ویکیپیدیا:ئاماژە بە سەرچاوە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ئاماژە بە سەرچاوە''' هێڵێکھێڵێک دەقە کە سەڕچاوەیەکی زانیاریی دەناسێنێت. کاتێک شتێک دەنووسیت کە هەڵسەنگاندنیھەڵسەنگاندنی لەگەڵدایە، یا ئەگەری ئەوە هەیە،ھەیە، کاتێک شتێک لە زمانی کەسێکی دیکە دەگێڕیتەوە، کاتێک کورتەیەک زیاد دەکەیت بۆ سەر ژیاننامەی کەساییەتیەکی زیندوو یا تەنانەت کاتێک وێنەیەک بار دەکەیت، پێویستە ئاماژە بکەیت بە ژێدەری وەرگرتنی ئەو زانیارییە. شێوازی ئەو ئاماژەکردنە، ئەگەرچی گرنگە، بەڵام لە پلەی دوووهەم‌دایە؛دوووھەم‌دایە؛ لە پلەی یەکەم‌دا هاوردنیھاوردنی ناونیشانی ئەو سەرچاوەیەیە؛ ھەروا بەخشینی ئەو توانایەیە بە خوێنەر کە هەڵسەنگاندنیھەڵسەنگاندنی نووسراوەکان بکات. بەڵام لەیادت بێت ئەگەر لە وتارێکدا بۆ ئاماژە بە سەرچاوەکان لە پێشدا شێوازێک بەکارهێنراوە،بەکارھێنراوە، کاتی زیادکردنی سەرچاوەی دیکە هەرھەر لەو شێوازە پەیڕەوی بکرێت.

لە سەرجەم ویکیپیدیاکاندا، شێوازێکی یەکگرتوو نییە بۆ ناردنەوە بۆ سەرچاوەکان، هەربۆیەھەربۆیە ئەگەر تا ئێستا شێوازێکی تایبەتت بەکارهێناوەبەکارھێناوە بۆ ناردنەوە بۆ سەڕچاوەکان، درێژە بدە بەوە، دەنا، فەرموو ئەم ڕێنماییانە بەسوود دەبێت.

== شیوەزاری ئاماژە بە سەرچاوەکان ==

=== پێداویستییەکانی ئاماژە ===

:*ساڵی لەچاپدان و بڵاوبوونەوەی (لەناو جووتێ تیژکەوانە [])

:*ژمارەی ISBN (دڵخوازانە) ئاماژەی تەواو، بۆ وتارێک لە گۆڤار:

:*شاری بڵاوبووەنەوی ڕۆژنامەکە (ئەگەر لە ناوی ڕۆژنامەکەدا ئاماژە بە شارەکە نەکراوە)

== سەرچاوە غەیرەکوردییەکان ==

* لە بەشی سەرچاوەکانی ھەر وتارێک، تەنھا یەک شێوەی نووسینی ژێدەرەکان (واتە یەک جۆر داڕێژە) بەکاردێت. بەو مانای ئەگەر پێش تۆ کەسێک سەرچاوەی داناوە بۆ وتارێک و شێوەیەکی تایبەتی بەکارھێناوە، تۆش دەبێ لەو شێوازە پێرەوی بکەی. ئەگەر لەسەر شیوەی ڕیزکردنی سەرچاوەکان تووشی ناکۆکی بوون، دەبێ ھەموان وەک یەکەم دەستکاریکەری سەرەکیی وتارەکە سەرچاوەکان بنووسن.

* دانانی بەشی پەراوێزەکان و بەشی تایبەتی سەرچاوەکان، ئەگەرچی ھەردوو شێوەیەکن بۆ ئاماژە بە سەرچاوەکان، بەڵام ھەریەکە دەبێ لە شوێنی خۆیان بەکاربێن. نووسەری ھەر وتار، ئەو وتارە بە تێکەڵ کردنی زانیارییەکانی وا لە چەن سەرچاوە وەریگرتووە دەینووسێت. بەڵام وتارەکە لە زاری خۆیەوە و بە وشەکانی خۆی دەنووسێت؛ لە ھێندێ شوێندا، لە ناوەڕۆکی وتاردا ڕستەیەک ڕاستەوەخۆ، لە سەرچاوەکان دەنووسێت؛ ئەمەیە کاتی بەکارھێنانی پەراوێز. ھەروا کە لە پیش ئەمە باسی کرا، پەراوێز دەبێ بەوردی لەسەر شوێنی وەرگیرانی زانیاریی باس بکات. ئینجا لەکۆتایی وتارەکەدا بەشێک بۆ سەرچاوەکان دادەنرێت کە تێیدا ئاماژەدەکرێت بە ژێدەرەکان (بە شێوەی گشتیی، نەک بە وردی).

* بەشی سەرچاوەکان ھەمیشە دەبێ دوای بەشی «بەستەرە دەرەکییەکان» و بەشی «ئەمانەش ببینە» بێت.

=== وردەکارییەکانی بەکارھێنانی ئاماژەی ناوەکی ===

* بەکارھێنانی تاگی <nowiki><ref></nowiki>؛ ئەم تاگە دەخەیتە پێش دەقەکە و پاش دەقەکە کۆدی داخستنی تاگەکە دەنووسیت. بەم شێوە دەقی نێوان دوو تاگەکە دەبێتە سەردێڕی پەراوێز کە دوای پاشەکەوتکردن، ئاماژەیەک بە ژمارە، لە جێگەی دەردەکەوێ.

:::<span style="font-family:tahoma;">فرۆید دەڵێ خەون بینین تەنهاتەنھا ڕووداوەیەکی زەینییە</span><span style="color:black; font-family:tahoma;"><nowiki><ref>زیگموند فرۆید، لێکدانەوەی خەو، بەشی سێهەمسێھەم</ref></nowiki></span>

:::<span style="font-family:tahoma;">فرۆید دەڵێ خەون بینین تەنهاتەنھا ڕووداوەیەکی زەینییە{{دەقی ئاوی|^[١]}}

:::<span style="font-family:tahoma;">فرۆید دەڵێ خەون بینین تەنهاتەنھا ڕووداوەیەکی زەینییە،<span style="color:black; font-family:tahoma;"><nowiki><ref name="پەراویزی یەکەم"/>زیگموند فرۆید، لێکدانەوەی خەو، بەشی سێهەمسێھەم</ref></nowiki></span> واتە تەنهاتەنھا پەیوەندی بە مێشکی مرۆڤەوە هەیەھەیە. ئەگەرچی ئەو ڕایە تا ڕادەیەکی زۆر لە لایەن دۆنیای زانستەوە وەرگیراوە، بەڵام هەرواھەروا کە فرۆید بۆخۆی دەڵێڕوونکاری زیاتری پێویستە<span style="color:black; font-family:tahoma;"><nowiki><ref name="پەراوێزی یەکەم"/></nowiki></span>

:::<span style="font-family:tahoma;">فرۆید دەڵێ خەون بینین تەنهاتەنھا ڕووداوەیەکی زەینییە،<span style="color:black; font-family:tahoma;">{{دەقی ئاوی|^[١]}}</span> واتە تەنهاتەنھا پەیوەندی بە مێشکی مرۆڤەوە هەیەھەیە. ئەگەرچی ئەو ڕایە تا ڕادەیەکی زۆر لە لایەن دۆنیای زانستەوە وەرگیراوە، بەڵام هەرواھەروا کە فرۆید بۆخۆی دەڵێ ڕوونکاری زیاتری پێویستە<span style="color:black; font-family:tahoma;">{{دەقی ئاوی|^[١]}}</span>

^{<nowiki>*</nowiki>ئاگاداری گۆرانکارییەکانی ڕاست بۆ چەپ نووسینی دەقە لاتینەکان ببن}<br />

:::<span style="font-family:tahoma;">فرۆید دەڵێ خەون بینین تەنهاتەنھا ڕووداوەیەکی زەینییە،<span style="color:black; font-family:tahoma;"><nowiki><ref name="پەراویزی یەکەم"/>زیگموند فرۆید، لێکدانەوەی خەو، بەشی سێهەمسێھەم</ref></nowiki></span> واتە تەنهاتەنھا پەیوەندی بە مێشکی مرۆڤەوە هەیەھەیە. ئەگەرچی ئەو ڕایە تا ڕادەیەکی زۆر لە لایەن دۆنیای زانستەوە وەرگیراوە<span style="color:black; font-family:tahoma;"><nowiki><ref>گۆڤاری دەروونناسی، وتاری فرۆید و خەو</ref></nowiki></span>، بەڵام هەرواھەروا کە فرۆید بۆخۆی دەڵێڕوونکاری زیاتری پێویستە<span style="color:black; font-family:tahoma;"><nowiki><ref name="پەراوێزی یەکەم"/></nowiki></span>

:::<nowiki>== پەراوێزەکان ==</nowiki><br />

:::<span style="font-family:tahoma;">فرۆید دەڵێ خەون بینین تەنهاتەنھا ڕووداوەیەکی زەینییە،<span style="color:black; font-family:tahoma;">{{دەقی ئاوی|^[١]}}</span> واتە تەنهاتەنھا پەیوەندی بە مێشکی مرۆڤەوە هەیەھەیە. ئەگەرچی ئەو ڕایە تا ڕادەیەکی زۆر لە لایەن دۆنیای زانستەوە وەرگیراوە<span style="color:black; font-family:tahoma;">{{دەقی ئاوی|^[٢]}}</span>، بەڵام هەرواھەروا کە فرۆید بۆخۆی دەڵێ ڕوونکاری زیاتری پێویستە<span style="color:black; font-family:tahoma;">{{دەقی ئاوی|^[١]}}</span>

:::<small>١.</small>^a،b<small>زیگموند فرۆید، لێکدانەوەی خەو، بەشی سێهەمسێھەم</small><br />

:::<small>٢. گۆڤاری دەروونناسی، وتاری فرۆید و خەو</small>

:::<span style="font-family:tahoma;">فرۆید دەڵێ خەون بینین تەنهاتەنھا ڕووداوەیەکی زەینییە،<span style="color:black; font-family:tahoma;">{{دەقی ئاوی|^[١]}}</span> واتە تەنهاتەنھا پەیوەندی بە مێشکی مرۆڤەوە هەیەھەیە. ئەگەرچی ئەو ڕایە تا ڕادەیەکی زۆر لە لایەن دۆنیای زانستەوە وەرگیراوە<span style="color:black; font-family:tahoma;">{{دەقی ئاوی|^[٢]}}</span>، بەڵام هەرواھەروا کە فرۆید بۆخۆی دەڵێ ڕوونکاری زیاتری پێویستە<span style="color:black; font-family:tahoma;">{{دەقی ئاوی|^[١]}}</span>

:::<small>١.</small>^a،b<small>زیگموند فرۆید،[١٩٧٠]، ''لێکدانەوەی خەو''، بەشی سێهەم،سێھەم، پەڕەکانی ٢٥٠و٢٥٧</small><br />

:::<small>٢. لەکان، [١٩٩٠]، [فرۆید و خەو]، گۆڤاری ''دەروونناسی''، ژمارەی ٣٤٢١ </small>

ئەم شێوە بەکارھێنانەی بەستەر نابێ لە ناوەڕۆکی وتاردا بەکاربێت، بەڵکوو تەنھا دەبێ لە بەشی بەستەرە دەرەکییەکان بەکاریان بێنن (یا بەشی سەرچاوەکان).

بەستەری نێوان-ویکی (بەستەر بۆ پەڕەیەک لە ویکیپیدیای زمانێکی دیکە)، ئەگەر لە بەشی بەستەرە دەرەکییەکان بەکاربێت، دەبێ ھەروەک بەستەری دەرەکی، بە ناونیشانی تەواو بە http و لە نێوان جووتێ تیژکەوانە بنووسرێت (نەک لە ناو ٢جووت)، واتە دەبێ وەک بەستەرێکی دەرەکی ھەڵسوکەوتی لەگەڵ بکرێت. بەڵام ئەگەر لە ناوەڕۆکی وتاردا بەکارھات، دەبێ وەک بەستەرێکی نێوان ویکی لە نێوان ٢جووت تیژکەوانە بنووسێت. کاتی بەکارھێنای ئەم جۆرە بەستەرە دەبێ وریا بێت کە پێش بەستەرەکە جووت-خاڵێک بنووسیت؛ وەک <nowiki>[[:en:wikipedia]]</nowiki>. ئەمە بەستەرە بۆ وتاری wikipeida لە ویکی ئینگلیزی. ئەگەر ئەو جووت-خاڵە لەیادبکەی و وەک <nowiki>[[en:wikipedia]]</nowiki> بینووسیت، ئەوە وەک بەستەری زمان بۆ ئەم وتارە لەقەڵەم دەدرێت (بە ھەڵە) و دەڕواتە بەرپاڵەوە.

== وتارە بێ سەرچاوەکان ==

* ئەگەر لە وتارێکدا باسێک کراوە کە جێگەی گۆمانە، بەڵام بە گشتیی زیانی نییە بۆ وتارەکە و ھەروەھا بۆ ویکیپیدیا، تەنھا دانانی تاگی <nowiki>{{سەلماندن}}</nowiki> بەستە.

* ئەگەر لە وتارێکدا باسێک کرابوو کە جێگەی گومان بوو و ئاستی وتارەکەی تێکدا و بۆ ویکیپیدیا زیانی بوو، ئەوە دەبێ ئەو بەشە بسڕیەوە. ئەتوانی گواستنەوەی بکەی بۆ پەڕەی لێدوانی وتارەکە تا لەسەری باس و لێدوان بکرێت، سەرچاوەی بۆ بدۆزرێتەوە و بڕیاری بۆ بدرێت. بەڵام ئەگەر دەزانی کە باسەکە ناماقوڵی یا سووکایەتی تێداکراوە، بیسڕەوە و گواستنەوەی مەکە بۆ پەڕەی لێدوان. ھەموو باسە بێ سەرچاوەکان یا باسەکان بە سەرچاوەی لاوازەوە سەبارەت بە کەسایەتییە زیندووەکان دەبێ بە خێڕایی بسڕێنەوە؛ لێدوانی ناوێت، نابێ تاگ لێبدرێن. بۆ زانیاری زیاتر بروانە: [[:en:Wikipedia:Biographies of living persons|ژیاننامەی کەسایەتییە زیندووەکان]]

== بەستەرە مردووەکان ==

ھەبوونی بەشی سەرچاوە بۆ وتارێک زۆرگرینگە، ھەربۆیە زۆربەی وتارەکان وەھا بەشێک لەخۆدەگرن. ھێندێ لە سەرچاوەکان سەرھێڵن (online) و لەوانەیە تووشی گۆڕان بن. وەک وتارێکی ڕۆژنامە یان گۆڤارێکی سەر ئینتەرنەت کە چی دیکە لەو ئەدرەسەی لە وتارەکەی ویکیپیدیا ئاماژەی پێکراوە، نەماوە؛ بەم جۆرە بەستەرە دەڵێن «بەستەری مردوو». ھەڵسوکەوت لەگەڵ ئەم جۆرە بەستەرە دەبێ تایبەتی بێت؛ لەگەڵ ئەوەی کە بەستەری وا سوودێکی نییە بۆ وتار و بۆ خوێنەر، بەڵام ئەوانە ئاماژەن بە سەرچاوەی زانیارییەکانی ئەو وتارە و بێ ئەوانە وتارەکە پایەی خۆی لەدەست ئەدات؛ ھەربۆیە دەبێ چاکسازی بکرێن، یا بە یەکی دیکە جێگۆڕ بکرێن (ئەگەر ڕێگە بوو). ئەم ڕێنوێنییە دەتوانێت بەسوودبێت:

* بەستەرەکە تاقی بکەوە تا دڵنیابیت کە بەستەرێکی مردووە. ھێندێ جار ماڵپەڕەکان (سەر ئینتەرنەت) بۆ ماوەیەکی کورت خایەن (کاتی) لەکاردەکەون.

* ئەگەر ئەو بەڵگە یان وتارە، چی دیکە لەو شوێنەوە نەماوە (لە سەرچاوەکە)، لەوانەیە کۆپییەک ھەرلەو بەڵگە لە شوێنێکی دیکە ئەرشیڤ کرابێت. ئەرشیڤی ئینتەرنەت (archive.org) دەتوانێ شوێنێکی باش بێت بۆ گەڕان بۆی.

* دەتوانی ئەو بەشە لە نووسراوەکە وا لە سەرچاوە مردووکە وەرگیرابوو، جارێکی دیکە و بە کەڵک وەرگرتن لە سەرچاوەیەکی دیکە (کە لە بەردەستدایە) بنووسیتەوە.

* ئەگەر کۆپی یا کەشکراوی (cach) بەڵگەکە چی دیکە لەسەر تۆڕی جیھانی نەمابوو، دەبێ بەستەرەکە ناچالاک بکەیتەوە. ئەوە بەو مانایە کە ئاماژە بە سەرچاوە وەک دەقێکی ئاسایی بێت (نەک وەک بەستەر). لەبەر ئەوەی کە، ئەگەرچی ئەو بەڵگە چی دیکە لەبەردەست نەماوە، بەڵام دەبی دیاربێت کە بۆ نووسینی ئەم وتارە زانیارییەکان لەکوێ وەرگیراون.

== ڕوونکردنەوە ==

# ئەو وتارانەی لە بەشی سەرچاوەکانیاندا ئاماژەیان کردووە بە سەرچاوەیەکی سەرھێڵ بە زمانی کوردی (ماڵپەڕ، گۆڤار، ڕۆژنامە، کتێب ...)

# ئەو وتارانەی لە بەشی سەرچاوەکانیاندا ئاماژەیان کردووە بە سەرچاوەیەکی سەرھێڵ بە زمانێکی غەیری کوردی (لە زمانە گرینگەکان)

# ئەو وتارانەی لە بەشی سەرچاوەکانیاندا ئاماژەیان کردووە بە سەرچاوەیەکی کوردی کە لەسەرھێڵ نییە (کتێب، ڕۆژنامە ...)

# ئەو وتارانەی لە بەشی سەرچاوەکانیاندا ئاماژەیان کردووە بە سەرچاوەیەک بە زمانێکی غەیری کوردی کە لەسەرھێڵ نییە

'''تێبینی ١''': ئەو وتارانەی کە دەکەونە پۆلەکانی ٣ و ٤، ئەگەرچی ئاماژەیان تێداکراوە بە سەرچاوە، بەڵام سەرچاوەکانیان سەرھێڵ نییە و خوێنەر ناباتە ژێدەری وەرگرتنی زانیاری (تاگی بێ سەرچاوە بۆ ئاگادارکردنەوەی بەکارھێنەران و خوێنەران)<br />

'''تێبینی ٢''':ئەو وتارانەی سەرچاوەکانیان بلاگ و مەکۆیە، لە بەشی سەرچاوەدا تا ڕادەیەکی زۆر لاوازن و بە شێوەیەک بێ سەرچاوە لە قەڵەم دەدرێن. لەبەر ئەوەی ئەو جۆرە سەرچاوانە بە دژواری دەبنە ھۆی پشت ڕاستکردنەوە.<br />

== ئەمانەش ببینە ==