ئاسایشی لۆژیکی

ئاسایشی لۆژیکی پێکدێت لەپاراستنی سۆفتوێر بۆ سیستەمەکانی ڕێکخراو، لەوانە ناسنامەی بەکارهێنەر و چوونەژوورەوەی نهێنوشە، سەلماندن، مافی گەیشتن و ئاستەکانی دەسەڵات. ئەم پێوانەیانە بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە تەنها بەکارهێنەرە ڕێگەپێدراوەکان دەتوانن چالاکیەکان ئەنجام بدەن یان دەستگەیشتن بە زانیاری لە تۆڕێک یان وێستگەی کار. ئەمە ژێردەستەی ئاسایشی کۆمپیوتەرە.

توخمەکان

توخمەکانی ئاسایشی لۆژیکی ئەمانەن:

• ئای دیەکانی بەکارهێنەر، هەروەها ناسراوە بە چوونەژوورەوەکان، ناوی بەکارهێنەرەکان، لۆگۆنەکان یان ئەژمێرەکان، ناسێنەری تایبەتی بێهاوتان بۆ بریکارەکانی بەرنامەی کۆمپیوتەر یان تۆڕێک کە لەلایەن زیاتر لە یەک بریکارەوە بەردەستە. ئەم ناسێنەرانە لەسەر بنەمای زنجیرەی کورت لە پیتی ئەلفومەری دا، یان لەلایەن بەکارهێنەرانەوە دانراون یان هەڵبژێردراون.
• ڕەسەنایەتی ئەو پرۆسەیەیە کە لەلایەن بەرنامەی کۆمپیوتەر، کۆمپیوتەر، یان تۆڕەوە بەکاردێت بۆ هەوڵدان بۆ پشتڕاستکردنەوەی ناسنامەی بەکارهێنەر. بڕواپێدانەوە کوێرەکان (بەکارهێنەرە نەناسراوەکان) هیچ ناسنامەیەکیان نییە، بەڵام ڕێپێدراون بچنە ناو سیستەمەکەوە. پشتڕاستکردنەوەی ناسنامەکان گرنگە بۆ چەمکی کۆنتڕۆڵی دەستگەیشتن، کە دەستگەیشتن بە ڕێگەپێدراوەکان دەدات و بێ مۆڵەتەکان دووردەخاتەوە.
• ڕەسەنایەتی بایۆمەتری پێوانەکردنی تایبەتمەندیەکانی فیزیۆلۆجی یان ڕەفتاری بەکارهێنەرە بۆ هەوڵدان بۆ پشتڕاستکردنەوەی ناسنامەکەی. ڕووە فیزیۆلۆجیەکان کە بەکار دەهێنرێن بریتین لە پەنجەمۆر، تینەکانی چاو و هەڵئاوسان، شێوازی دەنگ، شێوازی دەموچاو، و پێوانەی دەست. لایەنە ڕەفتارییەکان کە بەکاردێن بریتین لە ناسینەوەی ئیمزا، ناسینەوەی گەوهەر، ناسینەوەی قسەکەر و ناسینەوەی شێوازی تایپکردن.کاتێک بەکارهێنەرێک تۆماری دەکات لەگەڵ ئەو سیستەمەی کە دواتر هەوڵی دەستگەیشتنی دەدات، یەک یان زیاتر لە تایبەتمەندیە فیزیۆلۆجییەکانی بەدەست دێت و بە لۆگاریتمێکی ژمارەیی پرۆسە دەکرێت. ئەم ژمارەیە دواتر دەنووسرێت بۆ بنکەی زانیاری, و تایبەتمەندیەکانی بەکارهێنەر کە هەوڵ دەدەن هاوتای تایبەتمەندیە خەزنکراوەکان بگونجێت لەگەڵ ڕێژەی هەڵەی دیاریکراو.

سەلماندنی هێما

ڕێپێدانی تۆکن ئەو ئامێرە بچووکانەن کە ڕێگە بە بەکارهێنەرانی سیستەمی کۆمپیوتەر یان تۆڕەکان دەدەن بۆ یارمەتیدان لە ناسینەوەی ئەوەی کە دەچێتە ناو کۆمپیوتەر یان سیستەمی تۆڕەوە لە ڕاستیدا ڕێپێدراوە. ئەوان هەروەها دەتوانن کلیل و داتای بایۆمەتری خەزن بکەن. بەناوبانگترین جۆری نیشانەی پاراستن (RSA SecurID) ژمارەیەک پیشان دەدات کە هەموو خولەکێک دەگۆڕێت. بەکارهێنەرەکان ناسێنراون بە تێنووسینی ژمارەی ناسنامەی کەسی وە ژمارەی سەر نیشانەکە نیشانەکە کاتێکی کاتژمێری ڕۆژ و بەهای تۆوی بێهاوتا لەخۆ دەگرێت، وە ژمارە پیشاندراوەکە هاشێکی نهێنیە لە بەهای تۆو و کاتی ڕۆژ. کۆمپیتەرەکە کە دەستی پێکراوە هەمان لۆگاریتمی تێدایە و دەتوانێت لەگەڵ ژمارەکە بگونجێت بە گونجاندنی تۆوی بەکارهێنەر و کاتی ڕۆژ. هەڵەی کاتژمێر لە بەرچاو گیراوە، و بەهای چەند خولەکێک پشوو هەندێ جار پەسەند دەکرێت.جۆرێکی تری هاوشێوە لە تۆکن (کریپتۆگرام) دەتوانێت بەهایەک بەرهەم بهێنێت هەر جارێک کە دوگمەیەک پەستان دەکرێت. هێماکانی تری پاراستن دەتوانن ڕاستەوخۆ پەیوەندی بکەن بە کۆمپیوتەرەوە لە ڕێگەی یو ئێس بی، کارتی سمارت یان درگای Bluetooth، یان لە ڕێگەی ڕووکاری مەبەستێکی تایبەتەوە. مۆبایل و پی دی ئەی دەتوانرێ بەکار بهێنرێت وەک هێمای پاراستن لەگەڵ بەرنامەڕێژی گونجاو.

ڕەسەنایەتی نهێنوشە

ڕەسەنایەتی نهێنوشە زانیاری نهێنی بەکاردێنێت بۆ کۆنترۆڵکردنی چوونەژوورەوە بۆ سەرچاوەیەکی دیاریکراو. عادەتەن، بەکارهێنەرەکە هەوڵی چوونە ژورەوەی تۆڕەکە دەدات، کۆمپیوتەر یان بەرنامەی کۆمپیوتەر پرسیار دەکرێت لەسەر ئەوەی کە ئایا پاسۆردەکە دەناسن یان نا، و بەپێی ئەوە دەستگەیشتنیان پێ دراوە یان ڕەتکراوەتەوە. نهێنوشەکان یان لەلایەن بەکارهێنەرەوە دروست دەکرێن یان دیاریکراون، هاوشێوەی ناوی بەکارهێنەرەکان. هەرچۆنێک بێت، جارێک پاسۆردێکی دیاری کرد، بەکارهێنەرەکە عادەتەن بژاردەی گۆڕینی نهێنوشە بۆ شتێک لە هەڵبژاردەکەی دەدات.بەپێی سنوردارکردنی سیستەم یان تۆڕ، بەکارهێنەرەکە لەوانەیە نهێنوشەکەی بگۆڕێت بۆ هەر زنجیرەیەکی ئەلفوماری. عادەتەن، سنوردارکردنەکان بۆ دروستکردنی نهێنوشە بریتییە لە سنووردارکردنی درێژی، پێویستی ژمارێک، پیتی گەورە یان نووسەی تایبەت، یان نەتوانرا چوار یان پێنج پاسۆردی گۆڕاوەی ڕابردوو بەکار بهێنیت کە پەیوەندی بە ناوی بەکارهێنەرەوە هەیە. سەرەڕای ئەوەش، سیستەمەکە لەوانەیە بەکارهێنەر ناچار بکات پاسۆردەکەی بگۆڕێت دوای کاتێکی دیاریکراو.

ڕەسەنایەتی دوو-ڕێگایی

سەلماندنی دوو-ڕێگایی هەردوو بەکارهێنەر و سیستەم یان تۆڕ لەخۆ دەگرێت کە یەکتر ڕازی بکەن کە ئەوان پاسۆردی هاوبەشکراوی دەزانن بەبێ گواستنەوەی ئەم نهێنوشە بەسەر هیچ کەناڵێکی پەیوەندیدا. ئەمە بە بەکارهێنانی نهێنوشەکە وەک کلیلی رەمزاندن بۆ گواستنەوەی پارچە زانیاری دروستکراو بە شێوەیەکی هەڕەمەکی، یان "تەحەدا" ئەنجام دەدرێت.دواتر لایەنی تر دەبێت بەهایەکی کۆدکراو بە هەمان شێوە بگەڕێنێتەوە کە هەندێ کرداری پێش دیاریکراوی زانیاریە کە لە بنەڕەتەوە پێشکەش کراوە، "وەڵامدانەوەکەی" کە دەیسەلمێنێت کە ئەو توانیویەتی تەحەداکە بشێوێنێت. Kerberos (پرۆتۆکۆلی ڕەسەنایەتی تۆڕی کۆمپیوتەر) نموونەیەکی باشە بۆ ئەمە، وەک ئەوەی ژمارەی نهێنی دەنێرێت N، وە وەڵامەکە دەبێت ژمارەی نهێنیکراو N + 1 بێت.

داگرتن و مافی چوونەژوورەوەی هاوبەش

مافەکانی چوونە ژورەوە و ئاستەکانی دەسەڵات ئەو ماف یان دەسەڵاتەیە کە بە بەکارهێنەران بەخشراوە بۆ دروستکردن، گۆڕان، سڕینەوە یان پیشاندانی داتا و فایلەکان لەناو سیستەم یان تۆڕێک. ئەم مافانە جیاوازن لە بەکارهێنەرەوە بۆ بەکارهێنەر، و دەتوانێت مەودای هەبێت لە مافی چوونەژوورەوەی نەناسراو (میوان) بۆ سوپروسەر (ڕەگ) ئیمتیازات. حیسابەکانی میوان و سوپەروسەر دوو ئەوپەڕین، چونکە مافی چوونەژوورەوەی تاک دەکرێت نکۆڵی لێبکرێت یان بدرێت بە هەر بەکارهێنەرێک. عادەتەن، تەنها بەڕێوبەری سیستەم (a.k.a.a. Superuser) توانای بەخشین یان نکۆڵیکردنی ئەمانەی هەیە مافەکان.

ئەژمێرەکانی میوان، یان چوونەژوورەوەی نەناسراو، دانراون بۆ ئەوەی چەند بەکارهێنەرێک بتوانن لە هەمان کاتدا بە بێ پاسۆرد بچنە ناو ئەژمێرەکەوە. هەندێ جار داوا لە بەکارهێنەران دەکرێت کە ناوی بەکارهێنەر بنوسن. ئەم ئەژمێرە دەستگەیشتنێکی زۆر سنوورداری هەیە، وە زۆربەی کات رێگەپێدراوە بۆ گەیشتن بە فایلە گشتیە تایبەتەکان. عادەتەن، ئەژمێرە نەناسراوەکان مافی چوونە ژورەوەیان خوێندۆتەوە تەنها بۆ مەبەستی پاراستن.

سووپەروسەرەکە ئاستی دەسەڵاتێکە کە بۆ بەڕێوەبەرانی سیستەم دانراوە لەسەر زۆربەی سیستەمەکانی کارپێکردنی کۆمپیوتەر. لە یونیکس و سیستەمە کارپێکردنە پەیوەندیدارەکاندا، ئەم ئاستەش پێی دەگوترێت ڕەگ و هەموو مافەکانی چوونەژوورەوەی هەیە لە سیستەمەکەدا، لەوانە گۆڕینی خاوەندارێتی فایلەکان. لە سیستەمی پێش ویندۆز ئێکس پی و ئێن تی (وەک دۆس و ویندۆز 9x)، هەموو بەکارهێنەرەکان بە شێوەیەکی کاریگەرانە سوپەر بەکارهێنەرن، وە هەموو بەکارهێنەرەکان هەموو مافەکانی چوونەژوورەوەیان هەیە.لە Windows NT و سیستەمەکانی پەیوەندیدار (وەک Windows 2000 و XP)، سوپەر بەکارهێنەرێک بە ئەژمێری سەرپەرشتیار ناسراوە. هەرچۆنێک بێت، ئەژمێری ئەم بەڕێوەبەرە لەوانەیە هەبێت یان نەبێت بە پشت بەستن بە جیاکردنەوە یان جیاکردنەوە.

هەروەها ببینە

• شێوازەکان
• کێبەرۆس
• ئاسایش
• ئەولەھی

سەرچاوەکان

• سەرچاوە ١٧ی تەممووزی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.