دیبیان

دیبیان (بە ئینگلیزی: Debian) (گۆکردن: /ˈdɛbiən/) سیستمێکی کارپێکردن، دابەشکراوەیەکی ی یونیکس-ئاسا'یە کە بە تەواوی لە نەرمەکاڵای خۆڕایی پێکھاتوە، وە پێچراوەتەوە لەلایەن کۆمەڵێ خەڵکەوە کە بەشدارن لە پرۆژەی دیبیاندا. پرۆژەی دیبیان یەکەمجار لە ٦ی ئابی ١٩٩٣دا لەلایەن ئیان مێردۆکەوە بڵاوکرایەوە.  وەشانی دیبیانی ٠٫٠١ لە ١٥ی ئەیلولی ١٩٩٣دا بڵاوکرایەوە. یەکەم وەشانی جێگیریش لە ساڵی ١٩٩٦دا دروستکرا. دابەشکراوەی دیبیان بەناوبانگە بەوەی کە تۆکمە و پارێزراوە بۆ بەکارھێنان وەک ڕاژەکار. 

دیبیان

دیبیانی ٩. بە GNOME v3.22
گەشەپێدەر	پرۆژەی دیبیان (نەرمەکاڵا بۆ خزمەتی گشتی)
بنەماڵە	یونیکس-ئاسا
باری کارکردن	بەکارە
مۆدێلی سەرچاوە	نەرمەکاڵای ئازاد
یەکەم وەشان	ئەیلوولی ١٩٩٣ (١٩٩٣-٠٩)
بەردەستە بە	٧٥ زمان
شێوازی بەڕۆژکردنەوە	پشتیوانی درێژخایەن
بەڕیوەبەری فایلەکان	APT ئەی تی پی (کۆماندلاین و ڕووکاری دەەستکاری کردنیش), dpkg (سیستمی ئاستنزمی بوخچە)
سەکۆکان	amd64, ia64, i386, arm64, armel, armhf, mipsel, ppc64, s390x, z/Architecture in-progress: RISC-V
جۆری ناوک	Monolithic Linux kFreeBSD (was in development) Micro: GNU Hurd (in development)
قەبارەی بەکارھێنەر	GNU
ناوبەستی نیگارەیی بەکارهێنەر	GNOME XFCE on CD and non-Linux ports
مۆڵەتنامە	DFSG and compatible licenses
ماڵپەڕی فەرمی	www.debian.org

مێژوو

دیبیان دابەشکراوێکی لینوکسە کە لە پڕۆگرامە ئازادەکان بە زۆری لە سەر رێگە پێدراوی گشتی گنۆ پێک ھاتووە. دیبیان بۆ یەکەم جار لە ساڵی ١٩٩٣بە دەست ئایان مورداک (Ian Murdock) ئاشکرا کرا. ناوی دیبیان بە تێکەڵ کردنی ناوی دەزگیرانی (Debra Lynn) وناوی خۆی پێک ھاتووە. پڕۆژەی دیبیان لە سەرەتادا بە ئارامی پەرەی پێ دەدرا وە یەکەمین ڤێرژنەکانی (x9/0) لە ساڵەکانی ١٩٩٤ وە ١٩٩٥ بڵاوبوویەوە. لەو ماوەیەدا پڕۆژەی گنۆ و دامەزراوەی پڕۆگرامە ئازادەکان پشتگیری لێ دەکرد وە سپۆنسەری بوو. وە یەکەمین ڤێرژنی 1.x  دیبیان لە ساڵی ١٩٩٦ بڵاوکرایەوە. لەم ساڵەدا برۆس پرینز لە باتی ئایان مۆرداک بوە رابەری پڕۆژەی دیبیان.  دابەشکراوی دیبیان کۆنترین و باوترین دابەشکراوی لینوکسە کە لە کۆمپیوتەری دیسکتۆب و سەرڤێر بەکار ھاتوە. دیبیان  زیاتر لە ھەر دابەشکراوێکی تر بەکار ھاتووە بوتە بناغە بۆ پەرەپێدانی دابشکراوێکی لینوکسی نوێ. وێب سایتی دیسترو وواچ دەلێت کە تا ساڵی ٢٠١٤ زاینی ١٣٨ دابەشکراو لە سەر بنچینەی دبیان دروست بوون وە چالاکن. ھیچ یەکە لە دابشکراوەکانی دبیان بە شێوەێکی فەرمی سەر بە پڕۆژەی دیبیان نین. پڕۆژەی دیبیان بە ئەرکی خۆی دەزانێت کە جگە لە بڵاوکردنەوەی ئاپدێتە سکۆرێتێەکان، زانیاری ورد لە بارەی کێشە سکورێتێەکانی سیستمی کارپێکردنەکە بڵاوو بکاتەووە. دیبیان لە ئەساسەوە بۆ بەکار ھێنان لە سەر سەرڤێر پەرەێپێدراوە کە بێ گومان بۆ بەکارھێنان لە سەر کۆمپیوتەری دیسکتۆب موناسیبە. لە ئێستادا دبیان ڤێرژنی ٨ بڵاو بووتەوە کە بە (جسی) ناسراوە وە ڕووکارە دیسکتۆپێکەی گنومی لە سەرە. Dpkg  پڕۆگرامی سەرەکیە بۆ بەرێوبەری پاکەیجەکانی (deb) لە دیبیان. APT لەم پڕۆگرامە بۆ دابەزاندنی پرۆگرامەکانی کە بە کاری دێنێت. APT پڕۆگرامێکی پێشکەوتوە بۆ پشکنینی پاکێیجەکانی دیبیان کە خۆی چەند پڕۆگرامێک لە خو دەگرێت وەک (apt-get, apt-cache, apt-cdrom...) دیبیان لە سەر ھەموو پرۆسەسەرێک ئێش دەکات وە پشتگیری لە ھەموو ھاردوێرێک دەکات دیبیان بۆ دابەزاندن لە سەرتاوە پێویستی بە ٢٠ مێگابایت رام ھەیە بۆ پرۆسەسەری (s390(کۆمپیوتەریibm system z) یان ٤٨ مێگابایت بۆ پرۆسەسەری(x86)  وە پێویستی بە ١ گێگا بایت جێگا لە ھارد دیسکە.