Mustafaatroshi01
نەخۆشی شەکرە جۆری ٢ (T2D)
کە پێشتر بە شەکرەی گەورە ناسراوە جۆرە شەکرەکە کە بە شەکری بەرزی خوێن و بەرگری لە ئەسۆلین و کەمی ڕێژەیی ئەسۆلین وەسف دەکرێت. نیشانە باوەکان بریتین لە زیادبوونی تینووێتی، زوو زوو شکان، و دابەزاندنی کێش. هەروەها نیشانەکانیش لەوانەیە بریتی بن لە زیادبوونی برسێتی و هەستکردن بە ماندووبوون و ئەو سۆرانەی کە ساماڵ نین.
زۆر جار نیشانەکان بە هێواشی دێنە پێش 6 - ئاڵۆزیدرێژخایەن لە شەکری بەرزی خوێن بریتین لە نەخۆشیەکانی دڵ و جەڵتە و ڕتینۆپەتی شەکرە کە دەبێتە هۆی کوێری و فەشەلی گورچیلە و خراپی خوێن لە پەلەکاندا کە لەوانەیە ببێتە هۆی بڕبڕنەوە. ڕەنگە لە ناکاوی باری هایپەرۆسمۆلار ڕووبدات؛ لەگەڵ ئەوەشدا، کەتۆترازۆسزۆر باو نییە.
نیشانەکان»»»زیاد بوونی تینووێتی، زوو زوو میزکردن، دابەزاندنی کێشزیادبوون برسێتی.
دەستپێکردن»»» تەمەنی مامناوەند یان گەورەتر.
ماوە»»» درێژخایەن
ھۆکار»»»قەڵەوی، کەمی وەرزشکردن، بۆماوەیی.
شێوازی ناسین»»» تاقیکردنەوەی خوێن.
رێگری کردن»»»پاراستنی کێشی ئاسایی ، وەرزشکردن ، خواردن بە شێوەیەکی ڕێک.
مامەڵەکردن»»»گۆڕانکاری خۆراکی، میتفۆرمین، ئینسۆڵین، نەشتەرگەری ی درایک.
شەکرەی جۆری 2 بەشێوەیەکی سەرەکی لە ئەنجامی قەڵەوی و کەمی وەرزشکردن ڕوودەدات. 1] هەندێک کەس لە وانی تر زیاتر لە کەسانی تر لە مەترسی جیناتیدان.
شەکرەی جۆری 2 نزیکەی 90% ی حاڵەتەکانی شەکرە دروست دەکات، کە 10% ی دیکەش یان بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی نەخۆشی شەکرەی جۆری 1 و شەکرەی جەڵدە. لە شەکرەی جۆری 1 دا ڕێژەی ئەنسۆلینی خوارەوە بۆ کۆنترۆڵکردنی شەکرەی خوێن هەیە، بەهۆی لەدەستدانی ئەو خانانەی بێتای بەرهەمهێنانی ئەنسۆلینین لە پەنکریاسدا بە خۆبەرگری یەکی خۆبەخۆ دروست دەکات. دەستنیشانکردنی شەکرە بە پشکنینی خوێنە وەک گلۆکۆز بە ڕۆژووی گلۆکۆز، تاقیکردنەوەی تۆلەرانسی گلۆکۆز زارەکی، یان گلۆگلۆبینی گلیکتکراو (A1C).
نەخۆشی شەکرەی جۆری 2 بە شێوەیەکی زۆر ڕێگە لە مانەوەی کێشێکی ئاسایی و وەرزشکردن بە شێوەیەکی ڕێکوپێک و خواردنی گونجاو دەگرێت. چارەسەر وەرزش کردن و گۆڕانکاری خۆراکی تێدایە ئەگەر ڕێژەی شەکری خوێن بە پێی پێویست دانەبەزرێت ، مێتۆفۆرمینی دەرمان بە شێوەیەکی ئاسایی پێشنیاز دەکرێت. ڕەنگە لە کۆتاییدا زۆر کەس پێویستی بە دەرزی ئەسۆڵین بێت. لەو کەسانەی کە لەسەر ئەنەسۆینە، بەشێوەیەکی ڕۆتینی پشکنینی ئاستی شەکری خوێن ئامۆژگاری دەکرێت؛ لەگەڵ ئەوەشدا، لەوانەیە پێویست بەو حەبانە نەبێت نەشتەرگەری باراتریک زۆر جار شەکرە لەو کەسانەدا باشتر دەکات کە قەڵەون. ڕێژەی شەکرەی جۆری 2 بەشێوەیەکی بەرچاو لە ساڵی 1960 ەوە زیادی کردووە بە هاوتەریب لەگەڵ قەڵەوی . لە ساڵی 2015 نزیکەی 392 ملیۆن کەس بە نەخۆشی دەستنیشان کراوە بە بەراورد بە نزیکەی 30 ملیۆن لە ساڵی 1985. بە شێوەیەکی ئاسایی لە تەمەنی مامناوەندیان یان گەورەتردەست پێدەکات، هەرچەندە ڕێژەی شەکرەی جۆری 2 لە گەنجاندا ڕوو لە زیادبوونە. نەخۆشی شەکرەی جۆری 2 پەیوەندی هەیە بە چاوەڕوانییەکی دە ساڵی تەمەن کورتتر. نەخۆشی شەکرە یەکێک بوو لە نەخۆشییە یەکەمەکان کە باسی لێوە کرا گرنگی ئەنەسۆڵین لە نەخۆشیدا لە ساڵی 1920 دا دیاری کرا.
نیشانەکان:-
نیشانە کلاسیکەکانی شەکرە شریتی زوو زوو میزەکردن ( polyuria ) و زیادبوونی تینووێتی ( پۆلیدیسیا ) و زیادبوونی برسێتی ( فرەجاگیا ) و دابەزاندنی کێش. نیشانەکانی تر کە بە شێوەیەکی گشتی لە دەستنیشانکردندا هەن، بریتین لە مێژووی بینینی لێڵ، چاوتێکردنی، دەماری پەریپەرال، هەوکردنی دووبارەی ویسکی و هیلاکی. نیشانەکانی تر لەوانەیە بریتی بن لە لەدەستدانی تام . لەگەڵ ئەوەشدا زۆر کەس هیچ نیشانەیەکی ان نییە لە ماوەی چەند ساڵی یەکەمدا و لەسەر تاقیکردنەوەی ڕۆتینی دەستنیشان دەکرێت. ژمارەی کەمی ئەو کەسانەی نەخۆشی شەکرەی جۆری 2 یان هەیە دەتوانن تووشی حاڵەتی هایپەرۆسمۆلار (Hyperosmolar hyperglycemic state ) بکەن (کە مەرجێکی شەکری خوێن زۆر بەرزە کە پەیوەندی بە کەمبوونی ئاستی هۆش و نزمی پەستانی خوێنەوە هەیە).
ئاڵۆزییەکان:-
نەخۆشی شەکرەی جۆری 2 بە شێوەیەکی گشتی نەخۆشییەکی درێژخایەنە کە پەیوەندی بە چاوەڕوانییەکی دە ساڵی تەمەن کورتتر هەیە. ئەمەش بەشێکی بۆ چەند ئاڵۆزییەک دەگەرێتەوە کە پەیوەندی بەوەوە هەیە، لەوانە: دوو بۆ چوار جار مەترسی نەخۆشی ەکانی دڵ و دەمارەکان، لەوانە نەخۆشی شەلەل و جەڵتەی مێشک 20 بەرامبەر زیادی کردووە لە بەشی خوارەوەی لەش، هەروەها ڕێژەی نەخۆشخانەکان زیاد دەکات. لە جیهانی پێشکەوتوودا و بە شێوەیەکی زیاد لە شوێنێکی تر ، شەکرەی جۆری 2 گەورەترین هۆکاری ناپەستانی کوێری و لە کارکەوتنی گورچیلەیە. هەروەها پەیوەندی هەیە بە زیادبوونی مەترسی لە کارکەمی مەعریفی و خڵەفان لە ڕێگەی پرۆسەکانی نەخۆشی وەک نەخۆشی ئەلزەهایمەر و خڵەفانی ووشکانی. ئاڵۆزیەکانی تر بریتین لە هایپەرپیگمێنتشنی پێست (acanthosis nigricans)، ناڕێکی ی سێکسی، و تووشبوونی دووبارە. هەروەها پەیوەندی هەیە لە نێوان شەکرەی جۆری 2 و کەم کردنی بیستنی مامناوەند.
ھۆکارەکان:-
گەشەکردنی شەکرەی جۆری 2 بەهۆی تێکەڵبوونی هۆکاری ژیان و بۆماوەیی دروست دەبێت. لە کاتێکدا هەندێک لەو هۆکارانە لەژێر کۆنترۆڵی کەسیدان وەک ڕێجیم و قەڵەوی ، بەڵام هۆکارەکانی تر نین وەک زیادبوونی تەمەن و ڕەگەزی مێ و بۆماوەیی. قەڵەوی لە ژناندا لە پیاوان لە زۆر شوێنی ئەفریقا دا زۆرترە. 29 ] باری خۆراکی دایکێک لە کاتی گەشەکردنی کۆرپەلەدا لەوانەیە ڕۆڵی هەبێت ، لەگەڵ یەک میکانیزمی پێشنیارکراو دا کە میتالیشن دی ئێن ئەی بێت. بەکتریای ڕیخۆڵە پریڤۆتلا کوپری و باکتروئیدس ڤوگتاتۆس بە نەخۆشی شەکرەی جۆری 2 ەوە بەستراون.
شێوازی ژیان:-
هۆکارەکانی شێوازی ژیان گرنگە بۆ گەشەکردنی شەکرەی جۆری 2 ، لەوانە قەڵەوی و زۆربوونی کێش ( کە بە پێڕستێکی بارستەی لەش کە زیاتر لە 25 کەس پێناسە دەکرێت ) ، کەمی چالاکی جەستەیی ، خراپی ڕێجیم ، سترێس و شارستانێتی . چەوری لەش زیادلەسەر پەیوەندی بە 30 % ی حاڵەتەکانی بەڕەگەز چینی و ژاپۆنی ، 60 - 80 % ی حاڵەتەکان لەئەوانەی بەڕەگەز ئەوروپی و ئەفریقین ، هەروەها 100 % ی حاڵەتەکانی پیما هندییەکان و دوورگەی ئارام . لەنێو ئەو کەسانەی قەڵەو نین، زۆر جار ڕێژەی کەمەر–سمتی بەرز ئامادەیە جگەرەکێشان وا دیارە مەترسی توشبوون بە نەخۆشی شەکرەی جۆری 2 زیاد دەکات . کەم خەوی یش بە شەکرەی جۆری 2 ەوە بەستراوەتەوە.
لێکۆڵینەوە تاقیگەییەکان کەمخەوی کورتخایەنیان بەستەوە بە گۆڕانکاری لە میتابۆلیزمی شەکرە یان چالاکی کۆئەندامی پەشۆکان یان فاکتەرە هۆرمۆنیەکان کە لەوانەیە ببێتە هۆی نەخۆشی شەکرە . هەروەها فاکتەرە کانی خۆراکی ش کار لە مەترسی توشبوونی شەکرەی جۆری 2 دەکەن . بەکارهێنانی خواردنەوە شیرینەکانی شەکر بە زیادەوە پەیوەندی بە زیادبوونی مەترسیهەیە. جۆری چەورییەکانی ناو ڕێجیم گرنگن، لەگەڵ چەوریی ساترو و ترشیچەوریی ترانس، مەترسی زیاتر دەکات، هەروەها چەوری فرەنەوی و یەکنەزەوەر مەترسیکەم دەکاتەوە.
خواردنی برنجی سپی زۆر وا دەردەکەوێت کە ڕۆڵی لە زیادبوونی مەترسیدا هەبێت نەبوونی وەرزش بڕوا بەوە دەکرێت کە 7 % ی حاڵەتەکان دروست بکات . پیسکەرە ئەندامییە بەردەوامەکان لەوانەیە ڕۆڵ ببینن .
سەرچاوە :