پلازما (فیزیک): جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
ھێڵی ٨:
 
==سیفه‌ته‌كانی دۆخی پلازما==
پلازما ناوه‌ندێكه‌ ته‌زووی '''[[كاره‌با]]''' ده‌گوازێته‌وه‌ و بواری موگناتیسی دروست ده‌كات. دۆخی پلازما بڵاوترین دۆخى [[مادده‌ماددە]]یه‌ چونكه‌ له‌ (%٩٩)ی پێكهاته‌ى گێتى بریتییه‌ له‌ پلازما به‌ گشت [[ئه‌ستێره‌]] و [[گەلەئەستێرە]]كانیشه‌وه‌ .
 
-دوو بواری سه‌ره‌كی هه‌یه‌ بۆ زانینی دۆخی پلازما :
ھێڵی ١٤:
*بواری یه‌كه‌م كه‌ زۆر باوه‌ له‌ پلازما جووڵه‌ی ئه‌لیكترۆنی و جووڵه‌ی [[ئایۆن]]ی ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ له‌ بواری مایكرۆنی پله‌ (10^-6) یان كه‌متره‌ .
 
*بواری دووه‌م كه‌به‌شی زۆری [[فیزیا]] ده‌گرێته‌وه‌ له‌ بۆشایی ئاسماندا كاری پێ ده‌كرێ وه‌ك یاساكانی [[وزه‌وزە]] و چڕی، به‌ڵام بواری چڕی پلازما ده‌گۆرێ به‌ پێی بڕی [[وزه‌وزە]] (پله‌ی گه‌رمی) كه‌ یاساكانی گێتی له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م بواره‌یه‌ چونكه‌ هه‌ندێك جۆری پلازما چڕیه‌كه‌ی پێورا و بینرا كه‌ زۆر كه‌مه‌ و ده‌گاته‌ ده‌ به‌رزكراو بۆ توانی سالب ده‌،له‌ لایه‌كی تره‌وه‌ پلازمای كوارك و لیبتۆنی (quark-gluon plasmas) كه‌ له‌ بواری هێزی كێشكردنی گه‌وره‌ی په‌یدابوو له‌ بواری ئه‌لیكترۆموگناتیسی دایه‌ چرییه‌كه‌ی زۆر زۆره‌.
 
پلازمای كریستاڵی له‌ تاقیگه‌دا له‌ پله‌ی سفری كلڤن دایه‌ واته‌(-273oC) كه‌چی پلازمای گێتی (بۆشایی ئاسمان) له‌ پله‌ی گه‌رمی زیاتر له‌ (10^8 OK) دایه‌ تیشكی گێتی جۆرێكه‌ له‌ پلازما كه‌ تیشكه‌كه‌ی جیرۆسكۆبی یه‌ (كه‌ له‌ شێوه‌ی لولپێچدایه‌) ئه‌م تیشكه‌ وزه‌یه‌كی زۆر گه‌وره‌ی هه‌یه‌ كه‌ زۆر زیاتره‌ له‌ وزه‌ ئه‌و تیشكانه‌ى كه‌له‌ تاقیگه‌دا له‌لایه‌ن مرۆڤ دروست كراوه‌.