Giorgio de Chirico

جوزێپی ماریا ئەلبێرتۆ جۆرجۆ دی چیریکۆ (/ˈkɪrɪkoʊ/ KIRR-ik-oh؛ بە ئیتاڵی: [ˈdʒordʒo de ˈkiːriko]؛ ١٠ی تەمموزی ١٨٨٨ – ٢٠ی تشرینی دووەمی ١٩٧٨) هونەرمەند و نووسەری ئیتاڵییە و لە یۆنان لەدایکبووە.[2][3] لە ساڵانی پێش جەنگی جیهانی یەکەمدا، بزووتنەوەی هونەری scuola metafisica ی دامەزراند، کە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر سوریالیستەکان هەبوو. ناسراوترین بەرهەمەکانی زۆرجار یاریگای ڕۆمانی و سێبەری درێژ و مانکین و شەمەندەفەر و دیدگای نالۆژیکی تێدایە. وێنەسازییەکانی ڕەنگدانەوەی نزیکایەتییەکەی لەگەڵ فەلسەفەی ئارسەر شوپنهاوەر و فریدریش نیچە و لەگەڵ ئەفسانەی شوێنی لەدایکبوونی.

لە دوای ساڵی ١٩١٩ دەبێتە ڕەخنەگری هونەری مۆدێرن و تەکنیکەکانی نیگارکێشانی نەریتی خوێندووە و دواتر بە شێوازێکی نیوکلاسیکی یان نیو بارۆک کاری کردووە، لە هەمان کاتدا زۆرجار سەردانی تەوەرە میتافیزیکییەکانی کارەکانی پێشووی کردووەتەوە. لە ساڵی ٢٠١٨ پێشنیار کرا کە ڕەنگە دی چیریکۆ تووشی نەخۆشی ئەلیس لە وڵاتی سەرسوڕهێنەر بووبێت.

ژیان و کارەکان

جۆزێپی ماریا ئەلبێرتۆ جۆرجۆ دی چیریکۆ لە شاری ڤۆلۆس لە یۆنان لەدایکبووە، وەک کوڕە گەورەی جیما سێرڤێتۆ و ئیڤاریستۆ دی چیریکۆ.[4] دایکی بارۆنێسێکی جەنەوی بووە[5] بە ڕەچەڵەک یۆنانی لە سمیرنا،[6] و باوکی بارۆنی سیسیلی بووە[3][7] بە ڕەچەڵەک یۆنانی (خێزانی کیریکۆ یان چیریکۆ بە ڕەچەڵەک یۆنانی بووە، کە لە ڕۆدسەوە گواستراوەتەوە بۆ پالێرمۆ لە ساڵی ١٥٢٣ لەگەڵ ٤٠٠٠ خێزانی تری کاسۆلیکی یۆنانی).[6][8][9] خێزانی دی چیریکۆ لە کاتی لەدایکبوونیدا لە یۆنان بوون، چونکە باوکی کە ئەندازیار بوو، بەرپرسی دروستکردنی هێڵی ئاسن بووە.[10] برا بچووکەکەی ئەندریا فرانسیسکۆ ئەلبێرتۆ لە ژێر ناوی ساختە ئەلبێرتۆ ساڤینیۆ بووە نووسەر و نیگارکێش و ئاوازدانەرێکی بەناوبانگ.

لە ساڵی ١٩٠٠ەوە، دی چیریکۆ لە پۆلیتەکنیکی ئەسینای خوێندنی وێنەکێشان و نیگارکێشانی خوێندووە - بە شێوەیەکی سەرەکی لە ژێر ڕێنمایی نیگارکێشانی یۆنانی جۆرجۆس ڕۆیلۆس و جۆرجۆس جاکۆبیدێس. دوای مردنی ئیڤاریستۆ دی چیریکۆ لە ساڵی ١٩٠٥، خێزانەکە لە ساڵی ١٩٠٦ گواسترایەوە بۆ ئەڵمانیا، دوای ئەوەی بۆ یەکەمجار سەردانی فلۆرانسیان کرد.[11] دی چیریکۆ چووە ناو ئەکادیمیای هونەرە جوانەکان لە شاری میونشن، لەوێ لە ژێر دەستی گابرێل ڤۆن هاکل و کارل ڤۆن مار خوێندوویەتی و نووسینی فەیلەسوفەکانی فریدریش نیچە و ئارسەر شۆپنهاوێر و ئۆتۆ واینینگەر خوێندووەتەوە. هەروەها لەوێدا لێکۆڵینەوەی لە بەرهەمەکانی ئارنۆڵد بۆکلین و ماکس کلینگەر کردووە.[12][13] شێوازی تابلۆ سەرەتاییەکانی وەک سەنتۆری مردوو (١٩٠٩) کاریگەری بۆکلین نیشان دەدات.[١١]

هونەری میتافیزیکی

بابەتی سەرەکی: هونەری میتافیزیکی

دی چیریکۆ لە هاوینی ساڵی ١٩٠٩ گەڕایەوە ئیتاڵیا و شەش مانگ لە میلانۆ مایەوە. تا ساڵی ١٩١٠ دەستی کرد بە نیگارکێشان بە شێوازێکی سادەتر بە ڕووکاری تەخت و بێناو. لە سەرەتای ساڵی ١٩١٠دا ڕووی لە فلۆرانس کرد و لەوێ یەکەم زنجیرەی 'گۆڕەپانی شارۆچکەی میتافیزیکی'ی خۆی بە ناوی مەتەڵەکەی پاشنیوەڕۆیەکی پاییز کێشا، دوای ئەو ئاشکراکردنەی کە لە گۆڕەپانی سانتا کرۆس هەستی پێکرد. هەروەها لە کاتی لە فلۆرانسدا فیلمی The Enigma of the Oracle ی کێشاوە. لە مانگی تەمموزی ساڵی ١٩١١ چەند ڕۆژێک لە تۆرین بەسەر برد لە ڕێگای پاریس. دی چیریکۆ بە قووڵی کاریگەر بوو بەهۆی ئەوەی ناوی لێنا 'لایەنی میتافیزیکی' تۆرینۆ، بەتایبەتی تەلارسازی کەوانە و گۆڕەپانەکانی.

ئەو تابلۆیانەی دی چیریکۆ لە نێوان ساڵانی ١٩٠٩ و ١٩١٩ کە سەردەمی میتافیزیکی خۆی بەرهەمی هێناوە، بە مەزاج و مەزاجێکی جنۆکەیی و هێمنکەرەوە تایبەتمەندن کە بەهۆی وێنەکانیانەوە ورووژێنراون. لە سەرەتای ئەم قۆناغەدا، سووژەکانی دیمەنی شارێکی بێ جووڵە بوون کە ئیلهامیان لە تیشکی گەشاوەی ڕۆژانی شارەکانی دەریای ناوەڕاست وەرگرتبوو، بەڵام وردە وردە سەرنجی خۆی خستە سەر لێکۆڵینەوەکانی ژووری کۆگا پڕ لە شلۆقەکان، کە هەندێکجار کەسایەتییە تێکەڵەکانی هاوشێوەی مانکین نیشتەجێ بوون.

چەمکی دی چیریکۆ بۆ هونەری میتافیزیکی بە توندی کاریگەری خوێندنەوەی بۆ نیچە بوو، کە شێوازی نووسینەکەی دی چیریکۆی سەرسام کرد بە پێشنیارەکانی لەبارەی پێشبینییە نەبینراوەکانی ژێر دەرکەوتنی شتەکانەوە.[14] دی چیریکۆ ئیلهامێکی لەو هەستە چاوەڕواننەکراوانەدا دۆزیەوە کە هەندێک جار شوێن یان شتە ئاشناکان لە ناویدا بەرهەمیان دەهێنا: لە دەستنووسێکی ساڵی ١٩٠٩دا لەبارەی "کۆمەڵێک شتی نامۆ و نادیار و تاکەکەسی کە دەتوانرێت وەربگێڕدرێت بۆ نیگارکێشی... ئەوەی لە سەرووی هەموو شتێکەوە پێویستە" نووسیویەتی هەستیارییەکی بەرچاوە."[15] هونەری میتافیزیکی واقیعی ڕۆژانەی لەگەڵ ئەفسانە تێکەڵ کرد، و وەبیرهێنایەوە مەزاجێکی ڕوون نەکراوەی نۆستالژیا، چاوەڕوانی گرژ و دوورکەوتنەوە.[16] زۆرجار فەزای وێنەکان دیدگای نالۆژیکی و دژبەیەک و بە شێوەیەکی توند پاشەکشەی تێدابوو. لە نێوان زۆرترین مۆتیڤەکانی دی چیریکۆدا یاریگاکان هەبوون، کە لەبارەیەوە نووسیویەتی: "ئارکێدی ڕۆمانی چارەنووسە ... دەنگی بە مەتەڵ قسە دەکات کە پڕن لە شیعرێکی تایبەتی ڕۆمانی".[17]

دی چیریکۆ لە مانگی تەمموزی ساڵی ١٩١١ ڕووی لە پاریس کرد و لەوێ پەیوەندی بە ئەندریای برایەوە کرد. لە ڕێگەی براکەیەوە پیێر لاپرادی ئەندامی دەستەی سوێندخواردن لە سالۆن دی ئۆتۆمنی ناسی، لەوێ سێ بەرهەمی خۆی نمایش کرد: ئینیگمای ئۆراکل، ئێنیگمای پاشنیوەڕۆیەک و خۆوێنە. لە ماوەی ساڵی ١٩١٣ تابلۆکانی لە ساڵۆنی ئیندێپێندەنتس و ساڵۆنی ئۆتۆمن نمایش کرد؛ کارەکانی لەلایەن پابلۆ پیکاسۆ و گیلۆم ئەپۆلینێرەوە سەرنجی درا و یەکەم تابلۆی خۆی بە ناوی تاوەری سوور فرۆشت. هەروەها کاتەکانی لە پاریس بووە هۆی بەرهەمهێنانی فیلمی ئاریادنی دی چیریکۆ. لە ساڵی ١٩١٤ لە ڕێگەی ئەپۆلینێرەوە، بازرگانی هونەری پۆڵ گیلۆمی ناسی و گرێبەستێکی لەگەڵدا واژۆ کرد بۆ بەرهەمە هونەریەکانی