ماناوس
ماناوس پایتەخت و گەورەترین شاری ویلایەتی ئەمازۆنای بەڕازیلە. حەوتەمین گەورەترین شارە لە بەرازیل، ژمارەی دانیشتووانەکەی لە ساڵی ٢٠٢٠دا بە ٢٢١٩٥٨٠ کەس مەزەندە دەکرێت و لەسەر ڕووبەری زەوی نزیکەی ١١٤٠١ کم٢ (٤٤٠٢ میل چوارگۆشە) دابەشکراوە. شارەکە دەکەوێتە ناوەندی ڕۆژھەڵاتی ویلایەتەکە، ناوەندی ناوچەی گەورەی ماناوسە و گەورەترین ناوچەی گەورەیە لە ھەرێمی باکووری بەڕازیل لە ڕووی زەوی شارەکانەوە. دەکەوێتە نزیک شوێنی یەکگرتنی ڕووبارەکانی ڕەشپێست و سۆلیمۆس. تاکە شارە لە دارستانی ئەمازۆن کە ژمارەی دانیشتووانەکەی زیاتر لە یەک ملیۆن کەسە.
شارەکە لە ساڵی ١٦٦٩ وەک قەڵای ساو خۆسێ دوو ڕیۆ نیگرۆ دامەزراوە. لە ساڵی ١٨٣٢دا بە ناوی «ماناوس» بەرزکرایەوە بۆ شارۆچکەیەک، کە ڕێنووسی گۆڕدراوی گەلانی ڕەسەنی ماناۆس بوو، و بە شێوەیەکی یاسایی لە ٢٤ی تشرینی یەکەمی ١٨٤٨دا گۆڕدرا بۆ شارێک، بە ناوی سیدادە دا بارا دوو ڕیۆ نیگرۆ، بە زمانی پورتوگالی بۆ «شاری پەراوێزی ڕووباری ڕەش». لە ٤ی ئەیلوولی ١٨٥٦ گەڕایەوە سەر ناوە سەرەتایییەکەی.[١]
ماناوس دەکەوێتە ناوەندی گەورەترین دارستانە باراناوییەکانی جیھان، و شوێنی پەیمانگای نیشتمانی توێژینەوەی ئەمازۆنە، گرنگترین ناوەندە بۆ توێژینەوە زانستییەکان لە ناوچەی ئەمازۆن و بۆ پرسەکانی بەردەوامیی نێودەوڵەتی.[٢] لە سەرەتای سەدەدا بە دڵی ئەمازۆن و شاری دارستان ناسرابوو.[٣] لە ئێستادا بزوێنەری سەرەکی ئابوورییەکەی پارکە پیشەسازییەکەی ماناوسە کە ناوچەیەکی ئابووری ئازادە.[٤] شارەکە بەندەرێکی بێبەرامبەر و فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ھەیە. بەرھەمەکانی بریتین لە ئەلیکترۆنیات، بەرھەمە کیمیایییەکان، و سابوون؛ پیشەسازی تەقاندنەوە و دروستکردنی کەشتی ھەیە. ھەروەھا ماناوس گوێز و لاستیک و جووت و زەیتی دار ڕۆز بەڕازیل ھەناردە دەکات. کاتدراییل و ئۆپێراخانە و باخچەی ئاژەڵناسی و ڕوەکی و ئیکۆپارک و مۆزەخانەی ناوچەیی و گەلانی ڕەسەنی ھەیە.[٥]
ناوچەی ئازاد
دەستکاریلە ساڵانی شەستەکاندا لە کاتی دامەزراندنی دیکتاتۆری سەربازی لە بەرازیل، حکوومەتی تازە دامەزراوە کە نیگەران بوو لە «کەلێنی دیمۆگرافی لە بەرازیل»، دەستی کرد بە ناساندنی چەندین پڕۆژە لە ناوخۆی وڵاتەکە، بە تایبەت لە ناوچەی ئەمازۆن، لەگەڵ ھێنانەکایەی. ناوچەی بازرگانی ئازادی ماناوس لە ساڵی ١٩٦٧،[٦] و لەگەڵ کردنەوەی ڕێگا نوێیەکان لەناو ناوچەکەدا، شارەکە قۆناغێکی بەرفراوانی وەبەرھێنانی لە سەرمایەی دارایی و ئابووریدا ھەبوو، چ نیشتمانی و نێودەوڵەتی، کە بەھۆی ئەو ھاندانانەی باجەوە کە ناوچەی ئازاد پێیان دەدرا، سەرنجی ڕاکێشا، لەم قۆناغەدا، ماناوس گەشەیەکی دیمۆگرافی گەورەی ھەبوو و بوو بە یەکێک لە شارە پڕ دانیشتووانەکانی بەرازیل.[٧]
جوگرافیا
دەستکاریگەورەترین شار لە باکووری بەڕازیل ماناوس ڕووبەرەکەی ١١٤٠١ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە (٤٤٠٢ میل چوارگۆشە)، چڕییەکەی ١٥٨٫٠٦ کەسە لە ھەر کیلۆمەتر چوارگۆشەیەکدا (٤٠٩٫٤ میل چوارگۆشە). شاری دراوسێی پرێزیدانتی فیگێریدۆ، کارێرۆ، ئێراندوبا، ڕیۆ پریتۆ دا ئیڤا، ئیتاکۆاتیارا و نۆڤۆ ئایراو.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ About Manaus 2009-07-01 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «National Institute for Amazonia Research (INPA)». eubon.eu. لە ١٤ی تەممووزی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٤ی تەممووزی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ Heart of The Amazon and City of the Forest 2009-06-14 لە وەیبەک مەشین ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «Manaus, Brazil - Amazon River Cruise Ship Port of Call». TripSavvy. لە ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ «Manaus - Encyclopedia.com». www.encyclopedia.com. لە ٧ی شوباتی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی شوباتی ٢٠١٩ ھێنراوە.
- ^ Presidency of the Republic (٢٨ی شوباتی ١٩٦٧). «Decree-Law. 288 of 28 February 1967» (بە پورتوگالی). Civil House; Subheading for Legal Affairs. لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٧ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە.
- ^ «Panorama Manaus». cidades.ibge.gov.br (بە پورتوگالی). IBGE- (Brazilian Institute of Geography and Statistics). لە ١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٧ ھێنراوە.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ماناوس تێدایە. |
