ھاککەر

ھاککەر
ھاککەر
لقی	computer scientist، nerd، geek
بواری پیشە	hacking
دەبێتە ھۆکاری	hack
فۆڕمی ناونیشانی نێر	hackeur، hakeris
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

ھاککەر (بە ئینگلیزی: Hacker) بریتییە لە تاکێک یان کۆمەڵێک کەس کە تواناکانی کۆمپیوتەریان بەکاردەھێنن بۆ بەدەستھێنانی دەستڕاگەیشتن بە سیستەمی کۆمپیوتەر و تۆڕ و دراوەکانی کۆمپیوتەر. زۆرجار ھاکەرەکان پەیوەندییان بە چالاکییە زیانبەخشەکانەوە ھەیە وەک دزینی زانیاری کەسی و تێپەڕەوشە و زانیاری دارایی؛ بەڵام ھەموو ھاکەرەکان زیانبەخش نین؛ ڕەنگە ھەندێکیان لێھاتووییەکانیان بۆ ھاککردنی ڕەوشتیی بەکاربھێنن بۆ یارمەتیدانی ڕێکخراوەکان بۆ دەستنیشانکردنی لاوازییەکانی سیستەمەکانیان و باشترکردنی ئاسایشی خۆیان.^[١]^[٢]

پۆڵێنکردن

دەتوانرێت ھاکەرەکان بەپێی مەبەست و شێوازەکانیان پۆلبەندی بکرێت بۆ جۆرە جیاوازەکان. ھەندێک جۆری باوی ھاکەرەکان بریتین لە:

ھاککەری کڵاو ڕەش: ئەمانە ھاکەری زیانبەخشن کە بە مەبەستی دزین یان لەناوبردنی دراوەکان دەچنە ناو سیستەمی وەگەڕخەری کۆمپیوتەرەکانەوە.
ھاککەری کڵاوی سپی: ئەمانە ھاکەری ڕەوشتیین کە کار بۆ ڕێکخراوەکان دەکەن بۆ دەستنیشانکردنی لاوازییەکانی ناو سیستەمەکانیان و دابینکردنی چارەسەر بۆ باشترکردنی ئاسایش.
ھاککەری کڵاوی خۆڵەمێشی: ئەمانە تێکەڵەیەکن لە ھاککەرانی کڵاوی ڕەش و سپی کە ڕەنگە بەبێ مۆڵەت بچنە ناو سیستەمە وەگەڕخەرەوەکانەوە، بەڵام بە مەبەستی ئاشکراکردنی لاوازییەکان و یارمەتیدانی ڕێکخراوەکان بۆ باشترکردنی ئاسایشی خۆیان.
منداڵانی دەستنووس: ئەمانە ھاکەری تازەپێگەیشتوون کە سکرێپتی پێش نووسراو بەکاردەھێنن بۆ دەستپێکردنی ھێرشکردنە سەر سیستەمی کۆمپیوتەر بەبێ ئەوەی لە کۆدی بنەڕەتی یان تەکنیکەکانی پەیوەست بەو بابەتە تێبگەن.
ھاککەری دەوڵەتی نەتەوەیی: ئەمانە ھاکتیڤیستەکانن کە لەلایەن حکوومەتەوە پاڵپشت دەکرێن و بە ھۆکاری سیاسی یان ئابووری ھێرشی ئەلیکترۆنی دژی حکوومەت یان ڕێکخراوەکانی نەتەوەکانی دیکە دەکەن.

باسکردن

ھاککردن لە سەردەمی ڕەنووسی ئەمڕۆدا بووەتە نیگەرانییەکی بەرچاو، لە ساڵانی ڕابردوودا چەندین ھێرشی گەورە ڕاپۆرتکراون. گرنگە تاک و ڕێکخراوەکان ڕێوشوێنی خۆپارێزی لە ھاککردن بگرنەبەر بە دانانی تێپەڕەوشەی بەھێز و بەکارھێنانی دیواری ئاگرین و نەرمەکاڵای دژەڤایرۆس و بەردەوام نوێکردنەوەی پەچەی نەرمەکاڵاکان و وریابوون لە کاتی کردنەوەی ئیمەیڵەکان لە سەرچاوەی نادیارەوە.^[٣]^[٤]ھاککردن لە سەردەمی ڕەنووسیدا تا دێت بووەتە بوارێکی گرنگ و زۆرێک لە ڕێکخراوەکان بۆ کردنی کارەکانی ڕۆژانەیان زۆر پشت بە سیستەمی کۆمپیوتەر و تۆڕەکان دەبەستن. لە ئەنجامدا ھاکەرەکان بوونەتە ھەڕەشەیەکی بەرچاو بۆ سەر ئاسایشی ئەم سیستەمە و ئێستا خواست لەسەر ئەو کەسانە زیاد دەکات کە بتوانن یارمەتیدەر بن لە پاراستن لە ھێرشە ئەلیکترۆنییەکان. لەکاتێکدا زۆرجار ھاککردن پەیوەندی بە چالاکییە زیانبەخشەکانەوە ھەیە، بەڵام گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ھەموو ھاکەرەکان خراپ نین. بۆ نموونە ھاکەرە ڕەوشتییەکان کار دەکەن بۆ دەستنیشانکردنی لاوازییەکانی ناو سیستەمی کۆمپیوتەر و تۆڕەکان بۆ ئەوەی بتوانرێت چارەسەریان بۆ بکرێت پێش ئەوەی بتوانرێت لەلایەن کەسایەتییە زیانبەخشەکانەوە بقۆزرێتەوە.

ئەو ئامراز و تەکنیکانەی کە ھاکەرەکان بەکاریدەھێنن بەردەوام لە پەرەسەندندان، ئەمەش وای کردووە ڕێکخراوەکان لە ڕووی ئاسایشی ئەلیکترۆنییەوە لە پێش کێشەکەدا بمێننەوە. ھەندێک شێوازی باو کە ھاکەرەکان بەکاریدەھێنن بریتین لە ئەندازیاری کۆمەڵایەتی (کە تێیدا ھەوڵدەدەن فێڵ لە خەڵک بکەن بۆ ئەوەی دەستیان بە زانیارییە ھەستیارەکان بگات)، فێڵی فیشینگ (کە تێیدا ئیمەیڵ یان نامە دەنێرن کە بە شێوەیەک داڕێژراون کە یاسایی دەربکەون بەڵام کە بەرنامەی زیانبەخش یان کۆدی زیانبەخشی دیکەی تێدایە)، و ھێرشی ھێزی دڕندە (کە تێیدا ئامرازی نەرمەکاڵا بەکاردەھێنن بۆ پێشبینیکردنی تێپەڕەوشە تاوەکو ڕاستەکە دەدۆزیتەوە). بۆ پاراستن لەم جۆرە ھێرشانە، تاک و ڕێکخراوەکان پێویستیان بە ڕێبازێکی چالاکانە ھەیە بۆ ئاسایشی ئەلیکترۆنی. ئەمەش بریتییە لە بەکارھێنانی تێپەڕەوشەی بەھێز کە پێشبینیکردن یان درزکردن بۆ ھاکەرەکان قورسە.

سەرچاوەکان

^ Ghappour، Ahmed (2017-01-01). «Tallinn, Hacking, and Customary International Law». AJIL Unbound. 111: 224–228. doi:10.1017/aju.2017.59. S2CID 158071009.
^ Ghappour، Ahmed (2017-04-01). «Searching Places Unknown: Law Enforcement Jurisdiction on the Dark Web». Stanford Law Review. 69 (4): 1075.
^ Hackers: Heroes of the Computer Revolution. 1984.
^ «Internet Users' Glossary». 1996. doi:10.17487/RFC1983. لە ڕەسەنەکە لە 2016-06-05 ئەرشیڤ کراوە. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی)RFC 1983

[1] Ghappour، Ahmed (2017-01-01). «Tallinn, Hacking, and Customary International Law». AJIL Unbound. 111: 224–228. doi:10.1017/aju.2017.59. S2CID 158071009.

[2] Ghappour، Ahmed (2017-04-01). «Searching Places Unknown: Law Enforcement Jurisdiction on the Dark Web». Stanford Law Review. 69 (4): 1075.

[3] Hackers: Heroes of the Computer Revolution. 1984.

[4] «Internet Users' Glossary». 1996. doi:10.17487/RFC1983. لە ڕەسەنەکە لە 2016-06-05 ئەرشیڤ کراوە. {{cite journal}}: بیرخستنەوەی journal پێویستی بە |journal= ھەیە (یارمەتی)RFC 1983

[١]

[٢]

[٣]

[٤]