یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ھاوینە: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە''' ({{بە فەڕەنسی|Jeux olympiques d'été}}{{بە ئینگلیزی|Summer Olympic Games}}) بە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد یاخود ئۆڵمپیکیش ناسراوە، پاڵەوانیەتیەکیپاڵەوانییەتییەکی گەورەی نێودەوڵەتی فرە وەرزشییە بە شێوەیەکی ئاسایی چوار ساڵ جارێک لە وڵاتێک بەڕێوەدەچێت. یەکەمجار لە ساڵی ١٨٩٦ لە شاری ئەتینایدەتینای پایتەختی یۆنان بەڕێوەچوو و دوایین جاریش ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی ٢٠٢٠ کە لە ساڵی ٢٠٢١ لە شاری تۆکیۆی پایتەختی ژاپۆن بەڕێوەچوو ئەمەش بەهۆیبەھۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆڕۆنا. لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی سەرپەرشت و ڕێکخەری ئامادەکارییەکانی شاری خانەخوێ دەکات. لە هەرھەر پێشبڕکێیەکی ئۆڵۆمپیاددا مەدالیای زێڕ بە پلەی یەکەم دەبەخشرێت، مەدالیای زیو بە پلەی دووەم دەبەخشرێت، هەروەهاھەروەھا مەدالیای برۆنز بە پلەی سێیەم دەبەخشرێت؛ ئەم نەریتە لە ساڵی ١٩٠٤ دەستی پێکرد. یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی زستانە بەهۆیبەھۆی سەرکەوتنی بەرچاوی ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە ڕێکخرا. ئەمەش وەک گەورەترین و بەناوبانگترین ڕووداوی نێودەوڵەتی فرە وەرزشی لە جیهانداجیھاندا سەیر دەکرێت.

ئۆڵۆمپیاد لە پڕۆگرامێکی ٤٢ پێشبڕکێی کەمتر لە ٢٥٠ وەرزشوانی پیاوان لە ١٤ وڵات لە ساڵی ١٨٩٦ بۆ ٣٠٦ پێشبڕکێ و ١١,٢٣٨١١٬٢٣٨ وەرزشوان (٦,١٧٩٦٬١٧٩ پیاو، ٥,٠٥٩٥٬٠٥٩ ژن) لە ٢٠٦ وڵات لە ساڵی ٢٠١٦ زیادی کردووە. ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە لەلایەن ١٩ وڵاتەوە لە پێنج کیشوەر میوانداری کراوە. چوار جار لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٠٤|١٩٠٤]]، [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٣٢|١٩٣٢]]، [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٨٤|١٩٨٤]]، و [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٩٦|١٩٩٦]])، سێ جار لە بەریتانیا ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٠٨|١٩٠٨]]، [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٤٨|١٩٤٨]]، و [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠١٢|٢٠١٢]])، دوو جار لە [[یۆنان]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٨٩٦|١٩٨٦]] و [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٠٤|٢٠٠٤]])، [[فەڕەنسا|فەرەنسا]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٠٠|١٩٠٠]] ، [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٤|١٩٢٤]] )، [[ئەڵمانیا]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٣٦|١٩٣٦]] و [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٧٢|١٩٧٢]])، [[ئوسترالیا]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٥٦|١٩٥٦]] و [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٠٠|٢٠٠٠]]) و [[ژاپۆن]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٦٤|١٩٦٤]] و [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٢٠|٢٠٢٠]])، یەکی یەکجاریش لە [[سوێد]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩١٢|١٩١٢]])، [[بەلجیکا]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٠|١٩٢٠]])، [[ھۆلەند|هۆلەند]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٨|١٩٢٨]])، [[فینلاند]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٥٢|١٩٥٢]])، [[ئیتالیا|ئیتاڵیا]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٦٠|١٩٦٠]])، [[مەکسیک]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٦٨|١٩٦٨]])، [[کەنەدا]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٧٦|١٩٧٦]])، [[یەکێتیی سۆڤیەت|یەکێتی سۆڤیەت]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٨٠|١٩٨٠]])، [[کۆریای باشوور]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٨٨|١٩٨٨]])، [[ئیسپانیا]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٩٢|١٩٩٢]])، [[چین]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠٠٨|٢٠٠٨]]) و [[بەڕازیل|بەرازیل]] ([[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ٢٠١٦|٢٠١٦]]).

لەندەن یەکەم شار بوو کە سێ جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی کرد، دواتر پاریس( بەهۆی(بەھۆی ئۆڵۆمپیادی ٢٠٢٤)، لۆس ئانجلەس، [[ئەتینا|ئەتیانای پایتەخت]] و تۆکیۆ کە هەریەکەیانھەریەکەیان دوو جار یارییەکانی تێدا بەڕێوەچووە. فەرەنسا ساڵی ٢٠٢٤ بۆجاری سێیەم میوانداری یاییەکانییایییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە دەکات بەمەش دەبێتە هاوشانیھاوشانی لەندەن، لۆس ئانجلەسیش ساڵی ٢٠٢٨ میوانداری یارییەکانی هاوینەھاوینە دەکات بۆ پێنجەم جار لە مێژووی خۆیدا. تەنهاتەنھا پێنج وڵات لە هەمووھەموو یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە بەشدارییان کردووە ئەوانیش: ئوسترالیا، فەرەنسا، بەریتانیا، یۆنان و سویسرا. بەریتانیا تاکە وڵاتە کە لە هەرھەر خولێکی ئۆڵۆمپیاد مەدالیایەکی زێڕی بەدەستهێناوەبەدەستھێناوە. ئەمریکا پێشەنگی ژماردنی میدالیاکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیە،ھاوینەیە، و لە ١٨ خوولیخولی یارییەکان پێشەنگی خشتەی مەدالیاکانی گرتووە ،گرتووە، دوای ئەو یەکێتی سۆڤیەت (شەش جار)، و فەرەنسا، بەریتانیا، ئەڵمانیا، چین و 'تیمی یەکگرتوو' هەریەکەیانھەریەکەیان بۆ جارێک پێشەنگی مەدالیاکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیانھاوینەیان گرتووە .

ئەمریکا تا ئێستا چوار جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی کردووە ،کردووە، یارییەکانی ساڵی ١٩٠٤ لە شاری سانت لویسی ویلایەتی میسۆری، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ویلایەتەیەکگرتوەکانی ئەمریکا]] لە نێوان لە ١ی تەممووز تا ٢٣ تشرینی دووەمی ١٩٠٤ بەڕێوەچوو بەڕێوەچوو؛ یارییەکانی ساڵی ١٩٣٢ و ١٩٨٤ هەردووکیانھەردووکیان لە لۆس ئانجلەس لە ویلایەتی کالیفۆرنیا بەڕێوەچوون و یارییەکانی ساڵی ١٩٩٦ لە شاری [[ئەتڵانتا|ئەتڵانتای]]ی ویلایەتی جۆرجیا ئەنجامدرا. لۆس ئانجلەس ساڵی ٢٠٢٨ بۆ جاری پێنجەم میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە دەکات .

ساڵی ٢٠١٢ بەریتانیا بۆجاری سێهەمینسێھەمین لە مێژووی خۆیدا میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی لە لەندەن کرد، بەمەش بووە یەکەم شار کە سێ جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی کردبێت. شارەکانی لۆس ئانجلەس و پاریس و ئەسینا (بەبێ ساڵی ١٩٠٦) هەریەکەیانھەریەکەیان میوانداری دوو یاری ئۆڵۆمپیادی هاوینەیانھاوینەیان کردووە. لە ساڵی ٢٠٢٤ فەرەنسا بۆجاری سێهەم سێھەم لە پایتەختی وڵاتەکەیدا میوانداری ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە دەکات، بەمەش پاریس دەبێتە دووەم شار کە تا ئێستا سێ ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی تێدا بەڕێوەدەچێت.

هەریەکەھەریەکە لە ئوسترالیا، فەرەنسا، ئەڵمانیا، یۆنان و ژاپۆن هەموویانھەموویان دوو جار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیانھاوینەیان کرد ( فەرەنسا و ئوسترالیا پلانیان هەیەھەیە لە ساڵانی ٢٠٢٤ و ٢٠٣٢دا میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە بکە، بۆجاری سێهەم سێھەم). تۆکیۆی ژاپۆن میوانداری ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی ٢٠٢٠ی کرد، و بووە یەکەم شار لە دەرەوەی ئەو نەتەوەیانەی کە زۆرینەیان ئینگلیزی زمان و ئەوروپین ئەورووپین دوو جار میوانداری ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە بکات، پاش ئەوەی لە ساڵی ١٩٦٤ بۆ یەکەمجار میوانداری یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی کرد. هەروەهاھەروەھا هەرھەر یەکە لە بەلجیکا، بەرازیل، کەنەدا، چین، فینلاند، ئیتاڵیا، مەکسیک، هۆڵەندا،ھۆڵەندا، کۆریای باشوور، یەکێتی سۆڤیەت، ئیسپانیا و سوێد، یەکی یەکجار مافی میوانداری کردنی پاڵەوانیەتیەکەیپاڵەوانییەتییەکەی کردووە .[[ئاسیا|کیشوەری ئاسیا]] چوار جار میوانداری ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی کردووە: لە [[تۆکیۆ]] (١٩٦٤ و ٢٠٢٠)، [[سێئول|سێئۆل]] (١٩٨٨)، و [[پەکین]] (٢٠٠٨).

ئۆڵۆمپیادی ساڵی ٢٠١٦ لە [[ڕیۆ دێ ژانێرۆ]] بەرازیل، یەکەم ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە بوو کە لە ئەمریکای باشوور بەڕێوەچوو. تاکە دوو وڵاتی نیوەگۆی باشوور کە میوانداری ئۆڵۆمپیادی هاوینەیانھاوینەیان کردووە بریتین لە ئوسترالیا (١٩٥٦، ٢٠٠٠، و ٢٠٣٢ی داهاتووداھاتوو) و بەرازیل (٢٠١٦)، تا ئێستا ئەفریقا میوانداری هیچھیچ ئۆڵۆمپیادێکی هاوینەیھاوینەی نەکردووە.

[[پەڕگە:1896_Olympic_opening_ceremony.jpg|وێنۆک|مەراسیمی کردنەوەی یەکەمین پاڵەوانیەتیپاڵەوانییەتی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی نوێ لە یاریگای پاناتینیک، ئەتینا،١٨٩٦دەتینا، ١٨٩٦]]

کاتێک پیێر دی کوبێرتین کە پێداگۆجی و مێژوونووسی فەرەنسی بیرۆکەی ڕێکخسننی پێشبڕکێیەکی نێودەوڵەتی بە کردار بیرۆکەی سەرھەڵدانی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی بنیاتناو سەرکەوتنی بەدەستھێنا لە بانگھێشتکردنی وەفدە بیانییەکان بۆ بەشداریکردن لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیادئۆڵۆمپیاد، ،یەکەمیەکەم خوولیخولی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد لە ساڵی ١٨٩٦ لە [[ئەتینا|ئەتینای]]ی پایتەختی [[یۆنان|وڵاتی یۆنان]] بەڕێوەچووبەڕێوەچوو، ، تەنهاتەنھا ٢٤٥ (جێی مشتومڕە) وەرزشوان بەشداری تێدا کرد کە زیاتر لە ٢٠٠ کەسیان یۆنانی بوون ،بوون، چواردە وڵات (بەپێی لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی، ژمارەکە جێی مشتومەڕە) لە ڕەگەزی نێر بەشداریان کرد. پێشتر ڕووداوێکی نێودەوڵەتی بەم قەبار و شێوەیە ڕێک نەخرابوو. وەرزشوانانی ڕەگەزی مێینە ڕێگەیان پێنەدرا بەشداری پێشبڕکێکان بکەن،لەگەڵبکەن، لەگەڵ ئەوەش ژنێک بەناوی ستاماتا ڕێڤیتی، بێ گوێدانە یاساکانی ئەم خوولەخولە بەشداری پێشبڕکێی ماراسۆنی کرد بەبێ ئەوەی ناوی تۆمار بکرێت .[[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٨٩٦|ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ١٨٩٦]] کە بە فەرمی بە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد ناسراوە، ڕووداوێکی نێودەوڵەتی فرە وەرزشی بوو کە لە ٦ تا ١٥ی نیسانی ١٨٩٦ لە ئەتینایدەتینای پایتەختی یۆنان ئاهەنگیئاھەنگی کردنەوەی بەڕێوەچوو، یەکەم یاری ئۆڵۆمپیاد بوو کە لە سەردەمی نوێ ئەنجامدرا. لە ئاهەنگیئاھەنگی کردنەوەی پاڵەوانیەتیەکەپاڵەوانییەتییەکە نزیکەی ١٠٠ هەزارھەزار کەس ئامادەبوون. هەرچەندەھەرچەندە زۆرترین وەرزشوانی یۆنان بەشداریان کرد، بەڵام ئەمریکا زۆرترین جار لە ڕکابەرییەکان پلەی یەکەمی وەرگرت، بەشێوەیەک ١١ وەرزشوانی ئەمریکی لە پێشبڕکێکانیاندا پلەی یەکەمیان بەدەستهێنابەدەستھێنا لە بەرامبەردا وەرزشوانانی یۆنان ١٠جار پلەی یەکەمی لە یارییەکان بەدەستهێنا بەدەستھێنا.

شارەزایان مێژووی دروستبوونی ئۆڵۆمپیادی کۆن دەگەڕێننەوە بۆ ٧٧٦ ساڵ پێش زایین لە وڵاتی [[یۆنان]] بە  ئاماژەدان بەوەی کە لەسەر دیواری پەرستگاکان نوسراوە، کە چوار ساڵ جارێک یارییەکانی بەڕێوە دەچوون، بەڵام ھەندێکی تر لە شارەزایان مێژووی ئۆڵۆمپیادی کۆن دەگەڕێننەوە بۆ ١٤٠٠ ساڵ پێش زایین. ئەمەش هۆکارێکیھۆکارێکی گرینگ بوو بۆ هەڵبژاردنیھەڵبژاردنی وەک شاری میوانداری یەکەم ئۆڵۆمپیاد،لەئۆڵۆمپیاد، لە لە کۆنگرەیەکدا کە لەلایەن پیێر دی کوبەرتین لە پاریس ڕێکخرابوو، لە ٢٣ی حوزەیرانی ١٨٩٤دا، بە کۆی دەنگ وەک ئەتینادەتینا هەڵبژێردراھەڵبژێردرا. هەروەهاھەروەھا لەم کۆنگرەیەدا [[لیژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی|لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی]] دامەزرا.

سەرەڕای چەندین ئاستەنگ و گرفت، بەڵام ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی ١٨٩٦ وەک پاڵەوانیەتیەکیپاڵەوانییەتییەکی پێشکەوتوو ئاماژەی پێکرا. لە سەردەمی ئەو کات زۆرترین بینەر و ئامادەبووی هەبووھەبوو لە هەرھەر پێشبڕکێیەکی وەرزشی نێودەوڵەتی دا.دا؛ وەو یاریگای پاناتینایکۆ، یەکەم یاریگای گەورە لە سەردەمی نوێدا،زۆرتریننوێدا، زۆرترین ئامادەبووی هەبووھەبوو لەکاتی بەڕێوەچوونی یارییەکان. ئەوەی جێی خۆشحاڵی یۆنانیەکانیۆنانییەکان بوو بەدەستهێنانیبەدەستھێنانی پلەی یەکەم بوو لە کێبڕکێی ماراسۆن لەلایەن هاونیشتمانەکەیانھاونیشتمانەکەیان سپیریدۆن لویس. لە ماوەی ٢ کاتژمێر و ٥٨ خولەک و ٥٠ چرکەدا مەوداکەی تەواوکرد. کارل شومان وەرزشوانی زۆرانباز و لەشجوانی سەرکەوتوترین وەرزشوانی ئەڵمانی بوو کە توانی چوار جار پلەی یەکەمی بەدەستهێنابەدەستھێنا.

بەرپرسانی یۆنان و خەڵکی یۆنان بە جۆش و خرۆشەوە پێشوازیان لە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد دەکرد. ئەم هەستەشھەستەش لەلایەن زۆرێک لە وەرزشوانە بەشداربووەکان هەبوو،ھەبوو، بەشێوەیەک داوای ئەوەیان کرد کە ئەتینادەتینا پایتەخت ببێتە شاری میوانداری هەمیشەییھەمیشەیی ئۆڵۆمپیاد. بەڵام لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی پلانی وابوو کە خولەکانی خوولەکانی داهاتووداھاتوو بگۆڕن بۆ شارە جیاوازەکانی. .ئەوەبوو دووەم ئۆڵۆمپیاد لە پاریس بەڕێوەچوو.

[[پەڕگە:Francis_Field_1904.jpg|وێنۆک|یاریگای فرانسیس فیڵد لە زانکۆی واشنتۆن لە سانت لویس، لە کاتی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی ١٩٠٤]]

[[پەڕگە:Dorando_Pietri_1908.jpg|وێنۆک|ساتی دۆڕانی دۆراندۆ پیتریپیتری، ، بەهۆیبەھۆی یارمەتیدانی بەرپرسانی چاودێری وەرزشوانان لە هەڵسانەوەھەڵسانەوە و دەستگرتنی بۆ تێپەڕاندنی هێڵەکەھێڵەکە.]]

دوای چوار ساڵ ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی ساڵی ١٩٠٠ لە پاریس زیاتر لە چوار هێندەیھێندەی وەرزشوانانی بۆ خۆی ڕاکێشا، لەنێویاندا ٢٠ ژن، کە بۆ یەکەمجار ڕێگەیان پێدرا بە فەرمی بەشداری بکەن، لە یارییەکانی کرۆکێت و گۆڵف و کەشتیوانی و تێنسدا. ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی ١٩٠٠ لەگەڵ پێشانگای جیهانیجیھانی پاریس تێکەڵ بوون و زیاتر لە ٥ مانگ بەردەوام بوون لە ١٤ی ئایارەوە بۆ ٢٨ی تشرینی یەکەم تا ئێستاش مشتومڕ لەسەر ئەوە هەیەھەیە کە کام ڕووداو بەڕاستی ئۆڵۆمپیاد بووە، بەو پێیەی لەو کاتەدا کەم یان تەنانەت هیچھیچ کام لە یارییەکان ئاگاداری پێشوەختەیان بڵاونەکرووبووە کە پێشبڕکێیەکی ئۆڵۆمپیادە. بەشێک لە وەرزشوانان ئاگاداری نەبوون لەوەی براوەی پێشبڕکێی ئۆڵۆمپیادن. یاخود لە پێشبڕکێیەکی ئۆڵۆمپیاد ڕکابەری دەکەن . ئەم خوولەیخولەی ئۆڵۆمپیاد ھیچ ئاھەنگی کردنەوە و داخستنی بۆ ئەنجام نەدرا. وەرزشوانانی فەڕەنسا زۆرترین مەدالیای ئۆڵۆمپیادیان بەدەستهێنابەدەستھێنا.

جەنگی ڕووسیا و ژاپۆن و سەختی گەیشتن بە سانت لویس هۆکارھۆکار بوو بۆ ئەوەی کە کەمترین وەرزشوانی پلە باڵا لە دەرەوەی ئەمریکا و کەنەدا بەشدارییان لە یارییەکانی ساڵی ١٩٠٤ نەکرد.

"«دووەمین یارییە نێودەوڵەتییەکانی ئۆڵۆمپیاد لە ئەسینای پایتەخت"»، وەک لەو کاتەدا پێی دەگوترا، لە ساڵی ١٩٠٦ بەڕێوەچوو. لە ئێستادا لێژنەی ئۆڵۆمپیادی نێودەوڵەتی بەفەرمی ئەم خوولەیخولەی ئۆڵۆمپیاد بە یەکێک لە خوولەکانیخولەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەھاوینە ناناسێت، لەگەڵ ئەوەش زۆرێک لە مێژوونووسان بە درێژکراوەی زنجیرەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی دەناسێنن و شانازیی بە یارییەکانی ساڵی ١٩٠٦ دەکەن وەک هۆکارێکھۆکارێک بۆ لەناو نەچوونی ئۆڵۆمپیاد . جگە لەوەی یارییەکان سەرکەوتووتر بوون لە یارییەکانی ساڵی ١٩٠٠ و ١٩٠٤، زیاتر لە ٨٥٠ وەرزشوان ڕکابەرییان کردووە.

یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ١٩٠٨ لە شاری [[لەندەن|لەندەنی]]ی[[شانشینی یەکگرتوو|شانشینی بەریتانیا]] لە ٢٧ی نیسان تا ٣١ تشرینی یەکەمی ١٩٠٨ بەڕێوەچوو. یەکەم جار بڕیار بوو ئەم خولەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد، شاری [[ڕۆما|ڕۆمای]]،ی، [[ئیتالیا]] میوانداریی بکات بەڵام بەھۆی تەقینەوەی گڕکانی چیای ڤێسۆڤیۆس لە ساڵی ١٩٠٦ و مردنی ١٠٠٠ کەس توانایی ئیتاڵیا بۆ میوانداری کردنی یارییەکان لاواز بوو، بەو ھۆیەوە بەفەرمی بڕیاردرا یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ئەم خولە لە شاری لەندەن بۆ یەکەمجار لە مێژووی خۆیدا بەڕێوەبچێت.

لە [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٠٨|ئۆڵۆمپیادی ١٩٠٨]] ژمارەی بەشداربووان جارێکی دیکە بەرزبوونەوە، ٢٢ وڵات بەشداری ئەم خوولەیخولەی ئۆڵۆمپیادیان کرد، هەروەهاھەروەھا یەکەم ماراسۆن بە مەودای ئێستای ستاندارد کە ٤٢.١٩٥٤٢٫١٩٥ کم (٢٦ میل و ٣٨٥ یاردە) بوو ئەنجامدرا. یەکەم ماراسۆنی ئۆڵۆمپیاد لە ساڵی ١٨٩٦ ( تەنهاتەنھا بۆ پیاوان بوو) بە دووری ٤٠ کم (٢٤ میل و ٨٥ یارد) کرا. مەودای نوێی ماراسۆنەکە بۆ ئەوە هەڵبژێردراھەڵبژێردرا کە پێشبڕکێکە لەبەردەم شوێنیدانیشتنی بنەماڵەی شاهانەیشاھانەی بەریتانیا تەواو بێت. بەم شێوەیە ماراسۆنەکە ٤٠ کم (٢٤.٩٢٤٫٩ میل) بوو بۆ یەکەم یارییەکانی ساڵی ١٨٩٦، بەڵام دواتر تا ٢ کم (١.٢١٫٢ میل) گۆڕانکاری بەسەردا هاتھات بەهۆیبەھۆی بارودۆخی ناوخۆیی وەک شێوازی شەقام و یاریگاکان. لە شەش خوولیخولی یارییەکانی ئۆڵۆمپیاددا لە نێوان ساڵانی [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٠٠|١٩٠٠]] بۆ [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٠|١٩٢٠]]، ماوەی مەودای پێشبڕکێی ماراسۆن ئاڵوگۆڕی بەسەرهاتبەسەرھات. لە یارییەکاندا وەرزشوانانی بەریتانیا ١٤٦ مەدالیایان بەدەستهێنا،بەدەستھێنا، کە ٩٩ مەدالیای زیاتر بوو لە ئەمریکییەکانی کە پلەی دووەمی بەدەستهێنا ،بەدەستھێنا، ئەمەش باشترین ئەنجامی وەرزشوانانی بەریتانیا تا ئەمڕۆ.

لە پێشبڕکێی ماراسیۆنی ساڵی ١٩٠٨دا، ڕاکەری ئیتاڵی [[دۆراندۆ پیتری]] لە پێش سەرجەم یاریزانەکان چووە ناو یاریگا، نزیک بوو لە هێڵیھێڵی کۆتایی بەڵام ماندوویەتی و هیلاکیھیلاکی زۆری پێوە دیار بوو کەوتە سەر زەوی پێش ئەوەی بتوانێت هێڵیھێڵی کوتایی ببڕێت. بۆیە لەلایەن بەرپرسانی چاودێری وەرزشوانان یارمەتییاندا بۆ هەڵسانەوەھەڵسانەوە و تێپەڕاندنی هێڵیھێڵی کۆتایی،بەڵامکۆتایی، بەڵام بەهۆیبەھۆی ئەم کارەوە بێ بەشکرا لە خەڵاتەکان. [[جۆنی هایسھایس]] وەرزشوانی ئەمریکی دوای پیتری گەیشتە ناو یاریگا و پلەی یەکەم و مەدالیای زێڕی بەدەستهێنابەدەستھێنا. وەک قەرەبووی بێ بەشبوونی لە پلەی یەکەم و مەدالیای ئۆڵۆمپیاد، شاژنە ئەلێکساندرا جامێکی زیوی بەخشی بە پیتری. ماوەی پاڵەوانییەتییەکە ١٧٨ ڕۆژ بوو (شەش مانگ و چوار ڕۆژ) ئەمەش درێژترین و زۆرترین ماوە بوو لە مێژووی ھاوچەرخی ئۆڵۆمپیاد.

یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد بەردەوام بوو لەگەشەکردن ،لەگەشەکردن، لە [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩١٢|ئۆڵۆمپیادی هاوینەی ١٩١٢]] شاری [[ستۆکھۆڵم|ستۆکھۆڵمی]]ی [[سوێد]] کە لە ٥ی ئایار بۆ ٢٧٧ی تەممووزی ١٩١٢ بەڕێوەچوو. ،٢٨٢٨ وڵات و ٢٤٠٧ وەرزشوان کە ٤٨٨ لە کچان و ژنان بوون بەشداریان کرد. ئۆڵۆمپیای هاوینەیھاوینەی ستۆکهۆڵمستۆکھۆڵم یەکەم ئۆڵۆمپیاد بوون کە بیرۆکەی ڕەسەنی پیێر دی کوبێرتین بەدیهێنابەدیھێنا. بۆ یەکەمجار لە دوای دەستپێکردنی یارییەکان لە ساڵی ١٨٩٦، وڵاتانی پێنج کیشوەر لە ئۆڵۆمپیادەکە بەشداریانکرد. بڕیاربوو ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی ١٩١٦ لە بەرلین پایتەختی ئەڵمانیا بەڕێوەبچێت بەڵام بەهۆی بەھۆی دەستپێکردنی جەنگی جیهانیجیھانی یەکەم هەڵوەشایەوە ھەڵوەشایەوە.

دوای تەواوبوونی جەنگی جیهانیجیھانی یەکەم جارێکی دیکە یارییەکانی ئۆڵۆمپیاد دەستی پێکردەوە ،پێکردەوە، یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی ئەنتۆێرپ لە ساڵی ١٩٢٠ لە بەلجیکا کە بەهۆیبەھۆی جەنگەوە زیانی بەر شارەکە کەوتبوو بەڵام چەندین ژمارەی پێوانەیی لەم ئۆڵۆمپیادە تۆمارکران،لەمتۆمارکران، لەم ئۆڵۆمپیادە ٢٩ وڵات بەشدارییان کرد ،کرد، ساڵی ١٩٢٤ ئۆڵۆمپیاد لە پاریس بەڕێوەچووبەڕێوەچوو، ،.ڕێوڕەسمی کردنەوەی پێشبڕکێکە لە ٥٥ی تەممووز بەڕێوەچوو، بەڵام ھەندێک پێشبڕکێ پێشتر لە ٤ی ئایار دەستیان پێکردبوو. ئەم پاڵەوانێتییە دووەمجار بوو کە شاری پاریس میوانداری بکات (دوای ساڵی [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٠٠|١٩٠٠]])، بەمەش بووە یەکەم شار کە دوو جار میوانداری ئۆڵۆمپیاد بکات. یەکێک لە ژمارە پێوانەییەکانیپێوانەیییەکانی ئەم ئۆڵۆمپیادە ڕاکەری فینلەندی پاڤۆ نورمی تۆماری کرد،کاتێککرد، کاتێک توانی پێنج مەدالیای ئەم ئۆڵۆمپیادە بەدەستبهێنێتبەدەستبھێنێت کە دوانیان لە پێشبڕکێی ١٥٠٠ مەتری و ٥٠٠٠مەتری پیاوان بوون. لەم خولەی ئۆڵۆمپیادا ٣٠٨٩ (٢٩٥٤ پیاو، ١٣٥٥ ژن) وەرزشوان لە ٤٤ نەتەوەی جیا بەشداریان کرد. وەرزشوانانی ئەمریکا زۆرترین میدالیای زێڕیان بەدەستھێنا کە ٤٥ مەدالیابوو ھەروەھا پلەی یەکەمیشیان وەرگرت بە کۆکردنەوەی ٩٩ مەدالیای گشتی .

لە ٢٨ی تەممووز ئاھەنگی کردنەوەی یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی هاوینەیھاوینەی ١٩٢٨ لە شاری ئەمستەردامی پایتەختی هۆلەندھۆلەند بەڕێوەچوو.<ref>{{Cite web|title=Amsterdam 1928 Olympic Games {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/event/Amsterdam-1928-Olympic-Games|access-date=2022-05-18|website=www.britannica.com|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title=The 1928 Olympic Games in Amsterdam|url=https://www.europeana.eu/en/blog/the-1928-olympic-games-in-amsterdam|access-date=2022-05-18|website=www.europeana.eu|language=en-GB}}</ref>یەکەم ئۆڵۆمپیاد بوو کە ڕێگای بە مێینەکان دا لە یارییەکانی گۆڕەپان و مەیدان بەشداری بکەن ،بکەن، هەروەهاھەروەھا بۆ یەکەمجار سپۆنسەری پاڵەوانیتیەکەپاڵەوانیتییەکە کرا لەلایەن ،لەلایەن، کۆمپانیای کۆکاکۆلا. ٤٦ وڵات بەشداربوون لەم ئۆڵۆمپیادە کە بەشێکیان بۆ یەکمجار بوو بەشداری بکەن . ئۆڵۆمپیادی ساڵی ١٩٣٢ی لۆس ئانجلەس بەهۆی بەھۆی بێبازاڕیی مەزن کاریگەری بەرچاوی هەبووھەبوو لەسەر پاڵەوانیەتیەکە،پاڵەوانییەتییەکە، ئەمەش بووە هۆیھۆی کەمبوونەوەی ژمارەی ڕکابەر و وڵاتە بەشداربووەکان.

یارییەکانی ئۆڵۆمپیادی بەرلین لە ساڵی ١٩٣٦ لەلایەن حکومەتیحکوومەتی ئەڵمانیاوە وەک دەرفەتێکی زێڕین بۆ بەرەوپێشبردنی ئایدۆلۆژیای نازیزم سەیرکرا. پارتی نازی دەسەڵاتدار، لینی ریفێنستالیڕیفێنستالی سینەماکاری ڕاسپارد بۆ وێنەگرتنی کاتی یارییەکان، شێوەیەکی بەرفراوان ڕێکخستن و ئامادەکارییەکانی ئەم خوولەیخولەی ئۆڵۆمپیاد لەو سەردەمە با شاکارێک وەسف دەکرێت ،دەکرێت، بۆیەکەم جار یارییەکان لە تەلەڤیزیۆن نیمایشکرا و پەخشی ڕادیۆی بۆ گواستنەوەی یارییەکان گەیشتە ٤١ وڵات.<ref>{{Cite web|title=The Nazi Olympics -1936 Berlin Olympic Games|url=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-nazi-olympics-berlin-1936|access-date=2022-05-20|website=encyclopedia.ushmm.org|language=en}}</ref> لەم خولەدا ٤٩ وڵات بەشداری ئۆڵۆمپیادی بەرلینیان کردووە، لەکاتێکدا لە ساڵی ١٩٣٢دا ٣٧ وڵات بەشدارییان کردووە، پێنج وڵات یەکەم جار بەشداری ئۆڵۆمپیادی فەرمی خۆیان لەم یارییانەدا کرد ئەوانیش ئەفغانستان، بەرمودا، بۆلیڤیا، کۆستاریکا و لیختنشتاین. ٣٩٦٣ (٣٦٣٢ پیاو، ٣٣١ ژن) وەرزشوان بەشداریان کرد. جێسی ئۆوێنزی ئەمریکی لە پێشبڕکێکانی ڕاکردنی خێرا و بازدانی درێژدا چوار میدالیای زێڕی بەدەستھێنا، بەمەش بووە یەکێک لە سەرکەوتووترین وەرزشوانە بەشداربووەکانی ئۆڵۆمپیاد،<ref>{{Cite web|title=Jesse Owens {{!}} Biography, Olympics, Medals, & Facts {{!}} Britannica|url=https://www.britannica.com/biography/Jesse-Owens|access-date=2022-05-20|website=www.britannica.com|language=en}}</ref>هەروەهاھەروەھا لە ئۆڵۆمپیادی بەرلین لە ساڵی ١٩٣٦دا بۆ یەکەمجار هەڵکردنی ھەڵکردنی مەشخەڵی رێلەیڕێلەی هاتەھاتە ئاراوە. کە دواتر وەک سمبوولی ئۆڵۆمپیاد لەسەرجەم خوولەکانیخولەکانی دواتر بەکارهات ،بەکارھات، لە ڕێوڕەسمی کردنەوەی یارییەکان بە هەڵکردنیھەڵکردنی مەشخەڵ دەستپێدەکات.

بەهۆیبەھۆی جەنگی جیهانیجیھانی دووەمەوە، یارییەکانی ساڵی ١٩٤٠ (کە بڕیار بوو لە تۆکیۆ بەڕێوەبچێت و لەگەڵ سەرهەڵدانیسەرھەڵدانی جەنگدا بە شێوەیەکی کاتی گواسترایەوەب بۆ ھێلسینکی) هەڵوەشایەوەھەڵوەشایەوە. بڕیار بوو یارییەکانی ساڵی ١٩٤٤ لە لەندەن بەڕێوەبچێت بەڵام هەڵوەشایەوە؛ھەڵوەشایەوە؛ بەهۆیبەھۆی جەنگی جیهانیجیھانی دووەم لەبری ئەوە لەندەن مافی میوانداریکردنی یەکەم ئۆڵۆمپیادی دوای جەنگی کرد لە ساڵی ١٩٤٨.

=== دوای جەنگی جیهانیجیھانی دووەم ===