زنجیرەچیاکانی ئەندێز: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''زنجیرە چیاکانیزنجیرەچیاکانی ئەندێز''' (بە [[ئیسپانی]]: Cordillera de los Andes) بڕیتیە لە زنجیرە چیایێکیزنجیرەچیایێکی دڕێژ لە خۆڕئاوای کیشوەری ئەمەریکای باشوور، لەکەناراوەکانی [[دەریای کاریبی]]ەوە دەست پێ دەکات لە باکووری کیشوەری ئەمەریکای باشوور تاوەکو کۆتا لوتکەی باشووری ئەمەریکای باشوور، ھەریەکە لە وڵاتەکانی [[کۆلۆمبیا]] و [[ئیکوادۆر]] و [[پێروو]] و [[بۆلیڤیا]] و [[چیلی]] و [[ئەرژەنتین]] دەبڕێت تاوەکو دەگاتە [[کەیپ ھۆرن]] بەدڕێژایی کەناڕاوەکانی زەڕیای ھێمن کیشوەری ئەمەریکای باشووری داپۆشیوە، دڕێژی زنجیرە چیایەکەزنجیرەچیایەکە بڕیتیە لە ٧٥٠٠ کم کە بە دڕێژترین زنجیرە چیازنجیرەچیا دادەنڕێت لەسەر ڕوی زەوی ھەروەھا بە پانترین زنجیرە چیاشزنجیرەچیاش ھەژماڕ دەکرێت کە ٩٢٠ کم پانە، مێژووی درووست بونی بۆ ٦٥٬٠٠٠٬٠٠٠٬١٤٥ ساڵ دەگەڕێتەوە.

لەبەری وڵاتی پیڕۆ چەندین ڕێگا ھەیە بۆگەیشتن بە لوتکەی ھەندێ شاخی ئەم زنجیرە چیایە،زنجیرەچیایە، کەبڕیتین لە شاخەکانی [[کۆردیلێرا نێگرا]] و [[کۆردیلێرا بلانکا]] کە ھەندێکیان بە بەفڕ سپی داپۆشڕاون، بەم ناوچانە دەوتڕێت [[کالیخۆن دی ھوایلاس]] کە مەبەست لێی شوێنی گەشتیاریە، شاخی [[کۆردیلێرا بلانکا]] لەزنجیرە چیایلەزنجیرەچیای ئەندێز لەناوخاکی پیڕۆ بەبەرزترین لوتکە دادەنڕێت، زنجیرە چیاکانیزنجیرەچیاکانی ئەندێز چەندین دەریاچەیان لە دامێنی خۆیان درووست کردوە گەورەترین و بەناوبانگترینیان دەریاچەی تیتیکاکا، ھەروەھا ئەندێز چەندین گرکانی چاڵاکی ھەیە بەتایبەت لە ئیکوادۆر وەک گڕکانی کۆتۆباکسی، ڕووباری ئەمازۆن سەرچاوەکەی لە زنجیرە چیاکانیزنجیرەچیاکانی ئەندێزەوە ھەڵدەقوڵێت، جگە لە چەندین ڕووباری تر وەک ڕووبارەکانی [[ئوروبامبا]] و [[ئەپوریماک]] و [[مادرێ دێ دیۆس]].

کەش و ھەوای ئەندێز زۆڕ جیاوازە لە شوێنێکیەوە بۆ شوێنێکی تر، ئەمیش بەھۆی پانی و پۆریەوەکەیەنی، دەبینین بەشی باکووری زنجیرە چیایەکەزنجیرەچیایەکە بەھۆی نزیکی لە ھێڵی کەمەڕەیی زەوی ھەمان کەش و ھەوای ئەفریکای ھەیە بەڵام لەبەشی باشووری بەھۆی نزیکی لەبازنەی جەمسەری باشوور کەش و ھەوایەکی جەمسەری ھەیە، لەناوچەکانی باکووری کەشو ھەوایەکی شێدار و گەرمی ھەیە بەڵام لەبەشی باشووری کەش و ھەوایەکی سارد و ووشکی ھەیە، بەشی خۆڕئاوای ئەندێز کە کەوتۆتە ناو وڵاتی چیلی دەڕوانێتە زەڕیای ھێمن ناوچەیەکی زۆڕ ووشک و گەرمە، ھەروەھا لەبەشی باشووری خۆڕھەڵاتی کە کەوتۆتە ناو ووڵاتی ئەرژەنتین ھەم دیسان ووشک و گەرمە، لوتکە بەرزەکانی بایەکی سارد و وشکی ھەیە و چەندین ڕووباری بەستەڵەکی درووست کردوە لەھەمان کات بیابانێکی ووشک دامێنی گرتۆتەوە.