مەسخ (کورتە ڕۆمان)

مەسخ (شێوەگۆڕان) (بە ئینگلیزی: metamorphosis) کورتەڕۆمانێکە لەلایەن ڕۆماننووسی بەناوبانگ فرانتس کافکا نووسراوە، بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٩١٥ لە چاپ دراوە، یەکێکە لە باشترین کتێبەکانی کافکا و شاکارە ئەدەبییەکان. مەسخ باسی پیاوێک دەکات کە بەیانییەک بەخەبەردێت شێوەی بووەتە قالۆنچەیەکی ناشیرین و ناتوانێت لەگەڵ ئەم باروودۆخە نوێیەی بگونجێ. ژمارەی پەڕەکانی کتێبەکەی نزیکەی ٧٠ پەڕەیە و خۆی لە ٣ بەشدا دەبینێتەوە.

پیلان

گرێگۆر سامزا بەیانییەک بەخەبەردێت و دەبینێت شێوەی گۆڕاوە و چووەتە سەر شێوەی مێروویەکی زەبەلاح (قالۆنچە). سەرەتا گۆڕانکارییەکە بە کاتی دەزانێت و ھێواش ھێواش بیر لە دەرئەنجامەکانی ئەم گۆڕانکارییە دەکاتەوە. گریگۆر کە لەسەر پشتی خۆی گیر بووە و ناتوانێت ھەستێتەوە و جێگاکە بەجێبھێڵێت، بیر لە کارەکەی دەکاتەوە وەک فرۆشیارێکی گەشتیاری و بازرگانێکی قوماش، کە تایبەتمەندی دەکات کە پڕە لە «پەیوەندییە مرۆییە کاتییەکان و بەردەوام گۆڕاوەکان، کە ھەرگیز لە دڵەوە نایەت». خاوەنکارەکەی وەک دیسپۆتێک دەبینێت و ئەگەر تاکە بژێوی خێزانەکەی نەبوایە و قەرزەکانی باوکە ئیفلاسکراوەکەی نەبوایە، بە خێرایی واز لە کارەکەی دەھێنێت. لەکاتێکدا ھەوڵدەدات بجوڵێت، گریگۆر بۆی دەردەکەوێت کە بەڕێوەبەری ئۆفیسەکەی، سەرۆکی کارمەند، خۆی نیشانداوە بۆ ئەوەی بزانێت، تووڕە بووە لە نەبوونی بێ بیانووی گریگۆر. گریگۆر ھەوڵدەدات پەیوەندی لەگەڵ ھەردوو بەڕێوەبەرەکە و خێزانەکەیدا بکات، بەڵام ھەموو ئەو شتانەی کە لە پشت دەرگاکەوە دەیبیستێت دەنگدانەوەیەکی تێنەگەیشتووە. گریگۆر بە زەحمەت خۆی بەسەر زەوییەکەدا دەکێشێت و دەرگاکە دەکاتەوە کارمەندەکە بە بینینی گریگۆری گۆڕاو، لە شوقەکە ھەڵدێت. خێزانی گریگۆر تووشی ترس و دڵەڕاوکێ دەبن و باوکی بە پاڵ فڕێی دەداتە ژوورەکەی خۆی کاتێک کە لە دەرگاکە گیر دەبێت بەھۆی قەبارەی و لە ئەنجامدا لایەکی بریندار دەبێت. لەگەڵ گۆڕانکارییە چاوەڕواننەکراوەکەی گریگۆر، خێزانەکەی لە سەقامگیری دارایی بێبەش دەبن. گریگۆر لە ژوورەکەیدا بە قفڵەوە دەھێڵنەوە، ئەویش دەست دەکات بە قبوڵکردنی ناسنامە نوێیەکەی و خۆی لەگەڵ جەستە نوێیەکەیدا بگونجێنێت. گرێتە خوشکەکەی تاکە کەسە کە ئامادەیە خواردنی بۆ بھێنێت، کە بۆیان دەردەکەوێت گریگۆر تەنھا حەزی لێیە ئەگەر ڕزیو بێت. زۆربەی کاتەکانی بە دەوری زەوی و دیوار و سەقفدا بەسەر دەبات و لەگەڵ دۆزینەوەی کات بەسەربردنە نوێیەکەی گریگۆر، گرێتە بڕیار دەدات مۆبیلیاتەکانی لاببات بۆ ئەوەی شوێنی زیاتری پێبدات. ئەو و دایکی دەست دەکەن بە بەتاڵکردنەوەی ژوورەکە لە ھەموو شتێک، تەنھا ئەو قەنەفەیە نەبێت کە ھەر کەسێک ھاتە ژوورەوە گریگۆر لە ژێرەوە خۆی حەشار دەدات، بەڵام ئەو کارەکانیان بە قووڵی ناڕەحەتکەر دەبینێت لە ترسی ئەوەی ڕابردووی خۆی لەبیر بکات، لەکاتێکدا ھێشتا مرۆڤ بووە، و بە نائومێدییەوە ھەوڵدەدات بۆ ڕزگارکردنی وێنەیەکی خۆشەویست بە تایبەتی وێنەی ئەو ژنەی کە لەسەر بە دیوارەکەوەیە دایکی بە بینینی ئەوەی کە بە وێنەکە دەلکێت بۆ پاراستنی وێنەکە، ھۆشی خۆی لەدەست دەدات. کاتێک گرێتە بەپەلە لە ژوورەکە دێتە دەرەوە بۆ ئەوەی ھەندێک بۆنی خۆش بۆ ئارامی ڕۆحی وەربگرێت، گریگۆر بەدوایدا دەڕوات و کاتێک شووشەیەکی دەرمان دەخاتە خوارەوە و دەشکێت ئازاری پێ دەگات. باوکیان دەگەڕێتەوە ماڵەوە و بە تووڕەیییەوە سێو فڕێدەداتە سەر گریگۆر، یەکێکیان لە شوێنێکی ھەستیار لە پشتیدا جێگیر دەبێت و بە سەختی برینداری دەکات. گریگۆر تا کۆتایی تەمەنی بەدەست برینەکانییەوە دەناڵێنێت و زۆر کەم خواردن دەخوات. باوک و دایکی و خوشکەکەی ھەموویان کاریان دەست دەکەوێت و تادێت دەست دەکەن بە پشتگوێخستنی و ژوورەکەی دەست دەکەن بە بەکارھێنانی وەکو مەخزەن (کۆگا). بۆ ماوەیەک خێزانەکەی ئێواران دەرگای گریگۆر بە کراوەیی دەھێڵنەوە بۆ ئەوەی گوێیان لێبگرێت کە قسە لەگەڵ یەکتر دەکەن، بەڵام ئەمە کەمتر ڕوودەدات کاتێک ژوورێک لە شوقەکەدا بەکرێ دەگرن بۆ سێ کرێچی پیاو، بەو پێیەی باسی گریگۆریان بۆ ناکرێت. ڕۆژێک ژنە چەقۆکێشەکە کە ھەموو ڕۆژێک کاتێک دەگاتە لای گریگۆر و پێش ئەوەی بڕوات بۆ ماوەیەکی کورت سەیری ناوەوەی گریگۆر دەکات، کەمتەرخەم دەبێت لە داخستنی دەرگاکەی بە تەواوی. گریگۆر بەھۆی لێدانی کەمانچەکەی گرێتە لە ژووری میواندا سەرنجی ڕادەکێشێت و دەخزێتە دەرەوە و لەلایەن کرێچییە بێ گومانەکانەوە دەبینرێت، کە گلەیی لە بارودۆخی ناپاک و خاوێنی شوقەکە دەکەن و دەڵێن دەڕۆن، ھیچ پارەیەک نادەن بۆ ئەو ماوەیەی کە پێشتر ماونەتەوە، و لەوانەیە ڕووبەڕوو بن بە ڕێکاری یاسایی. گرێتە کە بێزار بووە لە چاودێریکردنی گریگۆر و درک بەو بارگرانییە دەکات کە بوونی ئەو دەیخاتە سەر ھەر ئەندامێکی خێزانەکە، بە دایک و باوکی دەڵێت دەبێت ڕزگاریان بێت لە «ئەوە»یان ھەموویان تێکدەچن. گریگۆر کە تێدەگات کە چیتر ناخوازرێت، بە زەحمەت ڕێگەی خۆی دەکاتەوە بۆ ژوورەکەی و پێش خۆرھەڵاتن لە برسێتیدا دەمرێت. تەرمەکەی لەلایەن ژنە چەقۆکێشەکەوە دەدۆزرێتەوە و خێزانەکەی ئاگادار دەکاتەوە و دواتر تەرمی مردووەکە فڕێدەدات. باوک و دایک و خوشکێکی ئارام و گەشبین ھەموویان ڕۆژی پشوو لە کارەکانیان وەردەگرن. بە ترام گەشت دەکەن بۆ ناو لادێکان و پلان دادەڕێژن بۆ ئەوەی بچنە شوقەیەکی بچووکتر بۆ ئەوەی پارە پاشەکەوت بکەن. لەماوەی ئەو گەشتە کورتەدا، کاک و خاتوو سامزا تێدەگەن کە سەرەڕای ئەو سەختییانەی کە ھەندێک کاڵبوونەوەیان بەسەر دەموچاویدا ھێناوە، گرێتە گەورە بووە و بووەتە خانمێکی گەنجی جوان و جەستەیەکی باشی ھەیە و بیر لەوە دەکەنەوە کە ھاوسەرێکی بۆ بدۆزنەوە.

کارەکتەرەکان

گرێگۆر سامزا

گریگۆر کارەکتەری سەرەکی چیرۆکەکەیە. وەک فرۆشیارێکی گەشتیاری کاردەکات بە مەبەستی دابینکردنی پارە بۆ خوشکەکەی و دایک و باوکی. بەیانییەک لە خەو ھەڵدەستێت و خۆی دەبینێتەوە کە گۆڕاوە بۆ مێروو. دوای گۆڕانکارییەکە، گریگۆر ناتوانێت کار بکات و زۆربەی بەشەکانی دیکەی چیرۆکەکە لە ژوورەکەی خۆیدا قەتیس دەبێت. ئەمەش وا لە خێزانەکەی دەکات جارێکی تر دەست بە کارکردن بکەنەوە. گریگۆر وەک دابڕاو لە کۆمەڵگا وێنا دەکرێت و زۆرجار ھەم لە مەبەستی ڕاستەقینەی ئەوانی تر بە ھەڵە تێدەگات و ھەم بە ھەڵە تێدەگات. پێدەچێت ناوی «گریگۆر سامسا» بەشێکی لە بەرھەمە ئەدەبییەکان وەرگیرابێت کە کافکا خوێندوویەتییەوە. کارەکتەرێک لە چیرۆکی گەنجی ڕێنات فۆکس، لە نووسینی ڕۆماننووسی ئەڵمانی جاکۆب واسەرمان (١٨٧٣–١٩٣٤)، ناوی گریگۆر ساماسایە.[٢] ھەروەھا نووسەری ڤییەننا لیۆپۆڵد ڤۆن ساشەر ماسۆخ کە خەیاڵی سێکسی بیرۆکەی مازۆخیزمی لێکەوتەوە، کاریگەرییە. ساچەر ماسۆخ ڕۆمانی ڤینۆس لە فورس (١٨٧٠)ی نووسیوە، ڕۆمانێک کە پاڵەوانەکەی لە خاڵێکدا ناوی گریگۆر وەردەگرێت. «ڤینۆس لە پەڕەکاندا» لە فیلمی The Metamorphosis لە وێنەکەدا دووبارە دەبێتەوە کە گریگۆر سامسا بە دیواری ژووری نووستنەکەیەوە ھەڵواسیوە.

گرێتە سامسا

گرێتە خوشکی بچووکی گریگۆرە و دوای گۆڕانکارییەکەی دەبێتە سەرپەرشتیاری گریگۆر. سەرەتا پەیوەندییەکی نزیکیان ھەیە، بەڵام ئەمە بە خێرایی کاڵ دەبێتەوە. سەرەتا خۆبەخشانە خواردنی پێدەدات و ژوورەکەی پاکدەکاتەوە، بەڵام تادێت بێ تاقەت دەبێت لە بارگرانییەکە و لەبەر ڕق و کینە دەست دەکات بە جێھێشتنی ژوورەکەی بە شێوەیەکی پشێوی. ڕەنگە بڕیاری سەرەتایی بۆ چاودێریکردنی گریگۆر لە ئارەزووی بەشداریکردن و سوودبەخشبوون بۆ خێزانەکە ھاتبێت، بەو پێیەی کاتێک دایکەکە ژوورەکەی پاکدەکاتەوە توڕە و دڵتەنگ دەبێت. بەڕوونی دەردەکەوێت کە گرێتە لە گریگۆر بێزارە، چونکە ھەمیشە لە کاتی چوونە ژوورەوەی ژوورەکەیدا پەنجەرەکە دەکاتەوە بۆ ئەوەی ھەست بە سکچوون نەکات و بەبێ ئەوەی ھیچ بکات دەڕوات ئەگەر گریگۆر لە چاوی ئاشکرادا بێت. کەمانچە دەژەنێت و خەونی ئەوە دەبینێت کە بچێتە کۆنسێرڤاتۆری بۆ خوێندن، خەونێک کە گریگۆر بەنیازی بوو بیکات؛ ئەو پلانی دانابوو لە ڕۆژی کریسمسدا ئەو ڕاگەیاندنە بکات. بۆ ئەوەی یارمەتی دابینکردنی داھاتێک بدات بۆ خێزانەکە دوای گۆڕینی گریگۆر، دەست دەکات بە کارکردن وەک کچێکی فرۆشیار. ھەروەھا گرێتە یەکەم کەسە کە پێشنیاری ڕزگاربوون لە گریگۆر دەکات، ئەمەش دەبێتە ھۆی ئەوەی گریگۆر پلانی مردنی خۆی دابنێت. لە کۆتایی چیرۆکەکەدا دایک و باوکی گرێتە تێدەگەن کە ئەو کچە جوان و تەواو جەستەی بووە و بڕیار دەدەن بیر لە دۆزینەوەی ھاوسەری بکەنەوە.

کاک سامزا

باوکی گریگۆرە. دوای گۆڕانکارییەکە ناچار دەبێت بگەڕێتەوە سەر کارەکەی بۆ ئەوەی بتوانێت لە ڕووی دارایییەوە خێزانەکە بژی. ھەڵوێستی بەرامبەر کوڕەکەی توند و تیژە. بە بێزاری و لەوانەیە تەنانەت ترسەوە سەیری گریگۆری گۆڕاو دەکات و لە چەندین بۆنەدا ھێرش دەکاتە سەر گریگۆر. تەنانەت کاتێک گریگۆر مرۆڤ بوو، بەڕێز سامسا زیاتر وەک سەرچاوەیەکی داھات بۆ خێزانەکە سەیری دەکرد. پەیوەندیی گریگۆر لەگەڵ باوکی لە مۆدێلی پەیوەندی کافکا خۆی لەگ باوکی وەرگیراوە. لێرەدا تەوەری نامۆبوون تەواو دیار دەبێت.

خاتوو سامزا

دایکی گریگۆرە. وەک ژنێکی ملکەچ وێنا دەکرێت. ئەو تووشی نەخۆشی تەنگەنەفەسی بووە، کە سەرچاوەیەکی بەردەوامی نیگەرانییە بۆ گریگۆر. سەرەتا بە گۆڕانی گریگۆر تووشی شۆک دەبێت، بەڵام ھێشتا دەیەوێت بچێتە ژوورەکەیەوە؛ بەڵام زۆر شت بۆی دەسەلمێنێت و ناکۆکی لە نێوان پاڵنەر و ھاوسۆزی دایکی و ترس و بێزاری لە فۆڕمە نوێیەکەی گریگۆردا دروست دەکات.

ژنە چەقۆکێشەکە

خانمێکی پیرە بێوەژنە کە لەلایەن خێزانی سامزا دامەزراوە دوای ئەوەی خزمەتکارەکەی پێشوویان داوای دەرکردنی دەکات بەھۆی ئەو ترسەی کە بەھۆی فۆڕمی نوێی گریگۆرەوە تووشی دەبێت. مووچەی پێدەدرێت بۆ ئەوەی ئەرکی ماڵەوەیان بەڕێوە ببات. جگە لە گریت و باوکی، ژنە چەقۆکێشەکە تاکە کەسە کە پەیوەندییەکی نزیک لەگەڵ گریگۆردا ھەیە و لە مامەڵەکانی لەگەڵ گریگۆردا ناترسێت. ئەو دۆخە گۆڕاوەکەی ناخاتە ژێر پرسیارەوە؛ بەڕواڵەت وەک بەشێکی ئاسایی بوونی ئەو قبوڵ دەکات. ئەو کەسەیە کە تێبینی مردووی گریگۆر دەکات و تەرمەکەی فڕێدەدات.

لێکدانەوە

میتامۆرفۆزیش وەک زۆربەی بەرھەمەکانی کافکا مەیلی ئەوەی ھەیە کە لەلایەن زۆربەی لێکدەرەکانییەوە لێکدانەوەیەکی ئایینی (ماکس برۆد)یان دەروونیی پێبدرێت. بە تایبەتی خوێندنەوەی چیرۆکەکە وەک دەربڕینی کۆمپلێکسی باوکی کافکا باو بووە، وەک ئەوەی بۆ یەکەمجار لەلایەن چارڵز نایدەرەوە لە کتێبی (دەریای بەستوو: لێکۆڵینەوەیەک لە فرانز کافکا) (١٩٤٨)دا ئەنجامدراوە. جگە لە ڕێبازی دەروونی، لێکدانەوەکان کە سەرنجیان لەسەر لایەنە کۆمەڵناسییەکانە، کە بنەماڵەی سامسا وەک وێناکردنی بارودۆخی کۆمەڵایەتی گشتی دەبینن، شوێنکەوتوویەکی زۆریان بەدەستھێناوە.

سەرچاوەکان

1. Kafka (1996, 3).^{[clarification needed]}
2. Abraham, Ulf. Franz Kafka: Die Verwandlung. Diesterweg, 1993. ISBN 3-425-06172-0.
3. Nabokov, Vladimir V. Die Kunst des Lesens: Meisterwerke der europäischen Literatur. Austen – Dickens – Flaubert – Stevenson – Proust – Kafka – Joyce. Fischer Taschenbuch, 1991, pp. 313–52. ISBN 3-596-10495-5.
4. Pelikan Straus, Nina. Transforming Franz Kafka's Metamorphosis Signs, 14:3, (Spring, 1989), The University of Chicago Press, pp. 651–67.
5. Rieck, Gerhard. Kafka konkret – Das Trauma ein Leben. Wiederholungsmotive im Werk als Grundlage einer psychologischen Deutung. Königshausen & Neumann, 1999, pp. 104–25. ISBN 978-3-8260-1623-3.
6. Stach, Reiner. Kafka. Die Jahre der Entscheidungen, p. 221.
7. Alt, Peter-André. Franz Kafka: Der Ewige Sohn. Eine Biographie. C.H.Beck, 2008, p. 336.
8. Sudau, Ralf. Franz Kafka: Kurze Prosa / Erzählungen. Klett, 2007, pp. 163–64.
9. Sudau, Ralf. Franz Kafka: Kurze Prosa / Erzählungen. Klett, 2007, pp. 158–62.
10. Bermejo-Rubio, Fernando: "Truth and Lies about Gregor Samsa. The Logic Underlying the Two Conflicting Versions in Kafka's Die Verwandlung”. In: Deutsche Vierteljahrsschrift für Literaturwissenschaft und Geistesgeschichte, Volume 86, Issue 3 (2012), pp. 419–79.
11. Drüke, Volker. "Neue Pläne Für Grete Samsa". Übergangsgeschichten. Von Kafka, Widmer, Kästner, Gass, Ondaatje, Auster Und Anderen Verwandlungskünstlern, Athena, 2013, pp. 33–43. ISBN 978-3-89896-519-4.
12. WB Gooderham, "Kafka's Metamorphosis and its mutations in translation", The Guardian, ١٣ ئایار ٢٠١٥
13. Susan Bernofsky, "On Translating Kafka’s “The Metamorphosis”", The New Yorker, ١٤ کانوونی دووەم ٢٠١٤
    1. Andrew Barker, "Giant Bug or Monstrous Vermin? Translating Kafka's Die Verwandlung in its Cultural, Social, and Biological Contexts", Translation and Literature, vol. 29, issue 3, 2021, pp. 198-208 doi:10.3366/tal.2021.0463
14. David Baddiel, "The Entomology of Gregor Samsa"
15. Csaba Onder, "THE LAYOUT: NABOKOV AND FRANZ KAFKA’S “THE METAMORPHOSIS”", Americana, vol.XIV, no.1, 2018