ئیمپراتۆر یانگی سوی

ئیمپراتۆر یانگی سوی (隋煬帝، ٥٦٩–١١ ی ئەیپڕلی ٦١٨) ناوی کەسی: یانگ گوانگ (楊廣), ناوی پەیوەندیدار: ینگ (英), سیانبێی ئامۆ (阿摩), ھەروەھا وەک ئیمپڕاتۆر مینگیش ناسراوە (明帝) لە سەردەمی نەوەکەی یانگ تۆنگ)، دووەم کوڕی ئیمپراتۆر وێی ئیمپراتۆرییەتی سوی بوو، و دووەم ئیمپڕاتۆری چینی بنەماڵەی سوی بوو ناوی ڕەسەنی ئیمراتۆر یانگ یانگ ینگ بوو، بەڵام دواتر لەلایەن باوکییەوە ناوی لێنرایەوە، دوای کۆبونەوە لەگەڵ فاڵچییەکان کردیان بە یانگ گوانگ، یانگ گوانگ بوو بە شازادەی چین. دوای ئەوەی ئیمپڕاتۆر وێن شانشینی سوی دامەزراند لە ٥٨١، لە ٥٨٨ کرایە فەرماندەی پێنج سوپا کە دەستی گرت بەسەر باشووی ناوچەکە شانشینی جێن، و دواتر بە گەورەیی ستایش کرا لەسەر سەرکەوتنەکەی بۆ شانشنی جێن، ئەم سەرکەوتنە سەربازەکانەی، بۆ بەھێزکردنی خی بوو لەدژی برا گەورەکەی یانگ یۆنگ، کە وای کرد ببێت بە شازادەی جێنیشین لە ساڵی ٦٠٠، دوای مردنی باوکی لە ٦٠٤، بوو بە ئیمپڕاتۆر و چووە جێگای باوکی.

ئیمپراتۆر یانگی سوی 隋煬帝
دووەم ئیمپراتۆری شانشینی سوی
فەرمانڕەوایی	٢١ ی ئاب، ٦٠٤ – ١١ ی ئەیپڕلی ٦١٦
پێشوو	ئیمپراتۆر وێن
جێگر	یانگ یو
ھاوسەر	ئیمپراتۆرە مین
منداڵ(ەکان)	یانگ ژاۆ یانگ جیان یانگ گاۆ شازادە خاتوو نانیانگ
ناوی تەواو یانگ گوانگ 楊廣 ناوی دوای مردن بۆ شانشینی تانگ: یانگ 煬 "تەمەڵ" بۆ یانگ تۆنگ: مینگ 明 "تیگەیشتن" بۆ دۆو جیاندی: Min 閔 "وریا" ناوی پەرستگا شیزو 世祖
خێزان	بنەماڵەی سوی
باوک	ئیمراتۆر وێن
دایک	ئیمپراتۆرە وێن-سیان
لەدایکبوون	569
مردن	١١ ی ئەیپرل ٦١٨ (تەمەن ٤٩) دانیانگ، سوی چین
ناشتن	جیانگدو

ئیمپڕاتۆر یانگ، دەسەڵاتی بەردەوام بوو لە ٦٠٤ تا ٦١٨، لە ماوەی دەسەڵاتیدا بەشداری لە چەنەھا پڕۆژەی چاکسازی زەبەلاح کردووە. لە بەناوبانگترینیان کەناڵی چینی مەزن لە چین، و چاکسازی لە دووبارە چاکردنەوەی شوورای مەزنی چین، کە پڕۆژەیەک بوو ژیانی نزیکەی شەش ملیۆن کارکەری لەناوبرد؛ و جگە لەوەش فەرماندەیی ھێزی سەربازی کرد و ئیمپڕاتۆرییەتی سوی فراوانتر کرد و کردی بە مەزنترین ناوچە، و چامپای داگیرکرد کە بە ڤێتنامی ئەمڕۆ ناسراوە، بووە ھۆی مردنی ھەزارەھا سەربازی ئیمپڕاتۆرییەتەکەی بەھۆی مەلاریا.

ئەم ھەڵمەتە و جگە لەو زنجیرە کەمپینە کارەساتبارەی، دژی شانشینی گۆگۆریۆ گێرای (کە یەکێکە لە سێ شانشینەکەی کۆریا). ئەمە ئیمپڕاتۆری گەیاندە ئیفلاس بوون، و ژێرکەوتنی باری ئاوەدانی ئیمپڕاتۆرییەتییەکەی، دواتریش لەگەڵ باکووری چین بوو. بە ئاژاوە ئیمپڕاتۆر یانگ دواین ڕۆژەکانی تەمەنی لە جیاندو بەسەر برد (江都، کە لە ئەمرۆی مۆدێرن پێی ئەوترێت یانگژو، جیانگسو)، دواتریش لە کودەتایەک کە ژەنەڕاڵەکەی یو-وێن ھواجی بەسەری کردی کۆچی دوایی کرد.

سەرچاوەکان

• بەشداربووانی ویکیپیدیا، «Emperor Yang of Sui»، ویکیپیدیای ئینگلیزی. سەردان لە ٥ی ئازاری ٢٠٢١.