حەوت دەڤەرە کۆنەکە
ئەم وتارە لەوانەیە پێویستی بە خاوێنکردن ھەبێت تا بگات بە شێوازی ستانداردی نووسین. |
لەکاتی کۆندا ھەموو جیھان دابەش کرابوو بۆ حەوت ھەرێم، ئەم حەوت ھەرێمە بەپێی ژینگە و بارودۆخی مرۆیی ناوچەکان پۆڵێن کرابوون بەپێی زانستی ئەوسای مرۆڤ، ئەم حەوت دەڤەرە دێرینە لەدواتردا بوو بە بنەمایەک لەزانستی جوگرافیای ھاوچەرخدا.
زانایانی سەرەتایی پێیان وابوو کە سەرجەم دەڤەرەکانی زەوی حەوت ناوچەن کە بۆ ھەر ناوچەیەک بازنەیەکیان دروست کردووە و وەک نەخشەیەکی گشتی جیھان تێیان ڕوانیوە ئەم حەوت بازنەیە بریتین لە ھیندستان و بابل و چین و تەتەرستان (تورک و مەغۆڵ) و شام و میسر و ڕۆم.[١]
ڕێکخستنی کات
دەستکاری
بەڵتمیوس پێرستێکی ئامادەکردبوو کە ھاوتەریب لەگەڵ ھێڵی کەمەرەیی زەوی دەستی پێدەکرد بەرەو باکوور بەو شێوەیە کە درێژترین ڕۆژ (چلەی ھاوین) بە دوازدە کاتژمێر دانابوو تاوەکو بەرەو باکوور دەڕۆیشت درێژی ڕۆژ دوو کاتژمێری زیاد دەکرد تا دەگەیشتە بیست و چوار کاتژمێر. بەڵام بۆ گونجاندنی لەگەڵ خشتە جوگرافییەکانی، بپتۆڵمیوس ئەم پێرستەی کەم دەکاتەوە بۆ یازدە کاتژمێر و دابەشکردنی ڕووبەری نێوان ناوچەکانی ھێڵی کەمەرەیی بۆ باشوور کەمتر دەکاتەوە بۆ کەمتر لە ١٧ کاتژمێر لە ھەرە بەشی خوارەوەی جیھان. سیستەمی حەوت دەڤەرەکەی بتلمیوس لە بنەڕەتدا لە ئەستێرەناسی عەرەبی - فارسی و لەلایەن نووسەرانی وەک ئەلبیرونی و ئیدریسی وەرگرتبوو بەڵام لەسەدەکانی ناوەڕاست لەلایەن ئەورووپییەکانەوە پەرەی زیاتری پێدرا.[٢]
دابەشکارییە دێرینەکان
دەستکاریئەم خشتەیەی خوارەوە پێرستی دابەشکارییە جوگرافییەکانی بەتلیمۆس نیشان دەدات کە چۆن بە گوێرەی ھەڵکەوتنیان بە بەراورد بە ھێڵی کەمەرەیی و کاتی ڕۆژ و شەو ڕونی کردووەتەوە، ئەوانەی لەناو کەوانە نووسراون شوێنی ئێستای جوگرافیای ھاوچەرخن:
| ڕێزبەندی | دەڤەر | پۆتان | درێژترین ماوەی ڕۆژ | ھەڵکەوتە |
|---|---|---|---|---|
| ١. | ٠° | 12 hours | (equator) | |
| ٢. | ٤°4' N | ١٢:١٥ | Taprobana (Sri Lanka) | |
| ٣. | ٨°25' N | ١٢:٣٠ | Avalites (Saylac, Somalia) | |
| ٤. | ١٢°00' N | ١٢:٤٥ | bay of Adulis (Eritrea) | |
| ٥. | I | ١٦°27' N | ١٣:٠٠ | Meroe island |
| ٦. | ٢٠°14' N | ١٣:١٥ | Napaton (Nubia) | |
| ٧. | II | ٢٣°51' N | ١٣:٣٠ | Syene (Aswan) |
| ٨. | ٢٧°12' N | ١٣:٤٥ | Thebes | |
| ٩. | III | ٣٠°22' N | ١٤:٠٠ | Lower Egypt |
| ١٠. | ٣٣°18' N | ١٤:١٥ | Phoenicia | |
| ١١. | IV | ٣٦°00' N | ١٤:٣٠ | Rhodes |
| ١٢. | ٣٨°35' N | ١٤:٤٥ | Smyrna | |
| ١٣. | V | ٤٠°56' N | ١٥:٠٠ | Hellespont |
| ١٤. | ٤٣°04' N | ١٥:١٥ | Massalia (Marseilles) | |
| ١٥. | VI | ٤٥°01' N | ١٥:٣٠ | the middle of the Euxine Sea |
| ١٦. | ٤٦°51' N | ١٥:٤٥ | Istros (Danube) | |
| ١٧. | VII | ٤٨°32' N | ١٦:٠٠ | the mouths of Borysthenes (Dnepr) |
| ١٨. | ٥٠°04' N | ١٦:١٥ | Maeotian Lake (Sea of Azov) | |
| ١٩. | ٥١°06' N | ١٦:٣٠ | the southern shore of Britannia | |
| ٢٠. | ٥٢°50' N | ١٦:٤٥ | mouths of the Rhine | |
| ٢١. | ٥٤°١' | ١٧:٠٠ | mouths of the Tanais river (Don) | |
| ٢٢. | ٥٥° N | ١٧:١٥ | Brigantion in Britannia | |
| ٢٣. | ٥٦° N | ١٧:٣٠ | the middle of Great Britain | |
| ٢٤. | ٥٧° N | ١٧:٤٥ | Katouraktonion in Britannia | |
| ٢٥. | ٥٨° N | ١٨:٠٠ | the southern part of Britannia Minor[٣] | |
| ٢٦. | ٥٩° N | ١٨:٣٠ | the middle part of Britannia Minor[٣] | |
| ٢٧. | ٦١° N | ١٩:٠٠ | the northern part of Britannia Minor[٣] | |
| ٢٨. | ٦٢° N | ١٩:٣٠ | Ebudes island | |
| ٢٩. | ٦٣° N | 20 hours | Thule | |
| ٣٠. | ٦٤°30' N | 21 hours | unknown Scythians | |
| ٣١. | ٦٥°30' N | 22 hours | ||
| ٣٢. | ٦٦° N | 23 hours | ||
| ٣٣. | ٦٦°8'40"Nوپ:ھەموو ناکۆکییە دروستیبوونەکان[گوماناوی ] | 24 hours | polar circle | |
| ٦٩°30' N | 2 months | |||
| ٧٨°20' N | 4 months | |||
| ٣٩. | ٩٠° N | 6 months | (North Pole) |
سەرچاوەکان
دەستکاری- ^ Shcheglov، Dmitriy. «Eratosthenes' Parallel of Rhodes and the History of the System of Climata». Klio. 88 (2). ISSN 2192-7669.
- ^ «كتاب كشاف اصطلاحات الفنون والعلوم - المكتبة الشاملة». shamela.ws. لە ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب Μικρὰ Βρεττανία, later the name of Brittany but by Ptolemy used to refer to Ireland (even though the latitudes given are too far north for the actual location of Ireland).
| کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە حەوت دەڤەرە کۆنەکە تێدایە. |