شەڕی موئتە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

{{+R}}{{Infobox military conflict|conflict=شەڕی مووەتە|date=٦٢٩ (١ی جومادەلئوولا ٨ی کۆچی)|place=[[ئوردن]]، [[شام]]|result=کشانەوەی ستراتیژی موسڵمانان|combatant1=[[موسڵمان|موسڵمانان]]|image=Mausoleum ,Jafer-ut-Tayyar,Jordan.JPG|caption=گۆری فەرماندە شەھیدەکانی غەزای مووەتە [[زەید کوڕی حاریسە]]، [[جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب]]، عبداللەعبدالله کوڕی ڕەواحە لە شاڕۆچکەی مووەتە، [[ئوردن]]|combatant2=[[پەڕگە:Simple_Labarum2.svg|15px]][[ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی]]{{ھن}}غەسسانییەکان|strength1=٣،٠٠٠|strength2=١٠٠،٠٠٠<ref name=waqidi>{{Cite book| publisher = Cambridge University Press| isbn = 978-0-521-59984-9| last = Gil| first = Moshe| title = A History of Palestine, 634-1099| url = https://archive.org/details/historypalestine00gilm| url-access = limited| date = 1997-02-27|page=[https://archive.org/details/historypalestine00gilm/page/n49 23]}}</ref>{{ھن}}٢٠٠،٠٠٠<ref name=ishaq>{{Cite book| publisher = Oxford University Press, USA| isbn = 0-19-636033-1| last = Ibn Ishaq| others = A. Guillaume (trans.)| title = The Life of Muhammad| date = 2004|quote=They went on their way as far as Ma‘ān in Syria where they heard that Heraclius had come down to Ma’āb in the Balqāʾ with 100,000 Greeks joined by 100,000 men from Lakhm and Judhām and al-Qayn and Bahrāʾ and Balī commanded by a man of Balī of Irāsha called Mālik b. Zāfila.| pages=532, 536}}</ref>{{ھن}}{{small|(ھەردووکیان زیادەڕەوییان کردووە)}}{{sfn|Haldon|2010|p=188}}{{sfn|Peters|1994|p=231}}{{sfn|Buhl|1993|p=756-757}}

١٠٬٠٠٠ {{small|(خەمڵاندنی مۆدێرن)}}{{sfn|Kaegi|1992|p=79}}|commander1=[[زەید کوڕی حاریسە]]{{KIA}}{{ھن}}[[جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب]]{{KIA}}{{ھن}}عبداللە کوڕی رەواحە{{KIA}}{{ھن}}[[خالید کوڕی وەلید]]|commander2=ھەرقل{{ھن}}توزاریق{{ھن}}مەلیک کوڕی زەفیلە{{KIA}}|casualties1=١٢ شەھید<ref name=zayd>{{Cite book| publisher = University of Pennsylvania Press| isbn = 978-0-8122-4617-9| last = Powers| first = David S.| title = Zayd| date = 2014-05-23|pages=58–9}}</ref>|casualties2=٣٬٣٥٠}}'''شەڕی مووەتە''' کە بە ''غەزای مووەتەش'' ناسراوە (بە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]: مَعْرَکَةمَعْرَكَة مُؤْتَة) لە ئەیلوولی ٦٢٩ (١ [[جومادەلئوولا]] ٨ی [[ڕۆژژمێری کۆچی|کۆچی]])،[١] لە نێوان ھێزەکانی [[خەلافەتی ڕاشدین|محەممەد]] و سوپای [[ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی|ئیمپراتۆرییەتی بیزەنتین]] و ژێردەستە غەسانییەکانیان ڕوویدا. لە گوندی مووەتە لە ڕۆژھەڵاتی [[ڕووباری ئوردن]] و لە پارێزگای کەرەک ڕوویدا.

شەڕی مووەتە یەکەم شەڕە کە [[موسڵمان|موسڵمانان]] لە دەرەوەی سنوورەکانی [[نیمچەدوورگەی عەرەبی|نیمچە دوورگەی عەرەبی]] ئەنجامیانداوە، سێ ھەزار چەکداری موسڵمان بۆ ماوەی شەش ڕۆژ بەرگەی دوو سەد ھەزار سوپای ڕۆم و عەشیرەتە عەرەبەکانی ھاوپەیمانان گرت، لە حەوتەمین ڕۆژی دوای ئەوەی ئەو سێ سەکردەی ([[زەید کوڕی حاریسە]]، جەعفەر کوڕی ئەبووتاڵیب، عبداللەعبدالله کوڕی ڕەواحە) موسڵمانان کە پێغەمبەر دیاریکردبوون شەھید بوون،<ref>{{Cite web|date=2021-01-01|title=الدرر السنیة - الموسوعة الحدیثیة|url=https://web.archive.org/web/20210101171815/https://dorar.net/hadith/sharh/66475|access-date=2022-08-06|website=web.archive.org}}</ref> دواتر خالید بووە فەرماندە [[خالید کوڕی وەلید]] کشانەوەیەکی تاکتیکی سەرکەوتووی بە کەمترین زیان ئەنجامدا.<ref>{{Cite web|date=2018-01-25|title=غزوة مؤتة وعبقریة خالد بن الولید العسکریة فی الانسحاب التکتیکی|url=https://web.archive.org/web/20180125214941/http://www.alarabiya.net/articles/2008/09/23/57124.html|access-date=2022-08-06|website=web.archive.org}}</ref> دوای سێ ساڵ موسڵمانان گەرانەوە بۆ شکستپێھێنانی ھێزەکانی بیزەنتین لە گەشتی ئوسامە کوڕی زەید.

پێغەمبەر محەممەد فەرمانی بە [[زەید کوڕی حاریسە]] کرد لەسەر ئەم زیندووبوونەوە، و فەرمووی: (ئەگەر زەید شەھید کرا، جەعفەرە، و ئەگەر جەعفەر شەھید کرا، ئەوا عبداللەعبدالله کوڕی ڕەواحە)، و ئاڵایەکی سپی بۆیان ھەڵگرت و دای بە زەید بن حاریسە؛ و ڕێنمایی کردن کە بێنە سەر کوشتنی حاریث کوڕی عومەیر، و ئەوانەی لەوێشەوە بانگھێشت بکەن بۆ ئیسلام، نە ژنێک نە پیرە پیاوێک، نە قەشەیەک، نە دارخورما یان دار، نە ڕووخاندنی باڵەخانە مەکەن." ژنانی موسڵمان بۆ ماڵاواییکردن لە مێردەکانیان چوونە دەرەوە و دەیانگوت خوای گەورە بە سەبرەوە بتانگەڕێنێتەوە بۆ لای ئێمە، عەبدوڵڵا کوڕی ڕەواحە وەڵامی دایەوە: سەبارەت بە منیش خودا نامگەڕێنێتەوە.

کابرایەکی خەڵکی بەنی عەجلان - ناوی ثابت کواری ئەقرەمە - ھاتە پێشەوە و ئاڵاکەی برد و وتی: ئەی موسڵمانان لەگەڵ پیاوێک لە ئێوە ئاشت ببنەوە، ئەویش فەرمووی: من ھیچ ناکەم، بۆیە خەڵکەکە ئاشتبوونەوە لەگەڵ خالید کوڕی وەلید.. بوخاری بە دەسەڵاتی خالید کوڕی وەلید فەرمووی: لە ڕۆژی مووەتە نۆ شمشێر لە دەستم دا بڕدرا، بۆیە ئەوەی لە دەستم دا مابووەوە تەنھا پلێتێکی یەمەنی بوو. البوخاری (٤٢٦٦) پێغەمبەر لە ڕۆژی مووەتەدا فەرموویەتی - ئاگادارکردنەوەی وەحی، پێش ئەوەی ھەواڵەکە لە بەرەکانی جەنگەوە بۆ خەڵک بێت: (زەید ئاڵای گرت و بریندار بوو، دواتر جەعفەر برد و بریندار بوو، پاشان عبداللەعبدالله کوڕی ڕەواحە بردی و بریندار بوو بە چاوەکانییەوە دەگریا- تا ئاڵاکە چووە لای یەکێک لە شمشێرەکانی خودا). البوخاری (٢/٦١١)

# عبداللەعبدالله کوڕی ڕەواحە