مێژووی مرۆڤایەتی
ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. |
ئەم وتارە ئاماژەی بە ھیچ سەرچاوەیەک نەداوە. تکایە بە دانانی ئاماژە بۆ سەرچاوە بڕواپێکراوەکان، ئەم وتارە باشتر بکە. دەقە بێسەرچاوەکان لەوانەیە داوای سەرچاوەیان لێ بکرێت یان لاببرێن. |
مرۆڤایەتی مێژوویەکی دوور و درێژی ھەیە تائێستا نازانرێ مرۆڤە سەرەتاییەکان چۆن ژیاون ئاکاریان چۆنبووە تەنیا چەند شتێکی کەم نەبێ کەدەربارەی ژیانی مرۆڤە سەرەتاییەکان زاندراوە کەئەویش لەرێگای دۆزینەوەی ئاساری ئەو مرۆڤانە زاندراوە بەڵام زاناکان کۆکن لەسەر ئەوەی مرۆڤ بۆیەکەمجار لەئەفریقیا دەرکەوتوون و زۆربەی ئەو مرۆڤانە لەسەر لق و پۆپی دارەکان ژیاون لەبەرئەوەی ئەو مرۆڤانە شێوەیەکی مەیمون ئاسایان ھەبوو لەو سەردەمەدا گۆی زەوی سەھۆڵ بەندانێکی زۆری ھەبوو ئەمەش وای لە مرۆڤە سەرەتاییەکان کردووە کۆچ بکەن بۆشوێنێکی تر کە باشتر بێت بۆژیان تێیدا.
مرۆڤە سەرەتاییەکان
دەستکاری- مرۆڤی سترالۆپیتکی ئەو جۆرە مرۆڤە کۆنترین جۆری مرۆڤە لە سەردەمی دێرین بەردی کۆن بەدیارکەوتوون زاناکان ئەوجۆرە مرۆڤەیان کردۆتە دوو لق یەکەمیان جۆری سترالۆپیتکی رۆبوستوس کەئەم جۆرەیان ١میلیۆن ساڵ بەر لەئێستا لەناوچوون.
- مرۆڤی ھۆمۆھابیلیس زاناکان بۆیان دەرکەوتووە کەئەمجۆرە مرۆڤە لەمرۆڤی سترالۆپیتکی زیرەکتر بووە ئەمجۆرەیان نزیکەی ٢میلیۆن ساڵ بەرلەئێستا بەدیارکەوتوون نزیکەی ١میلیۆن و ٨٠٠ھەزار ساڵ یان ١میلیۆن و ٧٠٠ھەزار ساڵ پێش ئێستا لەناوچوون.
- مرۆڤی ھۆمۆئەرەکتۆس نزیکەی ١میلیۆن و ٨٠٠ھەزار ساڵ پێش ئێستا بەدیارکەوتوون بەڵام کاتی لەناوچوونیان نازاندرێ.
- مرۆڤی جاوە ئەمەش یەکێکە لەجۆرەکانی تری مرۆڤی کۆن، كە لە ئێستادا تەنها دوو دانەیان لەسەر زەوی ماوە بە ناوەكانی كۆڕاز و دۆستی.
- مرۆڤی پەکین تا ئێستا کۆنترین ئێسک و پروسکی ئەمجۆرە مرۆڤە دۆزرابێتەوە ئێسک و پروسکی ژنێکە کەدەگەرێتەوە بۆ نزیکەی ١میلیۆن و ٦٠٠ھەزار ساڵ پێش ئێستا
- مرۆڤی ھۆمۆساپینس سەرەتای دەرکەوتی ئەوجۆرە مرۆڤە دەگەرێتەوە بۆ ٥٠٠ھەزار ساڵ پێش ئێستا
- مرۆڤی نیاندەرتاڵ سەرەتای دەرکەوتنی دەگەرێتەوە بۆ ١٣٠ھەزار ساڵ پێش ئێستا و نزیکەی ٧٥ھەزار ساڵ پێش ئێستا رێیان کەوتە ئاسیا و نزیکەی ٣٥ھەزار ساڵ پێش ئێستا لەناوچووە
دابینکردن و لێنانی گۆشت
دەستکاریزانایان بۆیان دەرکەوتووە کە مرۆڤی ھۆمۆھابیلیس بۆیەکەمجار سودی لە گەرمی و روناکی ئاگر وەرگرتووە بەڵام مرۆڤی ھۆمۆئەرەکتۆس بۆیەکەمجار سودی لەئاگر وەرگرتووە بۆ لێنانی گۆشت.
دۆزینەوەی کشتوکاڵ
دەستکاریکشتوکاڵ بۆیەکەمجار لەکوردستان لەگوندی چەرمۆ دۆزرایەوە نزیکەی ١٠ھەزارساڵ پێش ئێستا دواتر گوسترایەوە بۆ وڵاتانی تر
مرۆڤ دەست بە پەرستن دەکات
دەستکاریلەبەرئەوەی مرۆڤ سودی زۆری لە ئاگر وەردەگرت بۆ روناکی و گەرمی و دورخستنەوە گیانەوەری دڕندە بۆیە بیری کردەوە رێزی لێ بگرێت بی پەرستێت.
دۆزینەوە و تواندنەوەی ئاسن
دەستکاریمرۆڤ دوای ئەوەی ئاگری دۆزیەوە توانی سودی زیاتری لێوەربگرێ نزیکەی ٦ھەزار ساڵ پێش ئێستا ئاسن بتوێنێتەوە بەمەش توانی چەک دروست بکات
دۆزینەوەی نووسین
دەستکارینووسین ٣ھەزار ساڵ پێش زاین دۆزرایەوە لەلایەن سۆمەرییەکان.
دامەزراندنی یەکەم ئیمپراتۆریەت
دەستکاریسەرگۆنی ئەکەدی توانی یەکەم ئیمپراتۆریەت دامەزرێنێ لەساڵی ٢٣٤٠پ. ز دوای شکاندنی سوپای سۆمەریەکان ئەکەدیەکان یەکەم ئیمپراتۆریەتیان دامەزراند
دۆزینەوەی ئامێری چاپکردن
دەستکاریگۆتنبۆرگ لەساڵی ١٤٥٠ ئامێری چاپکردنی دۆزیەوە
جەنگی جیھانی یەکەم دەستپێ دەکات
دەستکاریلەساڵی ١٩١٤ جەنگی جیھانی دەستیپێکرد ساڵی ١٩١٨کۆتایی پێھات. بروانە پەڕەی تایبەت بەجەنگی جیھانی یەکەم
جەنگی جیھانی دووەم دەستپێ دەکات
دەستکاریئەو جەنگە ساڵی ١٩٤٤ دەستیپێکرد ساڵی ١٩٤٩کۆتایی پێھات بڕوانە پەڕەی تایبەت بەجەنگی جیھانی دووەم
ئاشتی گەڕایەوە جیھان
دەستکاریلەدوای دامەزراندنی رێکخراوی مافی مرۆڤی جیھانی چەندین مادەی تایبەت نوسرانەوە بۆ پاراستنی ئاشتی جیھان لەجەنگ.
سەرچاوەکان
دەستکاری- کتێبی مێژووی شارستانیەتی لەنووسینی ئیزاک ئاسیمۆڤ، فرانک وایت ساڵی چاپ ١٩٩٨ ستۆکھۆڵم
- کتێبی بنیاتنەرانی دنیای دێرین لەنووسینی گیرترود ھارتمان لەوەرگێرانی یادگار حەمە غەریب ساڵی چاپ ٢٠٠٩ ھەولێر
- کتێبی چاخی بەردین لەنووسینی پاتریسیا نتسلی
