ئۆتۆمۆبیل: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان

'''ئۆتۆمۆبیل''' (بە [[ئینگلیزی]]ھەروەھا: ئۆتۆمبێل، تڕومبێل، سەیارە، ماشێن) ({{بەئینگلیزی|Automobile}}) ئەو [[پێڕاگوێز|پێڕاگوێزەیە]] کە [[چەرخ]]ی ھەیە و [[مۆتۆر]]ی خۆی ھەڵگرتووە.

ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل بەو ئامێرانە دەوترێ کە بە بێ یارمەتی و پەیوەندی بە ئامیرێکی دیکەوە و بە ھێزی ماشێنی خۆی توانای ڕۆیشتنی ھەبێھەبێت.

دەکرێ بە گشت ئەو ئامێرانە کە سەرچاوەی ھێزیان ھەیە و بۆخۆیان دەتوانن بڕۆن بوترێ ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل. بەڵام لە زمانی ئێمەدا تەنیا لە جیاتی واتای وشەکانی (ماشێن لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]) و (سەیارە لە [[باشووری کوردستان]]) بەکار دێت.

لە ساڵی (١٨٨٥) (کاڕل بێنز) دەستی بە فرۆشتنی ئۆتۆمبێلەکانیئۆتۆمۆبیلەکانی کە لە جۆری (ئۆتۆمبێلیئۆتۆمۆبیلی سوتەمەنی) بوون کرد. دوای ھەڵەکانی توانی تاکو ساڵی (١٨٩٦) ١٣٠ ئۆتۆمبێلیئۆتۆمۆبیلی لەو جۆرە بفرۆشێت. دوای درووستکراوەکانیدروستکراوەکانی تر درووستکردنیدروستکردنی ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل گەشەیی سەندوو بەشێوەیەکی خێراتر قۆناغەکانی درووستکردنیدروستکردنی ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل تەواودەکران.

بەڵام ئۆتۆمبێلەکانیئۆتۆمۆبیلەکانی ئەو سەردەمە کۆمەڵێک کێشەیان ھەبوو، کە بەجۆرێک ئۆتۆمبێلەکانیئۆتۆمۆبیلەکانی سەرەتا بە خێراییەکیخێرایییەکی زۆر کەم بەڕێگەدا دەڕۆیشتن و شێوازی سواربوونیان ناڕەحەت کەربوو بۆ سەرنشینان، وەزۆر جاریش ئۆتۆمبێلەکانئۆتۆمۆبیلەکان دەشکان، لەکاتێکدا چەند کەسێک لە یەک کاتدا سواری ئۆتۆمبێلەکەئۆتۆمۆبیلەکە ببوونایە.

بەڵام تەکنەلۆژیا پەرەیسەند و لە ساڵی (١٩٠٩) ئۆتۆمبێلیئۆتۆمۆبیلی ([[ڕۆڵز-ڕۆیس مۆتۆر کارس|ڕۆلس ڕۆیس]])ی جۆری (silver ghost) سیستەمێکی ساکاری ھایدرۆلیکی بۆ دانرا، کە ئەمەش یەکەمین جاربوو کە ئەم سیستەمە بەکاربھێندرێت، لە ئۆتۆمبێلەکان،ئۆتۆمۆبیلەکان،

بەڵام لەو کاتەدا تەنھا کەسانی (دەوڵەمەند) توانای کڕینی ئەو جۆرە ئۆتۆمبێلانەیانئۆتۆمۆبیلانەیان ھەبوو.

بەڵام ساڵێک پێشتر کە دەکاتە ساڵی (١٩٠٨) (ھێنری فۆڕد) ی ئەمریکی، دەستیکرد بە دروستکردنی ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل بە نرخێکی زۆر ھەرزانتر، وەو ھێڵی بەرھەمھێنانی کارگەکە زیاد بوو، ھەزاران کرێکاری ھەبوو کە ھەر یەکەو بەرپرسی زیادکردنی بەشێکی بچوکیبچووکی ئۆتۆمبێلەکەئۆتۆمۆبیلەکە بوو، بەڕێژەیەک کە تەنھا تاوەکوو ساڵییساڵی (١٩٢٩) ١٥ میلیۆنملیۆن ئۆتۆمبێلیئۆتۆمۆبیلی جۆری (T ford) فرۆشران.

بە نزیکاەیی سەدەیەک پێش ئێستا بە گشتی ڕێژەی گشت ئۆتۆمبێلەکانئۆتۆمۆبیلەکان لە جیھاندا نزیکەی (٢٠٠٬٠٠٠) درووستکرابوون،دروستکرابوون، باڵام لە ئێستادائێستا لەھەر ڕۆژێکدا زیاتر لەو ڕێژەیە (٢٠٠٬٠٠٠) ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل دروست درووستدەکرێتدەکرێت.

یەکەم ئامێر کە دەتوانین ناوی بنێین ئامێری گواستنەوە لە ساڵی ١٦٧٨ و بە دەستی فێردیناند فێربیست، بانگخوازی مەسیحی بەلژیکی داڕێژرا و بەرھەن ھات کە بە ھەڵم کاری دەکرد، ئەو ئۆتۆمبێلەئۆتۆمۆبیلە ٦٥ سەنتی مەتر درێژ بوو و بۆ سەرگەرمی ئیمپراتۆری چین بەرھەم ھاتبوو. [[پەڕگە:SteamMachineOfVerbiestIn1678.jpg|وێنۆک|یەکەم ئامێری گواستنەوە لە ساڵی ١٦٧٨ و بە دەستی فێردیناند فێربیست بەرھەم ھاتوە]]

داھێنانی ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل بە کاری کارل بێنز دەزانرێ. ئەو لە ساڵی ١٨٨٥ دا توانی یەکەم ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل کە بە مەکینەی شەوتانی دابھێنێ. لە ساڵی ١٨٨٨ ھاوسەری کارل، بێرتا بێنز یەکەم سەفەری ئۆتۆمبێلیئۆتۆمۆبیلی کرد کە ١٠٦ کیلۆمەتری پێوا.

[[پەڕگە:Carl-Benz coloriert.jpg|upright|چەپ|وێنۆک|کارڵ بێنز، داھێنەری یەکەم ئۆتۆمبێلیئۆتۆمۆبیلی مۆدێرن]]

چەند بڕگەی گرینگ لە پێش وەچوونی پڕۆسەی پێشکەوتی ئۆتۆمبێلەکانئۆتۆمۆبیلەکان:

* ساڵی ١٧٦٧ زایینی: بەرھەمھێنانی یەکەم ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل کە توانای کەڵک لێ وەرگرتنی ھەبێ بە دەستی کان.

* ساڵی ١٩٢٤ زایینی: بەرھەمھێنانی ئۆتۆمبێلئۆتۆمۆبیل بە کەڵک ورگرتن لە مەکینەی دیزێل لە کارخانەی بێنز