بیردۆزی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان
ئەم وتارە بەستەری نییە بۆ وتارەکانی تری ویکیپیدیا. (حوزەیران ٢٠٢١) |
ئەم وتارە بەستەری نییە بۆ وتارەکانی تری ویکیپیدیا. (نیسان ٢٠١٧) |
بیردۆزی پێوانه‌یی
دەستکاریله ڕێکخستنه‌کانی ئه‌کادیمیای په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان ، هه‌ریه‌که له سمیت و بایڵز و ئۆوینز له(٢٠٠٨)بابه‌تی پێوانه‌یی یان هه‌ڵوێستی پێوانه‌ییان کرده بنه‌مایه‌کی ئاشتیانه بۆ کێشه جیهانیه‌کان ، که به‌گوێره‌ی ئه‌م بیردۆزه هه‌ریه‌که له بنه‌ما کۆمه‌ڵایه‌تی و ڕامیاریه‌کانیان کرده پێوانه بۆ چاره‌سه‌ری کێشه هه‌رێمی و ناوچه‌ییه‌کانی جیهان که هه‌ر ناوچه‌یه‌ک له جیهان ده‌بێت له‌سه‌ر بنه‌ما کۆمه‌ڵایه‌تی و ڕامیاریه‌کانیان هه‌ڵسه‌نگاندنیان بۆ بکرێت که ئه‌ویش له ڕێگای پێوانه‌کردنی گریمانه خێراکان و گریمانه کاتخۆره‌کان بۆ هه‌ریه‌که له‌بنه‌ما کۆمه‌ڵایه‌تی و ڕامیاریه‌کانیان بۆ نمونه هه‌ندێ ناوچه پێویستیان به لیبراڵی ڕامیاری هه‌یه هه‌ندێکیشیان به مارکسی یاخود عه‌وله‌مه .
بیردۆزی زانیاری و تیشکی ژێر سور
دەستکاریبیردۆزهکانی تیشکی ژێر سور دابه‌ش ده‌کرێن بۆ دوو چه‌قی زانیاری : " ئه‌رێنی " و " دوای ئه‌رێنی " . ئامانجی بیردۆزه ئه‌رێنیه‌کان دووباره سود بینینه‌وه‌یه له هۆکاره‌کانی سروشت و کاریگه‌ری ژینگه‌ی مرۆڤ به‌سه‌ر په‌یوه‌ندیه‌کان . که ئایه ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه له چ ژینگه‌یه‌ک ده‌ژیت چ هێزێکی سه‌ربازی هه‌یه په‌یوه‌ندیه‌که‌ی چۆنه له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی توانا ئابوریه‌کانی چه‌ندن .به پێچه‌وانه‌وه که بیردۆزه‌کانی دوای ئه‌رێنی هه‌موو ئه‌م هه‌ڵسه‌نگاندنانه ڕه‌ت ده‌کاته‌وه که مرۆڤ یان تاکی کۆمه‌ڵگا نابێت به پێوه‌ره مادیه‌کان هه‌ڵبسه‌نگێندرێت به‌لکو بزانین تا چه‌ند ئه‌م مرۆڤه ئازاده وه ئه‌م مرۆڤانه‌ی کۆمه‌ڵگه چ جۆره ڕژێمێک و هزرێک هه‌ڵده‌بژێرن بۆ نمونه بیردۆزی هه‌ڵبژاردنی ژیری که ده‌ڵێت ناکرێت جیهانی زانست بسه‌پێندرێت به‌سه‌ر جیهانی کۆمه‌ڵایه‌تی وه"زانست" له‌لایه‌ن تیشکی ژێر سور نه‌گونجاوه بۆ کۆمه‌ڵگه .
وه جیاوازی سه‌ره‌کی له نێوان ئه‌م دوو چه‌قه بریتیه له‌وه‌ی که ته‌وه‌ری ئه‌رێنی ده‌پرسێت .وه‌ک سه‌رهه‌ڵدانێکی نوێ (بۆچی وه چۆن ده‌سه‌ڵات به‌کاردێنن )، وه بیردۆزی دوای ئه‌رێنی له‌بڕی ئه‌مه پڕسیاره ئه‌مه ده‌که‌ن بۆ ئه‌م ڕژێمه دروست بوه بۆ نمونه مه‌به‌ستیان چی یه له"هێز" ئایا چی لێ ده‌که‌ن وه چۆن وه‌ڵامی ئه‌م هێزه بدرێته‌وه بیردۆزی دوای ئه‌رێنی بیردۆزی پێوانه‌یی بۆ ئه‌م قۆناغه به باش ده‌زانێت که ده‌کرێت له ڕوانگه‌ی ڕه‌وشته‌وه تێی بڕوانین .
له‌ماوه‌ی دوایی ١٩٨٠ تاوه‌کو ١٩٩٠ له ئه‌نجامی گفتوگۆی ئه‌م دوو چه‌قه ئاراسته‌ی سێ یه‌م درووست بوو که ناویان لێنا چه‌قی مه‌زن .
بیردۆزه‌کانی ئه‌رێنی
دەستکاریبهرجهستهیی
دەستکاریبهرجهستهیی یان ڕاسته‌قینه‌کی ئاسایشی وڵات و ده‌سه‌ڵاتی وڵات له پێش هه‌مووشتێک داده‌نێت .لایه‌نگرانی ئه‌رێنی وه‌ک ئیدوارد هالیت کاڕ و هانز مۆرگێتاو پێیان وایه ده‌وڵه‌ت بریتیه له به‌رژه‌وه‌ندی خودی ، که هه‌وڵ ده‌دات به‌ره‌و ده‌سه‌ڵاتی ژیرکرداره‌کی هه‌نگاوبنێت ٫وه هه‌وڵ ده‌ده‌ن بۆ به‌رجه‌سته‌کردنی که‌مترین توانا بۆ هێشتنه‌وه‌یان له ژیان به ئاشتیانه .ئه‌و هاوکاریانه‌ی له نێوان وڵاتان ده‌کرێت بۆ به‌ده‌ست هێنانی که‌مترین ده‌رفه‌ته بۆ پاراستنی ئاسایشی هه‌ریه‌که‌یان له ناوه‌وه .بۆ نمونه هه‌ر جه‌نگێک ده‌کرێت یان هه‌ر هاریکاریه‌کی جه‌نگ که پێش که‌ش ده‌کرێت بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خودیه نه‌ک بۆ چاککردنی بارودۆخه‌که .وه‌ک به‌شداریکردنی وڵاتان له جه‌نگه جیهانیه‌کانی یه‌که‌م و دووه‌م .
تۆسیدیده‌س،نووسه‌ری په‌رتوکی " جه‌نگی پێلۆپۆنیسیان " که‌به‌باوکی دامه‌زرێنه‌ری قوتابخانه‌ی ئه‌رێنیه‌کان داده‌نرێت له فه‌لسه‌فه‌ی ڕامیاری .وه‌ک فه‌لسه‌فه‌کانی میکاڤیللی هۆبز و ڕۆسۆ که به‌شدارن له فه‌لسه‌فه‌ی به‌رجه‌سته‌یی له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ش پاڵپشتی ڕێچکه‌ی ڕاسته‌قینه‌کی ده‌که‌ن، ده‌ڵێن ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ی که ئه‌مڕۆ هه‌یه بریتیه له ڕامیاری .که هه‌مان ده‌سه‌ڵات ده‌توانێت ڕامیاریه‌که‌ی خۆی به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا بسه‌پێنێت ده‌ستکاری ڕه‌گی کۆمه‌ڵگه بکاتن به هه‌موو سروشته‌کانیه‌وه .
لیبڕالیزم
دەستکاریبهگوێرهی لیبڕالیه‌کان ، تاک بنه‌مای سه‌ره‌کیه وه هاوکاری بنه‌ڕه‌تیه له گۆڕانکاریه‌کان به‌ره‌و چاکه٫ وه ئه‌و هێزه ته‌نها له‌لای تاکی کۆمه‌ڵگه‌دایه. ڵیبڕالیزم ته‌ماشای ده‌وڵه‌ت ده‌کات وه‌ک ڕێکخراوێکی ناحکومی که‌له‌ژێرناوی ڕێکخراوێکی حکومیه‌وه به‌ڕێوه ده‌بردرێت له‌کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی .ده‌وڵه‌ت چه‌ندین به‌رژه‌وه‌ندی هه‌یه که ته‌نها ناتوانێت بیانپارێزێت یان به‌ده‌ستیان بخات له‌وانه سه‌روه‌ریه‌که‌ی . ڵیبڕالیزم دڵنیای ده‌داته‌وه به هاوکاریه‌کانی نێوان ده‌وڵه‌ت و کۆمپانیا فره ڕه‌گه‌زه‌کان و داموده‌زگاکانی وڵات. لیبڕالیه‌کان ڕژێمی نێو ده‌وڵه‌تی به شتێکی هه‌ره‌مه‌کی داده‌نێن و ده‌سه‌ڵاتێکی نێوده‌وڵه‌تی گشتگر نابینن ٫ هه‌روڵاته‌و بۆ به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی خۆی هه‌وڵ ده‌دات .
نیۆلیبڕالیزم
دەستکاریلیبڕالیزمی نوێ هه‌وڵ ده‌دات گۆڕانکاریه نوێیه‌کان بگونجێنێت له گه‌ڵ لیبڕالیزمی کۆن یاخود نوێی بکاته‌وه که وڵاتان کارای سه‌ره‌کین له‌م نوێ کردنه‌وه٫ لیبڕالیزمی نوێ ئابوری نوێش له خۆ ده‌گرێت که هه‌وڵی ئازادکردنی بازار ده‌ده‌ن له‌ژێر چاودێری حکومه‌ت .ئه‌میش بۆ پاراستن و ڕێگرتن له قۆرخ کاری و به‌لاڕی دابردن . که هه‌وڵه‌کانیان سه‌رکه‌وتوو بوو به‌تایبه‌ت دوای جه‌نگی سارد و بره‌و دانی ئابوری هاوبه‌ش له نێوان وڵاتان .
بیردۆزی ڕژێمی
دەستکاریبیردۆزی ڕژێم چاو له لیبڕالیه‌کان دده‌کات که ده‌ڵێت دام و ده‌زگاکانی وڵات و ڕژێمی نێو ده‌وڵه‌تی و وڵاتان کاریگه‌ریان به‌سه‌ر یه‌که‌وه هه‌یه که به‌شێوه‌یه‌کی هه‌ره‌مه‌کی کار ده‌که‌ن.
لایه‌نگرانی ئه‌م بیردۆزه له‌و بڕوایه‌دان که له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی هاوکاری هه‌یه له‌نێوان وڵاتان له‌سه‌ر بنه‌مایه‌کی به‌رژه‌وه‌ندیانه له‌شێوه‌ی هه‌ره‌مه‌کی ٫ململانێیه‌کی قوڵیش هه‌یه له نێوانیان دا بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیان یان په‌ره‌پێدانیان که خودی ئه‌م ململانێیه بۆته هۆکاری به‌ره‌و پێش بردنی په‌یوه‌ندیه‌کان و ڕژێمه‌کان مه‌یدانی نێوده‌وڵه‌تی.
بیردۆزه‌کانی دوای ئه‌رێنی
دەستکاریبیردۆزی کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی (قوتابخانه‌ی ئینگلیزی)
دەستکاریبیردۆزی کۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی یاخود قوتابخانه‌ی ئینگلیزی کارده‌کات له‌سه‌ر بنه‌مای هاریکاریه نێو ده‌وڵه‌تیه‌کان بۆ دامه‌زراندنی ڕژێمی په‌یوه‌ندیه نێو ده‌وڵه‌تیه‌کان ٫وه چۆنیه‌تی ڕێکخستنی وه‌ک دپلۆماسی و یاسای نوێی نێوده‌وڵه‌تی ٫که به‌گوێره‌ی پێویستیه هه‌نوکه‌ییه‌کان یاساکان ده‌رده‌چێنن ٫لایه‌نگرانی ئه‌م بیردۆزه دابه‌ش بوونه به‌سه‌ر دوو به‌ره .به‌ره‌ی یه‌که‌م (solidarists) ئه‌وانه‌ن که سۆزیان هه‌یه بۆ ئه‌م بیردۆزه وه به‌ره‌ی دووه‌میش له‌وبڕوایه‌دان که ده‌بێت زۆر به‌توندی به‌ده‌م ئه‌م بیردۆزه بچنه‌وه .
بونیات نانی کۆمه‌ڵایه‌تی
دەستکاریبیردۆزی بونیات نانی کۆمه‌ڵایه‌تی کۆمه‌ڵێک بیردۆزی فراوانی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌خۆ ده‌گرێت که ئامانجیان چاره‌سه‌رکردنی بواره‌کانی ئۆنتیۆلۆژیا یه .وه‌ک گفتوگۆی نێوان ده‌سته‌ی کارگێریه‌کان و نوێنه‌ره‌کانه .هه‌روه‌ک بیردۆزه‌کانی زانیاری (مادده :هزر)که وتووێژه‌که‌یان له‌باره‌ی ڕێژه‌ی هێزی مادده‌یه به‌رامبه‌ر به هزر به‌ڵام نه‌ک وه‌ک بیردۆزی تیشکی ژێرسور وه‌ک باسمان کرد .به‌لکو ئه‌م بیردۆزه به‌شێوه‌یه‌کی قوڵتر باس وتووێژه‌کان ده‌کات له‌نێوان وڵاتان و لایه‌نه کرداریه‌کانیان له‌ناوه‌وه‌ی وڵات .
مارکسیزم
دەستکاریبیردۆزه مارکسیه‌کان یاخود مارکسیزمی نوێ له تیشکی ژێر سور ئه‌و بۆچونانه ڕه‌ت ده‌کاته‌وه که لیبڕالیه‌کان ده‌یخه‌نه ڕوو له‌باره‌ی هاریکاریه‌کانی نێوان وڵاتان یاخود ململانێکانی نێوانیان به‌لکو تیشک ده‌خاته سه‌ر لایه‌نی ماددی ئابوری .که‌له‌توانای دایه زۆر شت بکات .وه‌ک هێنانه‌دی ڕژێمی سه‌رمایه‌داری که بوه هۆکاری سه‌رهه‌ڵدانی بیرۆکه‌ی داگیرکاری و ده‌ست درێژی کردنه سه‌ر سه‌روه‌ری وڵاتان و ناکۆکی جیهانی .
بیردۆزه‌کانی سه‌رکردایه‌تی
دەستکاریبۆچونی کۆمه‌ڵه‌ی چاکسازه‌کان
دەستکاریبۆچونی کۆمه‌ڵه‌ی چاکسازه‌کان گریمانه‌ی ئه‌وه ده‌که‌ن که هێزی پاڵنه‌ر له‌پشت هه‌ڵسوکه‌وتی وڵاتان هێزی بۆچونی کۆمه‌ڵه‌ی چاکسازه‌کانه.له‌نمونه‌ی کۆمه‌ڵه‌ی چاکسازه‌کان کۆمه‌ڵه‌ی په‌ستێنه‌ره ڕامیاریه‌کان و کۆمه‌ڵه‌ی که‌رتی هابه‌شگاکان و سه‌ربازیه‌کانن .که به‌بۆچونی ئه‌م بیردۆزه هه‌ر ئه‌م کۆمه‌ڵانه‌ن که وڵات و دام و ده‌زگاکانیان دروست کردوه .
بۆچونی ستراتیژی
دەستکاریبۆچونی ستراتیژی په‌یره‌وێکی وێژه‌ییه که به‌هۆیه‌وه ده‌روانێته تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه له هه‌ڵبژاردنی کاره‌کانیان له چاوی که‌سانی ده‌وروبه‌ر و ئه‌زمونه‌کانیان تا بزانێت چی بۆ ئه‌و باشه ئه‌و هه‌ڵبژێرێت .
ڕه‌سه‌نایه‌تی نمونه‌یه‌کی خراپه له په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان و ده‌رونزانی ڕامیاری
دەستکاریڕهسهنایهتی (ڕه‌سه‌نی خراپ)بۆ چاره‌سه‌ری زانیاری بیردۆزێکی ده‌رونزانیانه بوو له بواری ڕامیاری که بۆ یه‌که‌م جار پێشنیارکرا له‌لایه‌ن ئۆلی هۆڵستی بۆ شیکردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی نێوان بۆچونه‌کانی جۆن فۆسته‌رداڵاس که کۆمه‌ڵه بۆچونێکی قۆڵ وفراوان بوو له‌م بواره وه بۆچونگه‌ڵێکی جوان بوون بۆ چاره‌سه‌رکردنی زانیاریه‌کان که ئاماژه‌ی به‌وه کردبوو ده‌وڵه‌ت ده‌زگایه‌کی یه‌کسان نیه بۆ زانیاریه‌کان و چاره‌سه‌ریه‌کان وه‌ک هه‌رێمه فیدراڵیه‌کانی ناو یه‌کێتی سۆڤیه‌ت یان بۆچونه‌کانی حکومه‌تی ناوه‌ندی ئێراق به‌رامبه‌ر هه‌رێمی کوردستان .
بیردۆزه‌کانی دوای بونیات نان
دەستکاریبیردۆزهکانی دوای بونیات نان له تیشکی ژێرسور له ١٩٨٠ سه‌ری هه‌ڵدا له‌ئه‌نجامی لێکۆڵینه‌وه‌کانی دوای ڕووداو له زانسته ڕامیاریه‌کان . بیردۆزه‌کانی دوای بونیات نان درکیان به‌مه کرد که جارێکی تر بابه‌ته‌کانی "ده‌سه‌ڵات" و "نوێنه‌رایه‌تی"له تیشکی ژێر سور شی نه‌که‌نه‌وه به‌ڵکو له‌وه وورد ببنه‌وه که چپن هه‌ریه‌که له‌مانه گه‌شه‌ی کردوه و کاهریگه‌ری خستۆته سه‌ر په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان .
ئاسته‌کانی شیکردنه‌وه
دەستکاریچهمکی ئاسته ڕژێمیه‌کان
دەستکاریپهیوهندیه نێو ده‌وڵه‌تیه‌کان له‌زۆر لایه‌ن ده‌ڕوانێته ئاسته‌کانی شیکردنه‌وه. چه‌مکی ئاسته ڕژێمیه‌کان ئه‌م چه‌مکه پێشنیارکراوانه‌ن که هه‌ڵده‌ستن به‌دیاری کردن و دروست کردنی ژینگه‌ی نێوده‌وڵه‌تی که بابه‌ته هه‌ره‌مه‌کیه‌کان لێک ده‌کاته‌وه.
سه‌روه‌ری
دەستکاریله ڕابردوو چه‌مکه‌کانی به‌ستن و پاڵپشتی٫ په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان پشتی پێ ده‌به‌ست بۆ بابه‌تی سه‌روه‌ری ٫هه‌روه‌ک چۆن جان بۆدان باسی ده‌کات له "شه‌ش نوسراو له کۆمۆنۆلس ١٥٧٦ ٫ که خاڵی یه‌کلاکه‌ره‌وه‌ی سێ ده‌ستنوسی په‌رتوکێک بوون بۆ بابه‌تی سه‌روه‌ری که یه‌کسانی کردوه به هه‌بوونی وڵات٫که ده‌سه‌ڵاتی سه‌روه‌ری ده‌سه‌ڵاتی ڕه‌های هه‌یه به‌سه‌ر خاکه‌که‌ی "له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی چه‌ندین باری نه‌خوازراو هه‌یه بۆ له‌ده‌ست دانی سه‌روه‌ری به درێژایی مێژوو وه‌ک هه‌ندێ له وڵاتانی ئه‌فریکا له‌دوای کۆتایی داگیرکاریه‌کان یان وه‌ک ئه‌وه‌ی له ئێراق ڕووی دا له‌دوای داگیرکردنی له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریکاوه که چه‌نده کاریگه‌ری هه‌بوو به‌سه‌ر په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان.
هێز
دەستکاریچهمکی هێز له په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان ده‌توانین به‌وه هه‌ژماری بکه‌ین که تا ئه‌وپه‌ڕی توانا کاریگه‌ری هه‌یه به‌سه‌ر گۆڕه‌پانی نێوده‌وڵه‌تی و په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان .که لێره هێزی نه‌رم هه‌موو بابه‌ته‌کان یه‌کلایی ده‌کاته‌وه مه‌به‌ستمان له هێزی نه‌رم هێزی دپلۆماسی و ئابوری و کۆمه‌ڵایه‌تیه .
به‌رژه‌وه‌ندی نیشتمانی
دەستکاریمهبهستمان له شیکردنه‌وه‌ی چه‌مکه‌کانی ده‌سه‌ڵات و سه‌روه‌ری و به‌رژه‌وه‌ندی نیشتمانی ئیش کردنه له‌سه‌ر وڵات و په‌یوه‌ندیه‌کانی له‌گه‌ڵ وڵاتانی تر تابزانێت خۆی کێیه و جیاوازیه‌که‌ی چیه له‌گه‌ڵ وڵاته‌کانی تر .تا بزانێت تا چه‌ند له توانای دایه خاکه‌که‌ی بپارێزێت و به‌رژه‌وه‌ندیه باڵاکانی به‌ره‌و پێش ببات .
چاڵاکوانه ناحکومیه‌کان
دەستکاریلهسهدهی بیست و یه‌که‌مین هیچ وڵاتێک نه‌بوو به‌ته‌نها بتوانێ گۆڕانکاریه‌ک له ڕژێمی نێوده‌وڵه‌تی به‌ده‌ست بێنێت تا به‌ره‌و چاکتری ببات .بۆ یه ڕێکخراوه ناحکومیه‌کان سه‌ریان هه‌ڵدا .که ڕۆڵێکی زۆر چاڵاکیان هه‌بوو له گۆڕانکاریه‌کان و ڕێکخستنه نێو ده‌وڵه‌تیه‌کان که به‌شێوه‌ی خۆکرد و سه‌ربه‌خۆ کاره‌کانیان جێبه‌جێ ده‌کرد .وه‌ک هاوبه‌شگا نیشتمانیه‌کان و بزاڤه ئازادی خوازه‌کان و نوێنه‌رایه‌تیه ناحکومیه‌کان .
پێکهاته‌کانی هێز
دەستکاریپرۆتۆکۆله سه‌ربازیه‌کان و هێزه نه‌رمه‌کان ڕۆڵێکی گرنگیان هه‌یه له په‌یوه‌ندیه نێو ده‌وڵه‌تیه‌کان و دروست بوونی دوولایه‌نی دابه‌شکاریه جه‌مسه‌ریه‌کانی هێز .به‌تایبه‌ت له کاتی جه‌نگی سارد بینیمان چۆن وڵاتان دابه‌ش بوون به‌سه‌ر هه‌ریه‌ک له‌جه‌مسه‌ره به‌رهه‌ڵستکاره‌کانی جیهان که هه‌ریه‌که‌یان به‌گوێره‌ی به‌رژه‌وه‌ندی تایبه‌تی خۆیان و پاراستنی سه‌روه‌ری و ڕژێمه‌کانیان پاڵپشتیان بۆ لایه‌نێک هه‌ڵبژارد له یه‌کێک له جه‌مسه‌ره‌کان به‌گوێره‌ی ئایدۆلۆژیا نزیکه‌کانیانه‌وه .
جه‌مسه‌ری
دەستکاریجهمسهری بریتیه له‌دابه‌ش بوونی هێزی وڵاتان به‌سه‌ر دووته‌وه‌ر یان زیاتر له په‌یوه‌ندیه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان .ئه‌م چه‌مکه بۆ یه‌که‌م جار دوای جه‌نگی جیهانی دووه‌م و سه‌رهه‌ڵدانی جه‌نگی سارد چرۆی کرد .که هه‌ریه‌که له‌دوو هێزه زه‌به‌لاحه‌که‌ی جیهان کۆمه‌ڵێک وڵاتیان وه‌ک پاشکۆ بۆ خۆیان ڕاکێشا .دووجه‌مسه‌ری زۆر ئایدۆلۆژیای جیاواز له‌خۆده‌گرێت له‌وانه په‌یوه‌ندیه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی وڵاتان .
