بەکتاشی
بەکتاشی یان بەکتاشیزم (بە ئینگلیزی: Bektashism) ڕێبازێکی سۆفی تورکییە کە دەگەڕێتەوە بۆ حاجی بەکتاش وەلی (سەدەی حەوتەمی کۆچی) کە لە ئەنادۆڵ و دواتر لە ئەلبانیا بڵاوبۆتەوە.
فێرکارییەکانی لە فێرکارییەکانی شیعەی دوازدە ئیمامی و فێرکارییەکانی مەزھەبی قەلەندەری و حەیدەری و لە بیروباوەڕی کۆمەڵایەتییەوە وەرگیراون کە لە ڕێگەی ئەو ئایینە کۆنانەی کە تورکەکان پێش ئیسلامیان چوونەتە ناویانەوە، وەک سامییەکان و مانیچییەکان.[١]
مەحمود ئاکام دەڵێت:
ھەرچەندە زۆرینەی بەکتاشیەکان دەڵێن لە سوننەن، بەڵام واقیعەکەیان پێچەوانەی ئەم بانگەشەیە و پێدەچێت لە ڕیزی توندڕەوەکانی شیعەدا بن، عەلی دەکەنە خودا و دەیخەنە ناو سێ یەکەدا: خودا و محمد و عەلی و ئەوان دوانزە ئیمامەکە و بە تایبەتی ڕێز لە جەعفەر سادق دەگرن.
بەکتاشیەکان بە ژمارە عەقیدەی سۆفیگەرییان لە باوەش گرت، بەتایبەتی باوەڕیان بە ژمارە ٤، کە عەقیدەیەکە لە ژێر کاریگەری فیساغۆریزمدا بووە و ئەوەشیان لە پەرتووکی "جاویدان"ی فەزلوڵڵا حوروفی وەرگرتووە.
بەکتاشیەکان پەیوەندییەکی نزیکیان لەگەڵ جانیسارییەکان ھەیە، چونکە ھەر سەربازگەیەکی جانیساری ڕێبەری تایبەتی خۆی ھەبووە و بەم پێیەش بەکتاشیەکان باڵادەستی تەواویان بەسەر جانیساریەکاندا ھەبووە. [٢] بەڵام دۆخی ئەم شێوازە ئاماژەی پێکرا کاتێک سوڵتان مەحمودی دووەم لە ساڵی ١٨٢٦ی زایینیدا جەنیساریەکانی لەناوبرد، پاشان بە فەرمی لەگەڵ لقە سۆفییەکان لە تورکیا لە ساڵی ١٩٢٥ی زایینیدا ھەڵوەشایەوە، بەڵام ھێشتا بەکتاشیەکان لە باڵکان بوونیان ھەیە، بەتایبەتی ئەلبانیا کە سەرکردەکەیان لە تەکیەی تیرانا نیشتەجێیە.[٣]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «archive.ph». archive.ph. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئایاری ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
{{cite web}}:|archive-date=/|archive-url=timestamp mismatch; 2020-05-03 suggested (یارمەتی) - ^ باسم حمزة عباس (حزيران 2018 م). «التطور التاريخي للطريقة البكتاشية منذ القرن الرابع عشر الميلادي وحتى الوقت الحاضر». مجلة دراسات تاريخية (العدد 24). جامعة البصرة. لە تشرين الثاني 2018 م ھێنراوە.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|date=(یارمەتی) - ^ «البكتاشية | الموسوعة العربية». web.archive.org. ٣ی ئازاری ٢٠١٨. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی ئازاری ٢٠١٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە بەکتاشی تێدایە. |