پۆلێنکردنی ئاووھەوای کوپێن

پۆلێنکردنی ئاووھەوای کوپێن
پۆلێنکردنی ئاووھەوای کوپێن
دامەزران	١ی کانوونی دووەمی ١٨٨٤
ناونراوە لەدوای	Wladimir Köppen
زانا	Wladimir Köppen
	لە ویکیدراوە دەستکاریی زانیارییەکان بکە

پۆلێنکردنی ئاووھەوای کوپێن (بە ئینگلیزی: Köppen climate classification) جۆرێک لە پۆلێنکردنی ئاووھەوایە لەسەر بنەمای باران بارین و پلەی گەرما لە ساڵی ١٩٠٠ دا لەلایەن ڤلادیمیر پیتەر کوپێن، پزیشکی ئاووھەواناسی ئەڵمانی- ڕوسی، دامەزراوە. بە کۆکردنەوەی نەخشەی جیھانی گیایی ١٨٦٦ و نەخشەی دابەشکردنی ئاووھەوا بۆ پێنج ناوچەی ئەلفۆنسۆ بیرام دی کاندۆڵ دایھێنا.^[١]

ئەم دابەشکردنە بەناوبانگترینە دوای ئەوەی ساڵی ١٩٦١ لەلایەن ڕودۆڵف گیگەرەوە ھەموارکرا، چونکە ژمارەیەکی زۆر لەتوێژینەوەو بڵاوکراوەکانی سەر ئاووھەوا یەکێک لەچەندین کۆپی ئەم سیستمەیان گرتووەتەبەر. نەخشەی کوپێن گیگەر بە ئاماژەیەک بۆ ئەمڕۆ لە زانستی ئاو، جوگرافیا، کشتوکاڵ، بایۆلۆجی و ئاوناسی دەمێنێتەوە، ئەویش بەھۆی نوێکردنەوە بەردەوامەکانییەوە.^[٢]

چەندین پۆلێنی زیادەی ئەم ئاووھەوایە بۆ گونجاندن لەگەڵ زیندەوەرە جیاوازەکاندا دامەزرا، وەک پۆلێنکردنی ئاووھەوای ترویرتا، کە گۆڕانی نوێی زیاد کرد، لەگەڵ ئەوەشدا ئەم پۆلێنکردنە کەم بەکارھێنانە ئاووھەوایەک بەپێی ئەم پۆلێنکارییە بە کۆدینەری لاتینی دوو سێ پیتی وەک ئەوەی لەلایەن ڤلادیمیر کوپێن پێناسە کراوە لە دوا وەشانی بڵاوکراوەی خۆیدا لە ساڵی ١٩٣٦ دا گوزارشتی لێ دەکرێت.^[٣]

پۆلێنکردنی ئاووھەوای کوپێن یەکێکە لە سیستەمە کانی پۆلێنکردنی ئاووھەوایی کە بە شێوەیەکی گشتی بەکار ھاتووە. بۆ یەکەم جار لەلایەن پزیشکی کەش و زەوی ئەڵمانی - ڕوسی ڤلادیمیر کوپێن (١٨٤٦–١٩٤٠) لە ساڵی ١٨٨٤ دا بڵاوکرایەوە، لەگەڵ چەندین ھەموارکردنەوەی دواتر لەلایەن کوپێن، بە تایبەتی لە ساڵی ١٩١٨ و ١٩٣٦. دواتر پزیشکی ئاووھەوای یودۆلف گیگەر (١٨٩٤–١٩٨١) ھەندێک گۆڕانکاری بە سیستمی پۆلێنکردن ناساند، ھەندێک جار پێی دەوترا سیستمی پۆلێنکردنی ئاووھەوای کۆپ-جایگەر.^[٤]

پۆلێنی ئاووھەوای کوپێن ئاووھەواکان بەسەر پێنج گرووپی سەرەکی ئاووھەوادا دابەش دەکات، لەگەڵ ھەر گرووپێک دا بەپێی شێوازی وەرزی باران بارین و پلەی گەرما دابەش کراون پێنج گرووپە سەرەکییەکەA (خولگەیی)، B (وشک)، C (مامناوەند)، D (کیشوەری) و (E (جەمسەر). ھەر گرووپ و کۆمەڵەیەکی لاوەکی لەلایەن کاراکتەرێک پیشان دراوە. سێتی سەرەکی بۆ ھەموو ئاووھەواکان تەرخان کراوە (یەکەم پیت). ژێربەژێرێکی وەرزی لە لێپرەین (نامەی دووەم) بۆ ھەموو ئاووھەواکان تەرخان کراوە جگە لەوانەی لە گرووپی E. بۆ نموونە، A ئاماژە بە ئاووھەوای دارستانە باراناوییە خولگەیییەکان دەکات. سیستەمەکە ژێربەژێرێکی پلەی گەرما بۆ ھەموو گرووپەکان تەرخان دەکات جگە لەوانەی لە گرووپی A دا، بە سێیەم پیتی ئاووھەوا لە B , C و D ئاماژەی بۆ کراوە، دووەم پیتی ئاووھەوا لە E. بۆ نموونە Cfb ئاماژە بە ئاووھەوایەکی ئۆقیانووسی دەکات کە ھاوینێکی گەرمی ھەیە وەک لە کۆتایی b دا نیشان دراوە. ئاووھەوا پۆلێن کراون لەسەر بنەمای پێوانەی تایبەت بە ھەر جۆرێکی ئاووھەوا.

سیستەمی پۆلێنکردنی ئاووھەوای کوپێن لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٦٠ دا بە سیستمی پۆلێنکردنی ئاووھەوای تریوارتا (ھەموارکراو لە ساڵی ١٩٨٠) ھەموارکرایەوە. سیستەمی تریوارتا ھەوڵی دا ناوچەی ئاووھەوایەکی دروستتر لە پانییەکانی ناوەڕاست دروست بکات، کە یەکێک بوو لە ڕەخنەکانی سیستەمی کوپێن (گرووپی ئاووھەوای C زۆر فراوان بوو).

سەرچاوەکان

^ http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/koeppen.htm
^ Chmielewski، Frank-M. (2011-10-01). «Phenological models for the beginning of apple blossom in Germany». Meteorologische Zeitschrift. 20 (5): 487–496. doi:10.1127/0941-2948/2011/0258. ISSN 0941-2948.^{[بەستەری مردوو]}
^ https://opus.bibliothek.uni-augsburg.de/opus4/frontdoor/deliver/index/docId/40083/file/metz_Vol_15_No_3_p259-263_World_Map_of_the_Koppen_Geiger_climate_classification_updated_55034.pdf
^ Beck، Hylke E. (2018-10-01). «Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution». Nature Scientific Data, Volume 5, id. 180214 (2018). 5: 180214. doi:10.1038/sdata.2018.214. ISSN 2052-4463.

[1] ttp://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/koeppen.htm

[2] Chmielewski، Frank-M. (2011-10-01). «Phenological models for the beginning of apple blossom in Germany». Meteorologische Zeitschrift. 20 (5): 487–496. doi:10.1127/0941-2948/2011/0258. ISSN 0941-2948.^{[بەستەری مردوو]}

[3] ttps://opus.bibliothek.uni-augsburg.de/opus4/frontdoor/deliver/index/docId/40083/file/metz_Vol_15_No_3_p259-263_World_Map_of_the_Koppen_Geiger_climate_classification_updated_55034.pdf

[4] Beck، Hylke E. (2018-10-01). «Present and future Köppen-Geiger climate classification maps at 1-km resolution». Nature Scientific Data, Volume 5, id. 180214 (2018). 5: 180214. doi:10.1038/sdata.2018.214. ISSN 2052-4463.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]