مۆسیقای یارسان
مۆسیقای یارسان یان مۆسیقای یاری بە شێوەی مۆسیقایەک دەگۆترێت کە لەنێوان خەڵکی یارسان باوە و لە دابونەریتی ئایینی ئەو گەلە لە جەمخانەکان بەکاردەھێنرێت. ھەر مۆسیقایەک کە خەڵکی یارسان لە دەرەوەی جەمخانە لە جێژنەکان و ڕێوڕەسمەکان دەژەنێت مۆسیقای یارسان نییە و مۆسیقای یارسان مۆسیقایەکی ئایینییە و ئەم دوو شێوەی مۆسیقایە جیاوازن. ئامێری سەرەکیی مۆسیقای یارسان تەموورەیە.
تەموورە
دەستکاریئامێری سەرەکیی مۆسیقای یارسان ئێستاکە تەموورەیە، بەڵام بەپێی کتێبی سەرەنجام لە ڕابردوودا ئامێرەکانێکی دیکەش لە مۆسیقای یارسان بە کار ھێنراوە.
مەقامەکانی تەموورە
دەستکاریھەندێک لە مەقامەکانی تەموورە بریتین لە:[١]
- ئیمانم یار
- ئەڵوەن (مەقام)
- باریە
- باوە نائووسی و باوە جەلیلی
- بیان وە یاری
- بەلیھا
- تاڵەسواران
- تەرز ڕووسەم
- تەرز یاری
- تەنەمیری
- جەم نیان دووسان ئەو یانە
- حەق حەق و ھوو ھوو
- حەقەن حەقەن
- خاس بەژەنە
- خواجای غوڵامان
- خیاڵە مەسە
- داو نە کۊرەی کەوسەر وەردەن تاو
- دو واڵە (مەقام)
- دەسی وێت وەلە
- سائیل ئەی سائیل
- سارووخانی
- سوڵتان دینە
- سەحەری (مەقام)
- سەر خێوی
- سەرتەرز
- سەی خامووشی
- سەید محەمەد بەڕەو دیوانی
- شاخوەشینی
- شێخ ئەمیری
- عابدینە
- عاڵی گورز ویش
- عەلی عەلی
- عەلی عەلی ھوو
- غەریبی
- فانی فانی وەن
- قەتار (مەقام)
- لامی لامی
- لاو ھەی لاو
- مەجنوونی (مەقام)
- ھانا فەریایڕەس داو
- ھاھا
- ھجرانی (مەقام)
- ھوو ھوو یار
- ھەروا بووگە و ھەروا دەبێ
- ھەی ئیمانم یار
- ھەی دووس
- ھەی دەیار دەیار
- ھەی لاوە
- ھەی گیان ھەی گیان
- پا وە مووری
- پێشڕەوی پردیوەر
- چلتەن چلانان
- ڕەژیان داڵاھوو
- گلوە دەرە
- گوڵ وە خاک
- یار داو
- یار دیدەکانی بنیامین پیرە
- یار دیدەکانی شا مەیوو
- یار دیدەکانی چۊ وەشەن یار مەیوو
- یاران جەم نیان
- یاران وە باتن
ئامێرەکانی دیکە
دەستکاری
لە سەرەنجام ناوی ٦٥ ئامێر ھاتووە کە ئامێرەکانی ناوچەی کوردستان بوونە:
١- تەموورە، ٢- عوود، ٣- ڕۆباب، ٤- قیتار، ٥- سۆرنا، ٦- ناقووس، ٧- مۆکەش (کەمانچە)، ٨- تار، ٩- سەنتوور، ١٠- چەنگ، ١١- نای، ١٢- دەھۆڵ (دۆڵ یان دێوەڵ)، ١٣- دۆکمە، ١٤- نەفیر، ١٥- بلیول (بلوور)، ١٦- شەیپوور، ١٧- قامقۆر، ١٨- قانوون، ١٩- شۆتان، ٢٠- زمار، ٢١- شمشاڵ، ٢٢- مۆھرە، ٢٣- تەپڵ، ٢٤- دەف، ٢٥- سەنقەرە، ٢٦- قەرنا (قەرەنەی)، ٢٧- سوورژەن، ٢٨- جەبار، ٢٩- قووقوو، ٣٠- سەمتوور، ٣١- کەوڕەنگ، ٣٢- زیل، ٣٣- بۆرەک، ٣٤- دەمار، ٣٥- پۆرەنگ، ٣٦- دۆمبەک، ٣٧- مۆسیقار، ٣٨- چەقوانە، ٣٩- ئاواز، ٤٠- قیژەک، ٤١- سیتار، ٤٢- قوپوز، ٤٣- تاس، ٤٤- کەرنا، ٤٥- دووزەلە، ٤٦- دووتەپڵە، ٤٧- تۆتەک، ٤٨- زەنگ، ٤٩- شاخ نەفیر، ٥٠- ڕوود، ٥١- باڵەبان، ٥٢- کینارە، ٥٣- سەفیر، ٥٤- دایرە، ٥٥- مزمار، ٥٦- گاودۆم، ٥٧- چەغانە، ٥٨- چارپار، ٥٩- تیریاڵ، ٦٠- کووس، ٦١- شانە، ٦٢- ئەرغەنوون، ٦٣- گیرە، ٦٤- قەمتوور، ٦٥- ڕەقاز.[٢]
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ دفترچە آلبوم موسیقی نواحی ایران: موسیقی کوردی، مقامات تنبور، روایت، تنبور و آواز: علی اکبر مرادی، تھران: مؤسسۀ فرھنگی-ھنری ماھور، ١٣٨٧؛ پ ٢١٧-٢١٨.
- ^ طاھری، طیب. تاریخ و فلسفۀ سرانجام: شرحی بر اعتقادات و نحلەھای فکری در کردستان، و فرھنگ یارسان، ھەولێر: دەزگای توێژینەوە و بڵاوکردنەوەی موکریانی، ٢٠٠٩؛ پ ٢١٧-٢١٨.