ماددە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ماددە''' تەنێکە [[بارستایی]] و [[قەبارە]]ی ھەبێت و لە [[گەردوون]] [[بۆشایی]]یەک داگیر بکات پێی دەگوترێت ماددە. لە فیزیای نوێی گەردوونیدا ماددە بو چەند شێوەیەک پۆلین دەکرێت.

* ماددەی ڕوشن: کە نزیکەی ٠،٤%٠٬٤٪ لە بارستایی گەردوون پێک دێنێت، و ئەو ماددەیە دەگرێتەوە کە بە چاو دەبینرێت و ڕوشنە.

* ماددەی نا ڕوشن: ئەو ماددانە دەگرێتەوە کە لە گەردووندا هەنھەن و ڕوشناییان نیە، و نزیکەی ٣،٤%٣٬٤٪ لە بارستایی گەردوون دەگرێتەوە.

* مادەەی تاریک: ئەەو ماددەیەیە کە لە بوشایی گەردوون هەستیھەستی پێ دەکرێت و تاقیکردنەوەکا بەردەوامن بو زیارتر ئاشکراکردنی ئەو ماددەیە، کە نزیکەی ٢٣%٢٣٪ لە ماددەی گەردوون پێک دێنێت.

* بەشی هەرەھەرە زوری رێژەی ماددە لە گەردوون کە دەکاتە ٧٣%٧٣٪ بریتیە لە وزی تاریک

# دۆخی ڕەقی.

# دۆخی پلازما. ( کە بە شێوەیەکی گشتی ئەو ماددانە دەگرێتەوە گە لە پلەی گەرمی بەرز دانە و بە نزمبوونەوەی پلەی گەرمی خەست نابنەوە)