلین و پۆتسدام دا پەیدابوو.
* لەساڵی١٩٢٣لە ساڵی١٩٢٣ فڕۆکەخانەی تێمپلھۆف دەکەوێتە کار.
* لەساڵی١٨٧٠ زیاتر لە ٨٠٠٠٠٠ کەس لە بەرلین ژیاون، پاش چەند ساڵێک دەبیتە شارێکی ملیۆن کەسە وە بۆ سەدەی نوێ خۆی ئەدات لە دوو ملیۆن سەرنشین.
* لەساڵی لە ساڵی ١٩٠٢ میترۆ U-Bahn کەوتۆتە کار لە بەرلین.
* لەساڵی١٩٢٣ فڕۆکەخانەی تێمپلھۆف دەکەوێتە کار.
 
* لە ١ تا ١٦ ی ئۆگۆستی ١٩٣٦ یارییەکانی ئۆڵۆمپی لە بەرلین دەستیپێکرد.
* لەساڵیلە ساڵی ١٩٤٠ یەکەم بۆمبا بەر شار کەوت.
* لە ٧ و ٨ ی مای ١٩٤٥ نامەی خۆبەدەستەوەدان ئیمزاکرا.
ھەر لە ھەمان ساڵدا واتا ١٩٤٥ بەرلین بە سەر چوار ناوچەدا دابەش دەکرێت، نزیکەی نیوەی بەر یەکێتی سۆڤیەتی جاران دەکەوێت (خۆرھەڵاتی بەرلین)، بەشەکەی تریش بە سەر ئەمریکا و فەرەنسا و بەریتانیا (خۆرئاوای بەرلین).
* لەساڵی١٩٤٩لە ساڵی١٩٤٩ خۆرھەڵاتی بەرلین دەبێتە پایتەختی کۆماری ئەڵمانیای دیموکراتی DDR
 
* لەساڵی١٩٦١لە ساڵی١٩٦١ بە دروستکردنی دیواری بەرلین بەشدەکرێت.
* لەساڵی١٩٤٩ خۆرھەڵاتی بەرلین دەبێتە پایتەختی کۆماری ئەڵمانیای دیموکراتی DDR
* لەساڵیلە ساڵی ١٩٨٧ لە ھەردوو بەشەکەی بەرلین ئاھەنگی ٧٥٠ ساڵەی بەرلین دەگێڕدرێت.
* لەساڵی١٩٦١ بە دروستکردنی دیواری بەرلین بەشدەکرێت.
 
* لەساڵی ١٩٨٧ لە ھەردوو بەشەکەی بەرلین ئاھەنگی ٧٥٠ ساڵەی بەرلین دەگێڕدرێت.
* ١١/٠٩/ ١٩٨٩ دیواری بەرلین ڕوخا. (بەڵام ئەو دیوارە تا ئەمڕۆش لە دەرونی زۆرینەی خەڵکاندا ماوە!!).
 
== پەراوێزەکان ==
{{سەرچاوەکان}}
 
== سەرچاوەسەرچاوەکان ==
http://en.wikipedia.org
 
== پەراوێز ==
{{reflist}}
 
{{پایتەختەکانی ئەورووپا}}