ویکیپیدیا

عوسمان کوڕی عەفان: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

گەڕان بە مێژوودا
→ گۆڕانکاریی کۆنترگۆڕانکاریی نوێتر ←
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
دیداریویکیدەق
چاکسازیی نووسە عەرەبییەکان
تاگەکان: بزوێنی دوای یەک دەستکاریی دیداری
لە ڕێگەی تووڵامراز دەستکاری کراوە
تاگ: بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد
ھێڵی ٢:
| ناو = عوسمان کوڕی عەفان
| سەردێڕ = سێیەم خەلیفەی ڕاشدین
| وێنە =[[پەڕگە:Mohammad adil-Rashidun-empire-at-its-peak-close.PNG|centerناوەڕاست|220px]]
| شرۆڤەی وێنە = خەلافەتی عوسمانی کوڕی عەفان لە فراوانترین ئاستیدا، ساڵی ٦٥٥ک
| ماوەی حوکم = (٢٣-٣٥٢٣–٣٥)ک بەرامبەر (٦٤٤-٦٥٦٦٤٤–٦٥٦)ز
| نازناوەکان = زولنورەین
| لە پێشیداپێشی دا = [[عومەر|عومەری کوڕی خەتاب]]
| جێگر = [[عەلی کوڕی ئەبوتالیب]]
| باوک = ئەبوعاس کوڕی ئومەیە
ھێڵی ١٨:
}}
 
'''عوسمان کوڕی عەفان'''، سێیەم خەلیفەی [[خەلافەتی ڕاشدین|ڕاشدینە]] و یەکێکە لەو [[دە مزگێنی پێدراوی بەھەشت|دە کەسەی موژدەی بەھەشتیان پێدراوە]] ، و ئەوانەی لە سەرەتاوە چوونە ئیسلامەوە، و نازناوی زو لنورەینە (واتە خاوەنی دوو ڕوناکیڕووناکی) ئەمەش لەبەر ئەوەی ھاوسەری دووان لە کچەکانی پێغەمبەر [[موحەمەدمحەممەد]] بووە، ڕوقیەڕوقییە ھاوسەری یەکەمی بوو پاشان لەدوای مردنی ئەو ئوم کەلسوم بۆتەبووەتە ھاوسەری.<ref>{{Cite web|date=2022-08-03|title=عوسمانی کوڕی عەففان|url=https://zaniary.com/blog/61c1eadc0a888/%D8%B9%D9%88%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8Cعوسمانی-%DA%A9%D9%88%DA%95%DB%8Cکوڕی-%D8%B9%DB%95%D9%81%D9%81%D8%A7%D9%86عەففان|access-date=2022-08-03|website=عوسمانی کوڕی عەففان|language=ku}}</ref><ref>{{Cite web|title=http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=46057&Jor=24|url=http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=46057&Jor=24|access-date=2022-08-03|website=speemedia.com}}</ref><ref>{{Cite web|title=سێیەم عوسمانی کوڕی عەفان بە شی یەکەم زنجیرە باسی ژیانی ھاوەڵان وتاری کامل|url=https://ahlmasr.net/news//سێیەم-عوسمانی-کوڕی-عەفان-بھ-شی-یەکەم-زنجیرە-باسی-ژیانی-ھاوەڵان-وتاری-کامل|access-date=2022-08-03|website=أھل مصر|language=ar}}</ref>
 
== لەدایکبوون ==
عوسمان کوڕی عەفان کوڕی ئەبوعاس کوڕی ئومەیە کوڕی عەبد شەمس کوڕی عەبد مەنافە، لە نەوەی بەنی ئومەیە و لە پێشەوا و بەڕیزەکانیان بووە و ھەروەک زۆر دارا بووە، و کوڕی مامی ئەبوسوفیانی کوڕی حەرب بووە کە جەنگا لەگەڵ پێغەمبەر پێش ئیسلام بوونی لە [[فەتحی مەککە|فەتحی مەککەدا]]، لە دایک بووە لە [[مەککە]] شەش ساڵ پێش [[ساڵی فیل]]، لە سەردەمی نەفامیدا لە بەڕێز و دەوڵەمەندەکان بووە، بەڕێزترین کەسی تیرەکەی خۆی بووە، ناوبانگێکی بەرزی ھەبووە، و ھۆزەکەی ڕێزێکی زۆریان لێگرتووە و خۆشیان ویستووە.<ref>{{Cite web|last=عمر|first=کەیفی|title=خوڵاصەیەک لە ژیانی عوسمانی کوری عەففان ((ڕەزای خوای لەسەر بێت))|url=http://www.historyofkurd.com/2016/03/15/%d8%ae%d9%88%da%b5%d8%a7%d8%b5%db%95%db%8c%db%95%d9%83خوڵاصەیەك-%d9%84%db%95لە-%da%98%db%8c%d8%a7%d9%86%db%8cژیانی-%d8%b9%d9%88%d8%b3%d9%85%d8%a7%d9%86%db%8cعوسمانی-%d9%83%d9%88%d8%b1%db%8cكوری-%d8%b9%db%95%d9%81%d9%81%d8%a7عەففا/|access-date=2022-08-03|website=History Of Kurdistan}}</ref><ref>{{Cite web|title=ص578 - کتاب أسد الغابة ط العلمیة - عثمان بن عفان - المکتبة الشاملة الحدیثة|url=https://al-maktaba.org/book/1110/7341|access-date=2022-08-03|website=al-maktaba.org}}</ref>
 
== موسڵمانبووون ==
[[پەڕگە:Uthman-110475.jpg|وێنۆک|ناوی عوسمانی کوڕی عەففان بە عەرەبی ]]
 
عوسمانی کوڕی عەفان [[ئیسلام]] بوو لە سەرەتای ئیسلامدا، کاتێک تەمەنی سی وچوار ساڵ بوو کاتێک [[ئەبوبەکر|ئەبوبەکری سدیق]] بانگی کرد بۆ ئیسلام بێ ھیچ سستی و دوودڵیەکدوودڵییەک وەڵامی داواکەی ئەبووبەکری دایەوە، و ئەبوئیسحاق لەمبارەیەوە ئەڵێت؛ بە عوسمانەوە ژمارەی پیاوە موسڵمانەکان بووە چوار کەس. عوسمان یەکەم کۆچکردوو بوو بۆ حەبەشە بۆ پاراستنی ئیسلام پاشان کۆچکردووەکانی تر ڕۆیشتن لە دوای ئەو بۆ حەبەشە، پاشان کۆچی دووەمی کرد بۆ [[مەدینە]]، عوسمان ڕوقیەیڕوقییەی کچی پێغەمبەری ھێناوە و لەگەڵیا کۆچی کردووە بۆ حەبەشە و [[مەدینە]]، و ئەڵێندەڵێن باشترین ھاوسەر کە مرۆڤ بینیونی ڕوقیەڕوقییە و عوسمان بوون، پاشان ڕوقیەڕوقییە نەخۆش کەوت و کۆچی دوایی کرد ساڵی ٢ی کۆچی لە کاتی [[شەڕی بەدر]]دا، عوسمان زۆر خەفەتبار بوو بۆی و پێغەمبەر کچەکەی تری (ئوم کەلسوم)ی کردە ھاوسەری عوسمان، لەبەر ئەوە عوسمان ناونرا بە (زو لنورەین) لەبەر ئەوەی دوو کچی پێغەمبەری ھێناوە، و پیغەمبەری [[ئیسلام]] متمانەی پێی بووە و خۆشی ویستووە و ڕێزی لێگرتووە بۆ جوانی ڕەوشت و ھەڵس وکەوتی و بۆ خەرجکردنی ماڵەکەی لە سەرخستنی ئیسلامدا، و مژدەی بەھەشتی پێداو وەک [[ئەبوبەکر]] و [[عومەر]] و عەلی و ئەوانی تر لە دە کەسە مژدە پێدراوەکە.پێدراوەکە؛ و ھەواڵی پێداوە کە بە شەھیدی ئەمرێت،دەمرێت، زۆر کەسێکی خۆشەویست بووە لە قوڕەیش و لەسەر خۆ و ھەست ناسک بووە و زۆر چاکەکار بووە، و پەیوەندی لەگەڵ ئەبوبەکر و عومەر و عەلی زۆر باش بووە، و [[قورئان]]ی لەبەربووە.<ref>{{Cite web|url=https://www.rudaw.net/sorani/world/290720132|access-date=2022-08-03|website=www.rudaw.net}}</ref>
 
== عوسمان لە سەردەمی ئەبوبەکر و عومەردا ==
جێگەی عوسمان وەک جێگەی زۆربەی ئەو ھاوەڵانە بوو کە مژدەی بەھەشتیان پێدرابوو، کە ھەردوو خەلیفەکە نەیانناردنە سوپاوە بۆ پێویستیان بە ڕاوێژیان لە مەدینە.مەدینە؛ و ڕۆڵی ھەبوو لە ھەڵبژاردنی [[عومەری کوڕی خەتاب]] بە جێنشینی [[ئەبوبەکر]]، کاتێک ئەبوبەکر ڕاوێژی پێکرد لە ھەڵبژاردنی عومەر، عوسمان وتی؛ (ئەو پیاوێکە نھێنیەکەینھێنییەکەی بەرزترە لە ئاشکراکانی)، و وەسیەتەکەی ئەبوبەکری نوسیوە.<ref>{{Cite web|title=عوسمان کوڕی عەفان {{!}} ماڵپە ڕی فە رموودەڕموودە ی شیرین|url=http://farmuda.orgfree.com/?cat=41|access-date=2022-08-03}}</ref>
 
== خەلافەتی ==
=== گرتنە دەستی خەلافەت ===
عوسمان خەلافەتی گرتە دەست کاتێک لە تەمەنی ٦٨ ساڵیدا، و خەلافەتی گرتە دەست لە دوای شەھید بوونی [[عومەری کوڕی خەتاب]]، لە ھەڵبژاردنی بۆ خەلافەت بەسەرھاتێک ھەیە کە ناسراوە بە بەسەرھاتی شورا (ڕاوێژ)، ئەمەش کاتێک کە عومەری کوڕی خەتاب بریندار بوو شەشە لە ھاوەڵەکانی بانگ کرد کە ئەوانیش، [[عەلی کوڕی ئەبوتالیب]] و عوسمانی کوڕی عەفان و [[عەبدولڕەحمان کوڕی عەوف|عەبدول ڕەحمانی کوڕی عەوف]] و [[سەعدی کوڕی ئەبو وەقاس]] و [[زوبێر کوڕی عەوام|زوبێری کوڕی عەوام]] و [[تەڵحە کوڕی عوبەیدولڵا|تەڵحەی کوڕی عوبەیدولڵا]] بوون، تا لە نێوانیاندا خەلیفە ھەڵببژێررێت، ھەموو بانگکردووەکان ھاتن بۆ دیداری عومەر بێجگە لە تەڵحە کە لە سەفەردا بوو، و عومەر داوای لێکردن کە خەلیفەیەک ھەڵبژێرن لە نێوانیاندا لە ماوە سێ ڕۆژ تێپەڕ نەکات لە کۆچی دوایی عومەر بۆ پاراستنی یەک ڕیزی موسڵمانان، وبە چەند ھۆکارێکی جیاواز دوو کەس پاڵێوران بۆ ئەو مەبەستە، یەکەمیان عەلی کوڕی ئەبوتالیب بوو کە نزیکایەتی ھەبوو لەگەڵ پێغەمبەر، و دووەمیان عوسمانی کوڕی عەفان بوو کە شوێنێکی بەڕێزی ھەبوو لای کۆچکردووەکان و لە نێو قوڕەیشدا، لە کۆتاییدا عوسمان ھەڵبژێردرا و موسڵمانان موبایەعەیان پێدا لە مزگەوتی بەیعە لە ساڵی ٢٣ی کۆچی، وبووە سێیەم خەلیفەی [[خەلافەتی ڕاشدین|ڕاشدین]].<ref>{{Cite web|title=إسلام ویب - سیر أعلام النبلاء - سیرة الخلفاء الراشدین - سیرة ذی النورین عثمان رضی اللە عنە - ترجمة ذی النورین عثمان ومناقبھ- الجزء رقم28|url=https://www.islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&ID=6486&bk_no=60&flag=1|access-date=2022-08-03|website=www.islamweb.net|language=ar}}</ref>
 
=== دوو کێشە لە سەردەمی عوسماندا ===
* '''یەکەمیان'''، ئەو ئەنجومەنی ڕاوێژەی کە عومەر وەسیەتی پێکرد، نەبووە دەزگایەکی ڕاوێژ، تەنھا یەک ئەرکیان بە جێ ھێنا، کە باشتر وابوو ئەو پێنجەی تر ڕۆڵی ڕاوێژکاریان ببینیایە بۆ یارمەتی عوسمان لە جێبەجێکردن کاروبارەکانیدا، بە تایبەت لەبەر گەورەیی تەمەنی عوسمان و گەورەبوونی قەبارەی دەوڵەتەکە.
* '''دووەمیان'''، ھەندێک لەو ئاکارە باشانەی لە عوسماندا ھەیبوون، وەک بەخشندەی و چاکەکاری و بەڕێزی، کە سیفەتی باوەڕدارێکی نمونەیینموونەیی بوون کە شایەنی بەھەشت بێت، بەڵام خەلافەت پێویستی بە سیفاتی ترە وەک سەرکردایەتی.. کەسوکارە ئەمەوییەکانی عوسمان، ئەم سیفەتانەی عوسمانیان قۆستەوە بۆ بەرژەوەندی خۆیان، لە بەرامبەردا نەوەی ھاوەڵەکان و ئەوانی تر ڕۆڵیان نەما، لە کاتێکا پێویستیان بە ڕۆڵی ئەوان ھەبوو، ئەمەش بووە ھۆی دروستبوونی جۆرێک لە ناڕەزایی لە جێگەی دەزگایەکی ڕاوێژ کە ئەبووایە بنیات بنرایە.<ref>{{Cite web|title=إسلام ویب - البدایة والنھایة - ثم دخلت سنة خمس وثلاثین - أسباب مقتل عثمان بن عفان رضی اللە عنھ- الجزء رقم11|url=https://www.islamweb.net/ar/library/index.php?page=bookcontents&idfrom=822&idto=822&bk_no=59&ID=911|access-date=2022-08-03|website=www.islamweb.net|language=ar}}</ref>
 
خەلیفە عوسمان زۆربەی نزیکەکانی خۆی کردە والی شوێنەکان و گرنگی نەدا بەو ھاوەڵانەی کە شیاو بوون، کە ئەمەش گرنگترین ھۆکار بوو بۆ شەھیدبوونی عوسمان، ئەو والیانەی کە عوسمان دایناندای نان لە نزیکەکانی خۆی بوون، ئەمانەن؛▼
 
=== والیەکانیوالییەکانی عوسمان کە لە نزیکەکانی بوون ===▼
* [[معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان]]▼
* عەبدولڵای کوڕی عامر▼
* وەلیدی کوڕی عەقەبە▼
* سەعیدی کوڕی عاس▼
* عەبدولڵای کوڕی سەعد کوڕی ئەبوسەرح▼
* مەڕوانی کوڕی حەکەم.<ref>{{Cite web|title=وقفات مع قتل عثمان بن عفان ،عفان، وھل بین القتلة أحد من الصحابة ؟الصحابة؟ - الإسلام سؤال وجواب|url=https://islamqa.info/ar/answers/239015/%D9%88%D9%82%D9%81%D8%A7%D8%AAوقفات-%D9%85%D8%B9مع-%D9%82%D8%AA%D9%84قتل-%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86عثمان-%D8%A8%D9%86بن-%D8%B9%D9%81%D8%A7%D9%86عفان-%D9%88%D9%87%D9%84وهل-%D8%A8%D9%8A%D9%86بين-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AA%D9%84%D8%A9القتلة-%D8%A7%D8%AD%D8%AFاحد-%D9%85%D9%86من-%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D8%A9الصحابة|access-date=2022-08-03|website=islamqa.info|language=ar}}</ref>▼
 
▲خەلیفە عوسمان زۆربەی نزیکەکانی خۆی کردە والی شوێنەکان و گرنگی نەدا بەو ھاوەڵانەی کە شیاو بوون، کە ئەمەش گرنگترین ھۆکار بوو بۆ شەھیدبوونی عوسمان، ئەو والیانەی کە عوسمان داینان لە نزیکەکانی خۆی بوون، ئەمانەن؛
▲=== والیەکانی عوسمان کە لە نزیکەکانی بوون ===
▲*[[معاویەی کوڕی ئەبوسوفیان]]
▲*عەبدولڵای کوڕی عامر
▲*وەلیدی کوڕی عەقەبە
▲*سەعیدی کوڕی عاس
▲*عەبدولڵای کوڕی سەعد کوڕی ئەبوسەرح
▲*مەڕوانی کوڕی حەکەم.<ref>{{Cite web|title=وقفات مع قتل عثمان بن عفان ، وھل بین القتلة أحد من الصحابة ؟ - الإسلام سؤال وجواب|url=https://islamqa.info/ar/answers/239015/%D9%88%D9%82%D9%81%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9-%D9%82%D8%AA%D9%84-%D8%B9%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D9%81%D8%A7%D9%86-%D9%88%D9%87%D9%84-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AA%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D8%AD%D8%AF-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AD%D8%A7%D8%A8%D8%A9|access-date=2022-08-03|website=islamqa.info|language=ar}}</ref>
== فەتح لە سەردەمی عوسماندا ==
لە گرنگترین ئەو ئیشانەی لە سەردەمی عوسماندا کران فەتحی مەرو و [[تورکیا]] و فروان بوونی دەوڵەتی ئیسلامی بوو، و لە ڕۆژانی خەلافەتی عوسماندا فەتحی ئەسکەندەریەئەسکەندەرییە و [[ئەرمینیا]] و [[قەوقاز]] و خۆراسان و کرمان و سجستان و [[قوبرس]] کرا، ھەروەھا لە سەردەمی ئەودا [[مزگەوتی پێغەمبەر]] فراوان کرا، و یەکەم کەشتی دەریایی ئیسلامی دروست کرا بۆ پارێزگاری کەنارە ئیسلامیەکانئیسلامییەکان لە ھێرشی بیزەنتیەکان،بیزەنتییەکان، و لە گرنگترین ئیشەکانی کۆکردنەوەی قورئان بوو لە یەک کتێبدا دوای ئەوەی کە لە سەردەمی ئەبوبەکردا دەستکرا بە کۆکردنەوەی.<ref>{{Cite web|date=2021-08-24|title=عثمان بن عفان - القصة الکاملة {{!}} د. طارق السویدان|url=https://suwaidan.com/othman-bin-affan-story/|access-date=2022-08-03|website=suwaidan.com|language=ar}}</ref>▼
 
▲لە گرنگترین ئەو ئیشانەی لە سەردەمی عوسماندا کران فەتحی مەرو و [[تورکیا]] و فروان بوونی دەوڵەتی ئیسلامی بوو، و لە ڕۆژانی خەلافەتی عوسماندا فەتحی ئەسکەندەریە و [[ئەرمینیا]] و [[قەوقاز]] و خۆراسان و کرمان و سجستان و [[قوبرس]] کرا، ھەروەھا لە سەردەمی ئەودا [[مزگەوتی پێغەمبەر]] فراوان کرا، و یەکەم کەشتی دەریایی ئیسلامی دروست کرا بۆ پارێزگاری کەنارە ئیسلامیەکان لە ھێرشی بیزەنتیەکان، و لە گرنگترین ئیشەکانی کۆکردنەوەی قورئان بوو لە یەک کتێبدا دوای ئەوەی کە لە سەردەمی ئەبوبەکردا دەستکرا بە کۆکردنەوەی.<ref>{{Cite web|date=2021-08-24|title=عثمان بن عفان - القصة الکاملة {{!}} د.طارق السویدان|url=https://suwaidan.com/othman-bin-affan-story/|access-date=2022-08-03|website=suwaidan.com|language=ar}}</ref>
== کۆکردنەوەی قورئان لە یەک بەرگدا ==
لە سەردەمی فراوانبوونی [[ئیسلام]] و بڵاو بوونەوەی لە زۆر وڵاتدا، ھاوەڵەکان جیابوونەوە، ئەمەش بووە ھۆی دەرکەوتنی خوێندنەوەی جیاواز بۆ [[قورئان]] و لە ترسی جیاوازی لە نوسینەوەینووسینەوەی قورئان، و گۆڕینی زمانەکەی، عوسمان ھەموو موسڵمانانی کۆکردەوە لەسەر زمانی قوڕەیش یان دیالێکتی قوڕەیش کە ئەویش دیالێکتی عەرەبە، و قورئانی نوسیوە بە زمانی عەرەبی، و ناونرا (قورئانی عوسمان) یان قورئانی ئیمام.<ref>{{Cite web|last=الصلابی|first=د علی|title=کیف وصل عثمان بن عفان لحکم الدولة الإسلامیة؟|url=https://www.aljazeera.net/blogs/2020/3/1/کیف-وصل-عثمان-بن-عفان-لحکم-الدولة|access-date=2022-08-03|website=www.aljazeera.net|language=ar}}</ref>
 
== کۆچی دوایی ==
عوسمانی کوڕی عەفان شەھیدکرا لە ساڵی ٣٥ی کۆچی و بە شێوەیەکی ناشیرینانە، لە کاتێکا لە تەمەنی ٨٢ ساڵیدا بوو و شەھیدبوونی لەسەر دەستی کۆمەڵێک لە ناڕازیەکانناڕازییەکان بوو لە دەسەڵاتی، ئەوانی کە دواتر لە ئایین لایاندالایان دا و دوورکەوتنەوە لە کۆبوونەوە بۆ چارەسەرکردن و ڕێککەوتن، و لە بەقیع نێژرا.نێژرا؛ و شەھیدبوونی عوسمان پێشەکیەکپێشەکییەک بوو بۆ ڕووداوە دیارەکانی مێژووی موسڵمانان وەک [[شەڕی جەمەل]] و [[شەری سەفین]].<ref>{{Cite web|last=قلالة|first=نورالدین|date=2021-12-30|title=عثمان بن عفان.. ذو النورین|url=https://islamonline.net/عثمان-بن-عفان-ذو-النورین/|access-date=2022-08-03|website=إسلام أون لاین|language=ar}}</ref>
 
== لە وتەکانی پێغەمبەر لەسەر شەھیدبوونی عوسمان ==
لە ئیبن عومەرەوە، ئەڵیت، پێغەمبەر فەرموویەتی ئاژاوەیەک ڕوو ئەدات،دەدات، پیاوێک ڕۆیشت لەبەردەماندا، وتی؛ ئەم پیاوەی تیا ئەکوژرێتدەکوژرێت بە زوڵم لێکراوی، کە سەیرم کرد پیاوەکە عوسمانی کوڕی عەفان بوو.<ref>{{Cite web|title=ملخص عن عثمان بن عفان|url=https://mawdoo3.com/ملخص_عن_عثمان_بن_عفان|access-date=2022-08-03|website=موضوع|language=ar}}</ref>
 
 
 
== سەرچاوەکان ==
{{سەرچاوەکان|٢}}
* عوسمانی کوڕی عەفان، کەسایەتی وسەردەمەکەی، نوسینی/د.موحەمەد محەممەد عەلی سەڵابی، و/ حەمید موحەمەدمحەممەد عەبدولڵا.
* وێکپیدیای عەرەبی.
{{محەممەد٢}}
وەرگیراو لە «https://ckb.wikipedia.org/wiki/عوسمان_کوڕی_عەفان»