کیبۆردی کۆمپیوتەر
تەختەکلیلی کۆمپیوتەر ئامێرێکی تێکردنی ناوەوەیە کە لە دوای کیبۆردی چاپکەر[١] مۆدێل کراوە کە ڕێکخستنێکی دوگمەکان یان کلیلەکان بەکاردێنێت بۆ ئەوەی وەک لیڤەری میکانیکی یان سویچی ئەلیکترۆنی کاربکات. جێگرتنەوەی کارتی مشتی زوو و تەکنەلۆجیای شریتی کاغەز، کارلێک لە ڕێگەی تەختەکلیلەکانی شێوازی تێلێپەرینتەرەوە، لە ساڵانی ١٩٧٠کانەوە، کە لەلایەن ماوسی کۆمپیوتەرەوە تەواو کراوە، لە ساڵانی ١٩٨٠کانەوە، شێوازی سەرەکی تێکردنی کۆمپیوتەرەکان بووە.
مێژوو
دەستکاریلەکاتێکدا چاپکەرەکان باوباپیری یەکلاکەرەوەی ھەموو ئامێرەکانی چوونەژوورەوەی دەقی سەرەکین، تەختەکلیلی کۆمپیوتەر وەک ئامێرێک بۆ چوونەژوورەوەی داتای کارەبایی و پەیوەندی بە زۆری لە سوودەکانی دوو ئامێرەوە سەرچاوە دەگریت: چاپکەرەکانی تەلی (یان تێلیپ) و چاپکەرەکان. ئەوە لە ڕێگەی ئەو ئامێرانەوە بوو کە تەختەکلیلی کۆمپیوتەرە مۆدێرنەکان لە چیدەکانی خۆیان بە میراتەوە.
ھەر لە سەرەتای ١٨٧٠کان، ئامێرەکانی وەک تێلێپرینتەر بەکار دەھێنران بۆ تایپکردن و گواستنەوەی داتای تێکستی بازاڕی سەرمایە لە تەختەکلیلەکەوە بە درێژایی ھێڵەکانی تەلەگراف بۆ ئامێرە تیککەرەکان بۆ ئەوەی دەستبەجێ کۆپی بکرێن و پیشان بدرێت لەسەر شریتی تیکتەر.[٢] چاپکەری تەلەڤیزیۆنەکە، لە شێوەی ھاوچەرخی خۆیدا، لە ساڵی ١٩٠٧ بۆ ١٩١٠ لەلایەن ئەندازیاری میکانیکی ئەمریکی چارلس کرۆم و ھۆواردی کوڕەکەی، لەگەڵ بەشداری زووی ئەندازیاری کارەبایی فرانک پیرن پەرەی پێدرا. مۆدێلەکانی پێشتر بەجیا لەلایەن تاکەکانی وەک ڕۆیاڵ ئێرل ھاوس و فرێدریک جی کرید پەرەیان پێدرا.
پێشتر ھێرمان ھۆلریث یەکەم ئامێری چاپی کلیلی پەرەپێدا، کە بەم زووانە گەشەی کرد بۆ ئەوەی کلیلەکانی چوونەژوورەوەی دەق و ژمارە بۆ چاپکەرەکانی ئاسایی لە دەیەی ١٩٣٠ بگرێتەوە.[٣]
تەختەکلیلی سەر چاپکەری تەلەکە ڕۆڵێکی بەھێزی بینی لە پەیوەندی خاڵ بە خاڵ و خاڵ بۆ چەند خاڵی بۆ زۆربەی سەدەی بیستەم، لەکاتێکدا تەختەکلیلەکە لەسەر ئامێری چاپی کلیلەکە ڕۆڵێکی بەھێزی بینی لە چوونەژوورەوەی داتا و خەزنکردن تەنیا بۆ ماوەیەکی درێژ. پەرەسەندنی کۆنترین کۆمپیوتەرەکان تەختەکلیلی چاپکەری کارەبایی تێکەڵ کرد: پەرەسەندنی کۆمپیوتەری ENIAC ئامێرێکی چاپکەری کلیلی وەک ھەردوو ئامێری دەرھێنراو و کاغەزی لەسەر بنەمای کاغەزی تێکەڵکرد، لەکاتێکدا کۆمپیوتەری BINAC ھەروەھا بەکارھێنانی[٤]
تەختەکلیلەکە بە سەرەکیترین، یەکخراوترین کۆمپیوتەری بە باشی مایەوە بۆ سەردەمی ژماردنی کەسی تا پێشەکی ماوسەکە وەک ئامێرێکی بەکاربەر لە ساڵی ١٩٨٤. لەم کاتەدا، بەکارھێنەرە تەنھا دەقەکان لەگەڵ گرافیکی پاشەکەوت ڕێگایان دا بە ئایکۆنە بە بەراوردکارییە دەوڵەمەندەکانی گرافیک لەسەر شاشەکە.[٥] لەگەڵ ئەوەشدا، تەختەکلیلەکان ناوەند دەمێننەوە بۆ کارلێککردنی مرۆڤ و کۆمپیوتەر بۆ ئێستا، تەنانەت وەک ئامێرەکانی ژماردنی کەسی مۆبایل وەک مۆبایلی زیرەک و تابلێتەکان تەختەکلیلەکە وەک ئامرازێکی ڕاستەقینەیی ئارەزوومەندانە دەگونجێنن
جۆر و پێوانەکان
دەستکاریجۆری جیاوازی تەختەکلیلەکان بەردەستن و ھەریەکەیان بە سەرنجێک لەسەر تایبەتمەندییە تایبەتەکان دیزاین کراون کە گونجاون لەگەڵ پێداویستییە تایبەتەکان.[٦] ئەمڕۆ، زۆربەی تەختەکلیلەکانی قەبارەی تەواو، یەکێک لە سێ پلانی میکانیکی جیاواز بەکاردێنن، کە عادەتەن بە سادەیی ISO(ISO/IEC 9995-2)، ANSI (ANSI-INCITS 154-1988)، و JIS (JIS X 6002-1980) بەکاردێنن، کە بە نزیکەیی بۆ سازمانەکان کە بە شێوەیەکی نزیک لە جیھان، ویلایەتە یەکگرتووەکان، و ستانداردەکانی ژاپۆنی، دەری دەکەن. (لە ڕاستیدا، لەیئاوتی میکانیکی ئاماژە بۆ کراوە وەک "ISO" و "ANSI" پابەندن بە پێشنیارە سەرەتایییەکان لە ستانداردە ناونراوەکاندا، لەکاتێکدا ھەر کام لەم ستانداردانە لە ڕاستیدا ڕێگە بە ڕێگاکەی تر دەدات. تەختەکلیلی ژمارەیی ستانداردی ANSI کلیلی ھەیە کە لەسەر سێ چارەگی سەنتەری ئینچ (٠٫٧٥ ئینچ (١٩ میلیمەتر)، و گەشتێکی کلیلی ھەیە بەلایەنی کەمەوە ٠٫١٥ ئینچ (٣٫٨ میلیمەتر)
مۆدێلەکانی تەختەکلیلی نوێ کۆمەڵێک کلیلی کۆی تێدایە بەپێی ستانداردی دیاریکراویان، وەسف کراوە وەک ١٠١، ١٠٤، ١٠٥، ھتد و بە تەختەکلیلی «پڕ قەبارە» دەفرۆشرێت.[٧] تەختەکلیلە مۆدێرنەکان کە ھاوتای پەیمانەکانی ئەمریکان بە شێوەیەکی ئاسایی ١٠٤ کلیلیان ھەیە لەکاتێکدا ١٠٥ کلیلەکە نۆرمەکەیە لە ھەموو جیھاندا. ئەم ژمارەیە ھەمیشە پەیڕەو ناکرێت، و کلیلەکانی تاک یان ھەموو بەشەکان بە گشتی لە پێناو کۆمپاکتی یان پەسەندی بەکارھێنەردا دەپەڕێن. باوترین بژاردە ئەوەیە کە numpad ناگرێتەوە، کە دەکرێ بە تەواوی بە بەشی ئەلف ومۆری بگۆڕدرێت. لاپتۆپەکان و شوێنەکانی وایەرلێس زۆر جار کلیلی دووبارەییان نییە و ئەوانەی کە بە دەگمەن بەکار دەھێنرێن. کردار- و کلیلەکانی تیر بە نزیکەیی ھەمیشە ئامادەن.
یەکێکی تر لە فاکتەرەکانی دیاریکردنی قەبارەی تەختەکلیل قەبارە و مەودای کلیلەکان. کەمکردنەوەکە سنووردارکراوە بە ڕەچاوکردنی کرداری کە کلیلەکان پێویستە بە ئەندازەی پێویست گەورە بن بۆ ئەوەی بە ئاسانی پەنجەکان دابنرێن. بە جێگرەوە، ئامرازێک بەکاردێت بۆ فشار خستنە سەر کلیلە بچووکەکان.
دێسکتۆپ یان قەبارەی تەواو
دەستکاریتەختەکلیلەکانی کۆمپیوتەری دێسکتۆپ پیتی ئەلفوبێی و ژمارەکان، ھێما چاپییەکان و نیشانەکانی خاڵبەندی، یەک یان زیاتر لە ھێماکانی دراو و پیتە تایبەتەکانی تر، دیاکریتیک و کۆمەڵێک کلیلی کرداری جیاواز لەخۆدەگرێت. دووبارەکردنەوەی گلیفەکان نەخشێنراوە لەسەر کلیلەکانی تەختەکلیلێک کە لەگەڵ کۆنگرەی نەتەوەیی و پێویستییەکانی زماندا بگونجێت. تەختەکلیلەکانی کۆمپیوتەر ھاوشێوەی تەختەکلیلەکانی چاپکەری کارەبان بەڵام کلیلی زیاتریان تێدایە، وەک کلیلی فرمان یان کلیلەکانی Windows.
قەبارەی لاپتۆپ
دەستکاریتەختەکلیلەکان لەسەر لاپتۆپەکان و کۆمپیوتەرەکانی دەفتەری تێبینی عادەتەن مەودایەکی گەشتی کورتتریان ھەیە بۆ لێدانی کلیلەکان، کورتتر لەسەر مەودای سەفەر، و کۆمەڵە کلیلێکی کەمکراو. ئەوان لەوانەیە پەڕەی کلیلی ژمارەیییان نەبێت، و کلیلەکانی فانکشن لەوانەیە لە شوێنەکان دابنرێن کە جیاوازن لە دانانیان لەسەر تەختەکلیلێکی پێوانەیی، بە قەبارەی تەواو. میکانیزمی سویچ بۆ تەختەکلیلی لاپتۆپ زیاتر ئەگەری ھەیە ببێتە سویچی قەشە لە کۆمی لاستیکی؛ ئەمە پێچەوانەی ئاراستەکەیە بۆ تەختەکلیلی قەبارە تەواو.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «computer keyboard». TheFreeDictionary.com. لە 2018-06-26 ھێنراوە.
- ^ «Essay on Technology Advancements in Computer Interfaces».
- ^ Smith, Andy (15 June 2011). «Gallery: IBM: 100 Years of THINKing Big». ZDNet. لە 10 December 2015 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 20 October 2015 ھێنراوە.
{{cite news}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=،|date=، و|archive-date=(یارمەتی) - ^ «Past is prototype: The evolution of the computer keyboard». ComputerWorld.com. ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢.
- ^ D Kocielinski (2013). «Linear interface for graphical interface of touch-screen». Proceedings of the 15th international conference on Human-computer interaction with mobile devices and services - MobileHCI '13. p. 546. doi:10.1145/2493190.2494439. ISBN 9781450322737. S2CID 15291819.
- ^ «Master your keyboard - The ULTIMATE guide». ٢٧ی ئایاری ٢٠١٩. لە ڕەسەنەکە لە ٧ی ئەیلوولی ٢٠١٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ ھێنراوە.
- ^ «Full-size, TKL, 60% and more: a guide to mechanical keyboard sizes». The Keyboard Company. لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ھێنراوە.
بەستەرە دەرەکییەکان
دەستکاری| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە کیبۆردی کۆمپیوتەر تێدایە. |
