ئیبن شاتیر: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

| بەرواریڕێکەوتی لەدایکبوون = (٧٠٤ھ/١٣٠٤ز)

| بەرواریڕێکەوتی مردن =

'''ئەبولحەسەن عەلائەددین بن عەلی بن ئیبڕاھیم بن موحەممەدمحەممەد بن مەتعەم ئەنساڕی'''ناسراو بە''' ئیبن شاتیر'''، (٧٠٤ھ/١٣٠٤ز - ٧٧٧ھ/١٣٧٥ز)<ref>[http://www.maktabatalarab.com/Pages/ContentViewer.aspx?ContentID=7700&ContentType=Biographies ابن الشَّاطِر] مكتبة العرب</ref>، زانای گەردوونناسی و ماتماتیکی موسڵمانی دیمەشقی زۆربەی ژیانی بە کاری کات دانان و سەرپەرشتی کرنی بانگدەرانی مزگەوتی ئومەوی لە دیمەشق.<ref name="WDL"><span class="citation web">[http://www.wdl.org/ar/item/11360/ "الرسائل والأناجيل والقراءات الرائجة باللغة التوسكانية"]. ''المكتبة الرقمية العالمية''. 1495-06-27<span class="reference-accessdate">. اطلع عليه بتاريخ 2013-09-04</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Far.wikipedia.org%3A%D8%A7%D8%A8%D9%86+%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D8%B7%D8%B1&rft.atitle=%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84+%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%86%D8%A7%D8%AC%D9%8A%D9%84+%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D8%AC%D8%A9+%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%84%D8%BA%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%B3%D9%83%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9&rft.date=1495-06-27&rft.genre=article&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.wdl.org%2Far%2Fitem%2F11360%2F&rft.jtitle=%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%83%D8%AA%D8%A8%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%82%D9%85%D9%8A%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%A9&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal">&nbsp;</span></ref> ھەروەھا کتژمێری ھەتاوی درووستکردووە بۆ ڕێکخستنی کاتی نوێژ ناوی لێنا (الوسيط) لەسەر یەکێ لە شوێنی بانگدانەکانی مزگەوتی ئومەوی دانا. پێشبینی بەتڵیمۆسی ڕاست کردۆتەوە، پێش کۆپرنیکۆس کەوتوە بە چەند سەدەیەک، ئەمەشی لە کتێبەکەی (نھایة السؤال في تصحیح الأصول) بڵاو کردۆتەوە.

ئیبن شاتیر کاتی ھەتاوی ڕاست کردەوە کە بڵاو بوو لە ھەموو شارەکانی شام و دەوڵەتی عوسمانی، موورادی یەکەم داوای لێ کرد کە کتێبێک بنووسێت پێشبینی گەردوونناسی و زانیاری نوێ لەخۆبگریت. لەوانە پێوانی زاویەی لادانی ناوچەی بورجەکان، وەو گەیشتنی بە ئەنجامێکی زۆر ورد. سەبارەت بەمەش [[جۆرج سارتۆن]] وتویەتی: (ئیبن شاتیر زانایەکی زۆر زیرەک بوو، جووڵەی شتە گەردوونیەکانی خوێندووە بە وردی، وەو سەلماندی کە زاویەی لادانی ناوچەی بورجی دەکاتە ٢٣ پلە و ٣١ دەقە ساڵی ١٣٦٥ ...)

گرنگترین کارەکانی ئەم زانایە بریتی بوو لە ڕاست کردنەوەی پێشبینیەکەی [[بەتڵیمۆس|کلاودیۆس بەتڵیمۆس]]، کە دەڵێ زەوی ناوەندا گەردوونە، خۆریش بە دەوریدا دەسوڕێتەوە، شتە گەردوونیەکانیش ھەمووی بە دەوری زەویدا دەسوڕێنەوە ھەموو ٢٤ سەعاتێک. وەو جیھان لە سەردەمی ئیبن شاتیر بڕوایان دەیانزانی بە درووستی ئەم پێشبینیە، ئیبن شاتیر دەڵێ: (ئەگەر شتە گەردوونیەکان لە ڕۆژھەلات بۆ ڕۆژئاوا دەڕوات، ئەوە خۆریش یەکێکە لەو ھەسارانەی کە دەڕوات، بەڵام بۆچی ھەڵاتن و ئاوابوونی دەگۆڕێت؟ وەو لەوەش توندتر کە ھەسارە ھەن دیار دەکەون و بزر دەبن ناویان لێ ناوە (الکواکب المتحیرة). بۆیە زەوی و (کواکب المتحیرة)ش بە ڕێکی بەدەوری خۆر دەسوڕێنەوە، ھەیڤیش بە دەوری زەوی دەسوڕێتەوە) [[نیکۆلاس کۆپەرنیکۆس|کۆپەرنیکۆسیش]] گەیشتە ئەو ئەنجامە -کە بە ناوی ئەو دەکرێت- دوای چەند سەدەیەک.

ژمارەیەک لە زانایان تێبینیان کردووە کە تەفاسیڵە گەردوونناسیەکانی [[نیکۆلاس کۆپەرنیکۆس|کۆپەرنیکۆس]] ھاوتایە لەگەڵ ھی ئیبن شاتیر. نویڵ سوێردلۆو لێدوانی داوە کە پێشبینیەکانی کۆپەرنیکۆس سەبارەت بە عەتارد ھەلەیە، وەو بەوەی کە ھەمان پێشبینیەکەی ئیبن شاتیرە، ئەمەش باشترین بەڵگەیە بۆ ئەوەی کە کۆپەرنیکۆس کارەکانی لە ئەوانی تر لەبەردەگرتەوە بێ تێگەیشتن، ئەمەش بە لانی کەم دەسەلمێنێت کە ئیبن شاتیر کاریگەری لەسەر کۆپەرنیکۆس ھەبووە.

# وەو لە [[فەلەستین]] نیشتەجێ بووە و لە شارەکانی گەڕاوە و لە زانایانی بیستووە.

* کورتەیەکی کارکردن بە ئیسترلاب، وەو نامەیەک سەبارەت بە ئیسترلاب، نامەیەکیش سەبارەت بە درووستکردنی.