شێی هەواھەوا (بە ئینگلیزی: Humidity )یاخود ڕادەی شێ بە گشتی دوو جۆرە: شێداری ڕەهاییڕەھایی و شێداری ڕێژەیی . '''شێداری ڕەهاڕەھا''' بریتییە لە کەڵەماوی ئاو بە کیلۆگرام یان گرام کە لە هەرھەر یەک لە قەبارەی هەواداھەوادا بەردەستە. ئەو ڕێژەیەی کە بۆ بۆشایی ئاو پێویستە بۆ ئەوەی قەبارەیەکی دیاریکراوی هەوایھەوای پێ بچەسپێنێت، لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای هەوادا،ھەوادا، توانای خەزنکردنی هەڵمیھەڵمی ئاو بۆ هەرھەر یەک قەبارەیەک زیاتر دەبێت. '''شێی ڕێژەیی''' بریتییە لە بڕی ئەو شێیەی کە لە قەبارەی هەواداھەوادا لەگەڵ پلەی گەرمی دیاریکراوی هەواداھەوادا خۆی دەگونجێنێت. هەوایھەوای بێ هەڵمھەڵم (بێ شێ) پێی دەوترێت هەوایھەوای وشک. هیچھیچ جۆرە هەوایەکھەوایەک لە کەش و هەواداھەوادا نییە کە بڕێک شێی نەبێت، تەنانەت لە کەش و هەوایھەوای سەر بیابانەکان و هێڵیھێڵی بەرزەکانی ئاسمانیش بڕە شێیەک هەرھەر هەیەھەیە. ڕووی زەریاکان و ئاوی ڕووکەش و خاکە سەرسەوزەکان سەرچاوەی شێداری هەوانھەوان کە ئەوانیش لە ئاکامی هەورھەور و باران دەستیان کەوتووە. بەرزترین بڕی ئاو لە هەواداھەوادا ٣-٤٪٣–٤٪ ە .<ref> {{Cite web|title=WeatherQuestions.com: What is water vapor?|url=https://weatherstreet.com/weatherquestions/What_is_water_vapor.htm|access-date=2021-08-15|website=weatherstreet.com}} </ref> .▼
ئاستی هەڵمژراویھەڵمژراوی ئاو لە کەش و هەواداھەوادا ڕۆڵێکی سەرەکی دەبینێت لە هاوسەنگھاوسەنگ ڕاگرتنی پلەی گەرمی کەش و هەوایھەوای زەوی. لەبەر ئەوەی ئاو شەپۆلە تیشکیەتیشکییە درێژەکانی خۆر دەشکێنێتەوە-. بۆیە ئەگەر ڕێژەی ئاو لە کەش و هەواداھەوادا کەم بێت پلەی گەرما زۆر بەرز دەبێت. ▼▲شێی هەوا (بە ئینگلیزی: Humidity )یاخود ڕادەی شێ بە گشتی دوو جۆرە: شێداری ڕەهایی و شێداری ڕێژەیی . '''شێداری ڕەها''' بریتییە لە کەڵەماوی ئاو بە کیلۆگرام یان گرام کە لە هەر یەک لە قەبارەی هەوادا بەردەستە. ئەو ڕێژەیەی کە بۆ بۆشایی ئاو پێویستە بۆ ئەوەی قەبارەیەکی دیاریکراوی هەوای پێ بچەسپێنێت، لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمای هەوادا، توانای خەزنکردنی هەڵمی ئاو بۆ هەر یەک قەبارەیەک زیاتر دەبێت. '''شێی ڕێژەیی''' بریتییە لە بڕی ئەو شێیەی کە لە قەبارەی هەوادا لەگەڵ پلەی گەرمی دیاریکراوی هەوادا خۆی دەگونجێنێت. هەوای بێ هەڵم (بێ شێ) پێی دەوترێت هەوای وشک. هیچ جۆرە هەوایەک لە کەش و هەوادا نییە کە بڕێک شێی نەبێت، تەنانەت لە کەش و هەوای سەر بیابانەکان و هێڵی بەرزەکانی ئاسمانیش بڕە شێیەک هەر هەیە. ڕووی زەریاکان و ئاوی ڕووکەش و خاکە سەرسەوزەکان سەرچاوەی شێداری هەوان کە ئەوانیش لە ئاکامی هەور و باران دەستیان کەوتووە. بەرزترین بڕی ئاو لە هەوادا ٣-٤٪ ە<ref> {{Cite web|title=WeatherQuestions.com: What is water vapor?|url=https://weatherstreet.com/weatherquestions/What_is_water_vapor.htm|access-date=2021-08-15|website=weatherstreet.com}} </ref>.
▲ئاستی هەڵمژراوی ئاو لە کەش و هەوادا ڕۆڵێکی سەرەکی دەبینێت لە هاوسەنگ ڕاگرتنی پلەی گەرمی کەش و هەوای زەوی. لەبەر ئەوەی ئاو شەپۆلە تیشکیە درێژەکانی خۆر دەشکێنێتەوە-. بۆیە ئەگەر ڕێژەی ئاو لە کەش و هەوادا کەم بێت پلەی گەرما زۆر بەرز دەبێت.
[[پەڕگە:Umidaderelativa.jpg|وێنۆک|نمە پێو]]
نزیکەی ٥٤٠ کالۆری پێویستە بۆ گۆڕینی یەک گرام ئاو بۆ ئاوی هەڵمژراوھەڵمژراو (چەسپاو بە هەواداھەوادا)، ئەم بڕە وزەش لە گەرمای خۆر چنگ دەکەوێت. لەبەر ئەوە، کردارەکە وەک سوڕێکسووڕێک وایە لە نێوان گۆڕانکاریەکانیگۆڕانکارییەکانی ئاو لەهەوادالەھەوادا. هەرھەر کە هەواھەوا گەرمتر بێت، دەتوانرێت هەڵمیھەڵمی ئاو زیاتر لە هەواداھەوادا هەڵبگیرێت،ھەڵبگیرێت، بەڵام هەرچۆنێکھەرچۆنێک بێت کۆگای ئاو لە هەواداھەوادا سنووردارە.<ref> {{Cite web|title=Bad Clouds FAQ|url=https://personal.ems.psu.edu/~fraser/Bad/BadFAQ/BadCloudsFAQ.html|access-date=2021-08-15|website=personal.ems.psu.edu}} </ref>. ئەوە کاتێک دێت کە هەڵمیھەڵمی ئاو دەچێتە ناو هەواوە،ھەواوە، وەک تەنکێکی باش لە ئاو دەردەکەوێت. لەم حاڵەتەدا دەوترێت کە هەواھەوا بە هەڵماویھەڵماوی ئاوەوە گەرمکراوە.<ref> {{Cite web|title=Water Vapor Myths: A Brief Tutorial|url=https://www2.atmos.umd.edu/~stevenb/vapor/|access-date=2021-08-15|website=www2.atmos.umd.edu}} </ref>.
== گۆڕانکاریەکانیگۆڕانکارییەکانی هەوایھەوای شێدار ==
بڕی هەوایھەوای ئاو بۆ هەرھەر یەک لە قەبارەی هەواھەوا پێی دەوترێت رەگەزیڕەگەزی ڕەهاڕەھا یان رەگەزیڕەگەزی شێ. یەکەکەی گرامە بۆ هەرھەر مەترێکی سێجا یان میلیگرام بۆ هەرھەر لیترێک. ▼
بە گشتی ئێمە هەوایھەوای وشک بە گازی تەواو دەزانین و یاسای گشتی گازە پڕەکان pv = RT بەکاردێنین. ژمارەی یەک مەتر سێجای هەواھەوا ١٢٩٣ گرام و چڕی ئاوەکە ٦٢.٠٦٢٫٠ دادەنێین لە هاوکێشەکەداھاوکێشەکەدا. ▼▲بڕی هەوای ئاو بۆ هەر یەک لە قەبارەی هەوا پێی دەوترێت رەگەزی ڕەها یان رەگەزی شێ. یەکەکەی گرامە بۆ هەر مەترێکی سێجا یان میلیگرام بۆ هەر لیترێک.
▲بە گشتی ئێمە هەوای وشک بە گازی تەواو دەزانین و یاسای گشتی گازە پڕەکان pv = RT بەکاردێنین. ژمارەی یەک مەتر سێجای هەوا ١٢٩٣ گرام و چڕی ئاوەکە ٦٢.٠ دادەنێین لە هاوکێشەکەدا.
=== شێیی تێر ===
ئەگەر زۆرترین بڕی کەشاوی ئاو لە پلەی گەرمییەکی بەردەوامدا بچێتە ناو هەواوە،ھەواوە، ئەوە دەوترێت کە هەواھەوا لەم پلەی گەرمایەدا بە هەڵماویھەڵماوی ئاوەوە چەسپاوە و شێداریییەکی تێری هەیەھەیە: فشار یان ئیستیاسیتی کەشاوی ئاو لەم حاڵەتەدا پێیدەوترێت پاڵەپەستۆی ئاو.
=== شێی ڕێژەیی ===
شێی ڕێژەیی پێی دەوترێت ڕێژەی شێی ڕەهاڕەھا لە پلەی گەرمی T بۆ شێیی سروشتی لە هەمانھەمان پلەی گەرمادا. بە واتایەکی تر، ڕێژەی هەڵماویھەڵماوی ئاو لە قەبارەیەکی دیاریکراوی هەواداھەوادا لە پلەی گەرمی Tدا بۆ زۆرترین کێشی کەشاوی ئاو بەرز بووبێتەوە.
=== پاڵەپەستۆی ئاو ===
کەش و هەواھەوا تێکەڵە لە گازەکان، هەریەکەیانھەریەکەیان فشارێکی ڕێژەییان هەیەھەیە. پاڵەپەستۆی هەواھەوا لە هەرھەر خاڵێکدا یەکسانە بە کۆی فشارە لاوەکیەکانلاوەکییەکان کە لە لایەنلەلایەن هەرھەر گازێک جێبەجێ دەکرێت کە لەناو پێکهاتەیپێکھاتەی هەوایەکەھەوایەکە هەیە،ھەیە، لەوانە بڕی ئاو. بڕی هەڵمژراویھەڵمژراوی ئاو لە هەواداھەوادا دەگۆڕێت لەگەڵ شوێن و کات. کاتێک فشاری بەرزی ڕووکەشی ئاو (یان زەوی) لە کاتێکی دیاریکراودا و لە پلەی گەرمایەکی دیاریکراودا، پەستانی بەشێک لە هەڵماویھەڵماوی ئاو لەو کاتەدا و پلەی گەرما پێی دەوترێت پەستانی سەرتاپایی.<ref> {{Cite book|last=Lide|first=David R.|url=http://archive.org/details/crchandbookofche81lide|title=CRC handbook of chemistry and physics : a ready-reference book of chemical and physical data|date=2004|publisher=Boca Raton : CRC Press|others=Internet Archive|isbn=978-0-8493-0485-9}} </ref>.
ئەگەر هەوا گەرمتر بێت ئەوا گەردیلەکانی زیاتر لێک دەکشێن بەمەش بواری هەڵگرتنی ئاو زیاتر دەبێت ئەوکاتیش کەش و هەوای سەرەوەی ڕووکەشی ئاو (زەوی) شێداری تێر دەبێت، بۆیە پاڵەپەستۆی بەشەیی کەشاوی ئاوەکە پشت بە پلەی گەرما دەبەستێت و لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمادا. ▼
▲ئەگەر هەواھەوا گەرمتر بێت ئەوا گەردیلەکانی زیاتر لێک دەکشێن بەمەش بواری هەڵگرتنیھەڵگرتنی ئاو زیاتر دەبێت ئەوکاتیش کەش و هەوایھەوای سەرەوەی ڕووکەشی ئاو (زەوی) شێداری تێر دەبێت، بۆیە پاڵەپەستۆی بەشەیی کەشاوی ئاوەکە پشت بە پلەی گەرما دەبەستێت و لەگەڵ بەرزبوونەوەی پلەی گەرمادا.
* شێی ڕەهاڕەھا شێێکی چڕە کە وەک دڵۆپە لە سەرلەسەر تەنێک و ڕووکەشی جیاواز دەبینرێت. لە شەوانی ساف و هێمندا،ھێمندا، زەوی بە خێرایی لە ڕێگەی تیشکەوە سارد دەبێت، لە ئەنجامدا پلەی نزمتری تیشکدان لە هەوایھەوای نزیک ڕوودەدات. پاشان ئەو هەوایەیھەوایەی دەوروبەرەی کە سارد دەبێتەوە بە پەیوەندی لەگەڵ زەوی سارد دەبێتەوە.<ref>{{Cite web|date=2017-10-18|title=NOAA - Air Resources Laboratory - FAQ - What is atmospheric humidity and how is it measured?|url=https://web.archive.org/web/20171018232823/http://www.arl.noaa.gov/faq_c1.php |access-date=2021-08-15|website=web.archive.org}}</ref>.
=== دڵۆپی شەونم ===
هەرکاتێکھەرکاتێک تێکەڵەیەک لە هەوایھەوای هەڵمھەڵم سارد دەبێت لەگەڵ رەگەزیڕەگەزی ڕەهایڕەھای بەردەوام، شێی ڕێژەیی دەگاتە ١٠٠٪ و لەم ڕادەیەی دیاریکراوی شێداریدا بە پلەی یەکی دیاریکراوی شێدار دەبێت. پلەی گەرمایەک کە ١٠٠٪ ڕێژەیی شێی بێت پێی دەوترێت خاڵێکی شێدار. (W)(شەونم) دروست دەبێت کاتێک کە چڕبوونەوە لە ژێرلەژێر پلەی گەرمی خاڵی بەستنەوە ڕوودەدات.
== سەرچاوەکان ==
{{Reflistسەرچاوەکان}}http://demashnameh.roshd.ir/mavara/mavara-index.php?page=رطوبت+نسبی&SSOReturnPage=Check&Rand=0{{پیوند مردهمردھ|date=اکتبر ۲۰۱۹٢٠١٩ |bot=InternetArchiveBot }}
[[پۆل:کەشناسی]]
[[پۆل:ئاووھەوا]]
| 