سیستیک فایبرۆسس
سیستیک فایبرۆسس یان بەڕیشاڵبوونی کیسەیی نه‌خۆشیه‌کی بۆماوه‌یییه که به‌زۆری كاریگه‌ری ده‌کاته سه‌ر سییه‌کان به‌ڵام هه‌روه‌ها کار ده‌کاته سه‌ر په‌نکریاس، جگه‌ر و گورچیله.[١][٢] ده‌بێته هۆی گرانی هه‌ناسه‌دان و ده‌ردانی لینجه مادده به هۆی هه‌وكردنی سییه‌کان، نیشانه‌کانی تر وه‌ک هه‌وكردنی که‌لێنه‌کان و گه‌شه‌ی نابه‌جێ و کوته‌ک لێهاتنی په‌نجه‌کانی ده‌س و قاچ و پیسایی چه‌ور هه‌روه‌ها نه‌زۆکی له پیاواندا،[٣] توندی نیشانه‌کان به پێی که‌س ده‌گۆڕێ.[٤]
هیچ چاره‌سه‌رێ بۆ سیستیک فیبرۆسیس تا ئێستا نه‌دۆزراوه‌ته‌وه،[٥] ته‌نها چاره‌سه‌ر دانی ئانتی بایۆتیکه که هه‌ندێ جار له ڕێگای حه‌ب یاخود له ڕێگای هه‌ڵمژینه‌وه ده‌درێ.[٦]
نیشانه‌کان
دەستکارینیشانه سه‌ره‌کیه‌کانی سیستیک فیبرۆسیس بریتین له تام سوێری پێست،[٧] گه‌شه‌ی نارێک، نارێکی زیاد بونی کێش سه‌ره‌ڕای خواردنی ئاسایی،[٨] کۆبونه‌وه‌ی لینجه مادده، ژه‌هراوی بونی سیه‌کان، کۆکه و گرانی هه‌ناسه‌دان[٩] هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ری نه‌زۆکی له پیاواندا،[١٠] هه‌ندێک نیشانه‌کان له مناڵیه‌وه ده‌ره‌که‌وێ وه‌ک قه‌بزی.[١١]
له‌گه‌ڵ گه‌وره‌بوندا مناڵه‌کانی توشبوو به سیستیک فابرۆسس وه‌رزش ده‌که‌ن بۆ ده‌ردانی ئه‌و لینجه مادانه‌ی که له بۆریچکه‌کانی سیه‌کانیاندا هه‌یه،[١٢] رووکه‌شه خانه‌کانیان پرۆتینێک دروست ده‌که‌ن که ده‌بێته هۆی دروست بونی لینجه مادده‌ی زۆر،[١٣] نارێکی گه‌شه له مناڵاند وه‌ک کێشی که‌م و باڵای کورت تر له چاو هاوته‌مه‌نیاندا، ئو گه‌شه نارێکه زۆر هۆکاری هه‌یه وه‌ک ژه‌هراوی بونی سیه‌کان که وا ده‌کا بڕی ئۆکسجینی پێویست نه‌چێ بۆ به‌شه‌کانی له‌ش، لاوازی له هه‌لمژینی خۆراکی پێویست له کۆ ئه‌ندامی هه‌رسدا.[١٤]
هه‌ڵگره‌کان
دەستکاری١ له ٢٥ دانیشتوانی باکوری ئه‌وروپا هه‌ڵگری بۆماوه‌مادده‌ی سیستیک فایبرۆسسن. ئه‌م نه‌خۆشیه ته‌نها ده‌رده‌که‌وێ کاتێ دوو هه‌ڵگر منداڵیان ده‌بێ(وه هه‌ر منالێکیه‌ن چانسی توشبونیان ٢٥٪ه)، واته بۆ توش بون به سیستیک فایبرۆسس پێویسته که‌سه‌که هه‌لگری دوو بۆماوه مادده‌ی به‌زیو بێت، هه‌رچه‌نده ته‌نها ١ له ٣٠٠٠ پێست سپی ئه‌م نه‌خۆشیه‌یان هه‌یه، ٩٠٠ بۆماوه مادده‌ی جیاواز دۆزراوه‌ته‌وه که ده بێته هۆی بۆ توش بوون به سیستیک فایبرۆس.[١٥]
ناسینه‌وه
دەستکاری
سیستیک فایبرۆسس ده‌توانرێ ده‌ستنیشان بکرێ به چه‌ن شێوه‌یه‌کی جیاواز، وه‌ک ئه‌و تاقیکردنه‌وانه‌ی که بۆ وه‌چه‌ی تازه له دایکبوو ده‌کرێ، تاقیکردنه‌وه‌ی ئاڕه‌قی که‌سه‌که یاخود تاقیکردنه‌وه‌ی بۆماوه‌یی، به پێی تاقیکردنه‌وه‌یه‌ک که له سالی ٢٠٠٦ کرا ده‌رکه‌وت ١٠٪ی که‌یسه‌کانی سیستیک فایبرۆسس ده‌دۆزرانه‌وه له‌کاتی ئه‌و تاقیکردنه‌وانه‌ی که بۆ وه‌چه‌ی تازه له دایکبوو ده‌کرێ،[١٦] له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا پێویسته تاقیکردنه‌وه‌ی ئاره‌ق بکرێ بۆ دڵنیابون.
ده‌سبه‌سه‌ردا گرتن
دەستکاریههر چه‌نده تا ئێستا هیچ چاره‌سه‌رێ بۆ سیستیک فایبرۆسس نه‌دۆزراوه‌ته‌وه، ژیان له‌گه‌ل ئه‌م نه‌خۆشیه‌ده ئاسانتر بووه وه‌ک له ٧٠ ساڵ پێش ئێستا، له کاتێکدا کا مناڵی ساوا پێش ٧٠ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ته‌مه‌نی نه ده‌گایشته ١ ساڵ، مناڵی توشبوو له‌م رۆژه‌دا به ئاسانی تا ته‌مه‌نی پێگه‌یشتن ده‌ژین، به هۆی ئه‌و چاره‌سه‌رانه که یارمه‌تیده‌رن بۆ ژیانی نه‌خۆشه‌کان، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا وه‌رزش کردن و خواردنی ته‌ندروست یارمه‌تیده‌رن بۆ ئه‌و نه‌خۆشانه، ئه‌و چاره‌سه‌رانه که له‌م سه‌رده‌مه‌دا هه‌ن ماوه‌ی کارکردنی کۆئه‌ندامه‌کان درێژده‌کاته‌وه وا له ئه‌ندامه‌کان ده‌کات که بۆ ماوه‌یه‌کی زیاتر بتوانن وه‌ک ئه‌ندامی که‌سی ئاسایی کار بکه‌ن.
ئه‌و چاره‌سه‌رانه تیشکۆ دۆخه‌نه سه‌ر که‌م کردنه‌وه‌ی ئه‌و زیانانه‌ی که به سیه‌کان گه‌یشتون به‌هۆی لینجه مادده ده‌ر دراوه‌کانه‌وه پێیان گه‌یشتووه.
چاندن
دەستکاریزۆر جار چاندنی سیه‌کان ده‌بێته پێویستی به‌هۆی بێ هێزی سیه‌کان و به‌رگه نه‌گرتنیان بۆ وه‌رزش دوای تێپه‌ر بونی کات، هه‌رچه‌نده چاندنی یه‌ک سی ده‌کرێ له نه‌خۆشیه جیاوازه‌کانی سیه‌کاندا به‌ڵام نه‌خۆشه‌کانی سیستیک فایبرۆسس پێویستیان به‌وه‌یه که هه‌ردوو سیه‌کانیان بۆ بچێنرێته‌وه چونکه ئه‌و به‌کتریایانه‌ی له سیه‌که‌یاندا هه‌یه توانای گواستنه‌وه‌ی بۆ سیه نوێکه هه‌یه. له‌گه‌ل ئه‌وه‌شدا ڕه‌نگه چاندنی په‌نکریاس و جگه‌ر بکرێ بۆ خۆ لێدورخستنه‌وه له نه‌خۆشیه‌کانی جگه‌ر و شه‌کره.
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ «Cystic fibrosis». Lancet. 373 (9678): 1891–904. 30 May 2009. doi:10.1016/s0140-6736(09)60327-5. PMID 19403164.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ Cystic fibrosis (3rd ed.). London: Hodder Arnold. 2012. p. 3. ISBN 978-1-4441-1369-3. لە 2017-09-08 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە.
- ^ «Cystic fibrosis». Lancet. 373 (9678): 1891–904. 30 May 2009. doi:10.1016/s0140-6736(09)60327-5. PMID 19403164.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ «Cystic fibrosis». Lancet. 373 (9678): 1891–904. 30 May 2009. doi:10.1016/s0140-6736(09)60327-5. PMID 19403164.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ «Cystic fibrosis carrier screening». Paediatric Respiratory Reviews. 14 (4): 270–5. December 2013. doi:10.1016/j.prrv.2012.12.002. PMID 23466339.
- ^ «Cystic fibrosis». Lancet. 373 (9678): 1891–904. 30 May 2009. doi:10.1016/s0140-6736(09)60327-5. PMID 19403164.
{{cite journal}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|date=(یارمەتی) - ^ Quinton PM (June 2007). «Cystic fibrosis: lessons from the sweat gland». Physiology. 22 (3): 212–25. doi:10.1152/physiol.00041.2006. PMID 17557942.
- ^ Hardin DS (August 2004). «GH improves growth and clinical status in children with cystic fibrosis – a review of published studies». Eur. J. Endocrinol. 151 (Suppl 1): S81–5. doi:10.1530/eje.0.151S081. PMID 15339250.
- ^ O'Malley CA (May 2009). «Infection control in cystic fibrosis: cohorting, cross-contamination, and the respiratory therapist» (PDF). Respir Care. 54 (5): 641–57. doi:10.4187/aarc0446. PMID 19393108. لە 2011-07-15 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). ١٥ی تەممووزی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Makker K، Agarwal A، Sharma R (April 2009). «Oxidative stress & male infertility» (PDF). Indian J. Med. Res. 129 (4): 357–67. PMID 19535829. لە 2010-07-05 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). ٥ی تەممووزی ٢٠١٠ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ Blackman SM، Deering-Brose R، McWilliams R، Naughton K، Coleman B، Lai T، Algire M، Beck S، Hoover-Fong J، Hamosh A، Fallin MD، West K، Arking DE، Chakravarti A، Cutler DJ، Cutting GR (October 2006). «Relative contribution of genetic and nongenetic modifiers to intestinal obstruction in cystic fibrosis». Gastroenterology. 131 (4): 1030–9. doi:10.1053/j.gastro.2006.07.016. PMC 1764617. PMID 17030173.
- ^ Ratjen FA (May 2009). «Cystic fibrosis: pathogenesis and future treatment strategies» (PDF). Respir Care. 54 (5): 595–605. doi:10.4187/aarc0427. PMID 19393104. لە 2011-07-15 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). ١٥ی تەممووزی ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
- ^ De Lisle RC (September 2009). «Pass the bicarb: the importance of HCO3- for mucin release». J. Clin. Invest. 119 (9): 2535–7. doi:10.1172/JCI40598. PMC 2735941. PMID 19726878.
- ^ Hardin DS (August 2004). «GH improves growth and clinical status in children with cystic fibrosis – a review of published studies». Eur. J. Endocrinol. 151 (Suppl 1): S81–5. doi:10.1530/eje.0.151S081. PMID 15339250.
- ^ «Assessing ethnicity in preconception counseling: Genetics--what nurse practitioners need to know». Clinical Practice. 16 (11): 472–480. November 2004. doi:10.1111/j.1745-7599.2004.tb00426.x.
- ^ Davies JC، Alton EW، Bush A (December 2007). «Cystic fibrosis». BMJ. 335 (7632): 1255–9. doi:10.1136/bmj.39391.713229.AD. PMC 2137053. PMID 18079549.
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە سیستیک فایبرۆسس تێدایە. |