مافەکانی مرۆڤ: جیاوازیی نێوان پێداچوونەوەکان
ناوەڕۆکی سڕاو ناوەڕۆکی زیادکراو
زۆرکردن تاگەکان: nowiki زیاد کرا بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد دەستکاریی دیداری |
شائەمراز |
||
ھێڵی ١:
[[پەڕگە:EleanorRooseveltHumanRights.png|وێنۆک|یەکێک لە یەکەمین بەڵگەکانی مافنامەی جیھانی مرۆڤ]]
'''مافەکانی مرۆڤ''' کۆمەڵێک بنچینە یان ڕێسای ڕەوشتین ڕەوا دەکرێت، ئەمەش لەسەر کۆمەڵێک پێوانەیی ئاکاری مرۆڤەکان کە بە گوێرەی یاسای ناوخۆیی و [[نێودەوڵەتی]] پارێزگاریان لێ دەکرێت.<ref>{{Cite book|last=Morsink|first=Johannes|title=The Universal Declaration of Human Rights. Origins, Drafting, and Intent|publisher=Philadelphia|year=١٩٩٩}}</ref> بەگشتی ئەم بنەمایانە مافی ڕەوای ھەموو مرۆڤێکن و شیاوی گۆڕین و دەستکاریی نین.<ref name=":0">نەتەوە یەکگرتووەکان، کۆمیسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ, What are human rights?. Retrieved 14 August 2014</ref> کە بە [[یەکسانی]] بەھۆی مرۆڤ بوونی کەسەکەوە (بە تایبەتمەندی مرۆڤبوونیانەوە بەندە) پێی ڕەوا بینراوە.<ref>{{Cite book|last=Magdalena.|first=Sepúlveda, M.|url=http://worldcat.org/oclc/773787350|title=Human rights|date=2004|publisher=University for Peace|isbn=9977-925-24-0|oclc=773787350}}</ref> بێ گوێدانە تەمەن، نەتەوە، ئایین، زمان، ڕەنگ و ڕەگەز، ھەموو وەکو مرۆڤ ھاوتاین.<ref name=":0"/> ئەم مافانە لە ھەموو شوێنێک و لە ھەموو کاتێکدا جێبەجێ دەبن بەسەر مرۆڤەکاندا، لە ھەر کوێیەک بن لە [[جیھان]]دا، بێ جیاوازی.<ref name=":1">{{Cite news|title=The Old New Thing|url=https://newrepublic.com/article/78542/the-old-new-thing-human-rights|newspaper=The New Republic|date=2010-10-20|access-date=2021-04-24|issn=0028-6583|first=Gary J.|last=Bass}}</ref> لە سایەی [[سەروەریی یاسا]] و سۆزی مرۆڤانەوە<ref name=":0"/><ref name=":1"/> چاوەڕوان دەکرێت کە ھەموو پێڕەوی ڕێزگرتنی مافەکانی مرۆڤی ھەبێت بۆ مرۆڤەکانی تر،<ref name=":1"/> ھیچ کات ئەو مافانە لە مرۆڤ ناترازێن، مافی مرۆڤ بۆ
بنەمای مافەکانی مرۆڤ ڕۆڵێکی کاریگەری بینیوە لە داڕشتنی [[یاسای نێودەوڵەتی]] و دامەزراوە جیھانی و ھەرێمەکاندا.<ref>{{Cite book|last=Beitz|first=Charles R.|url=http://dx.doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199572458.001.0001|title=The Idea of Human Rights|date=2009-08-06|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-957245-8}}</ref> کار و کردەی وڵات و ڕێکخراوە ناحکومییەکان بنچینەن بۆ پێکھێنانی [[سیاسەتی گشتی]]، لەسەرانسەری جیھاندا. ھزری مافەکانی مرۆڤ پێشنیارێکە بۆئەوەی «کە بتوانرێ بوترێ وتاری گشیی [[کۆمەڵگە|کۆمەڵگا]] لە سەردەمی ئاشتی و تەبایدا زمانێکی ڕەوشتی ھاوبەشی ھەیە، ئەویش زمانی مافەکانی مرۆڤە».
ھێڵی ٦:
تاکوو ئەمڕۆ ڕێڕەوی ئاراستەی مافەکانی مرۆڤ گومان و گفتوگۆی بەردەوامیان لەسەرە، لە ڕووی ناوەڕۆک و سروشتی [[بەڵگەھێنانەوە]]ی مافەکانی مرۆڤ. واتای تەواوەتی بۆ زاڕاوەی [[ماف]]، گێرمەوکێشەی دروست کردوە، بووە بە بابەتێکی فەلسەفی درێژخایەن،<ref>{{Cite book|last=Shaw|first=Malcolm N.|title=یاسا نێودەوڵەتییەکان International Law|publisher=Published online by Cambridge University Press|year=15 January 2021}}</ref> ھاوکات کۆدەنگی تەواو ھەیە کە مافەکانی مرۆڤ دەستەیەکی جۆراوجۆرن لە مافەکان،<ref>{{Cite web|title=Human rights|url=https://www.britannica.com/topic/human-rights|access-date=2021-04-24|website=Encyclopedia Britannica|language=en}}</ref> وەکوو بوونی دادگایەکی [[دادپەروەر]]، یان پاراستن لە [[زۆرداریی]]، یان دوورخستنەوە لە [[کۆمەڵکوژی]] و زەودکردنی [[ئازادیی ڕادەربڕین]]<ref>{{Citation|title=Macmillan, Hugh Pattison, Baron Macmillan (1873–1952)|date=2018-02-06|url=http://dx.doi.org/10.1093/odnb/9780192683120.013.34800|work=Oxford Dictionary of National Biography|publisher=Oxford University Press|access-date=2021-04-24}}</ref> یان مافی فێربوون، ھەندێک ناکۆکی ھەیە لەوەی ئایا ئەم بەندانەش بکرێنە ناو مافەکانی مرۆڤەوە. ھەندێک لە ڕووناکبیرانی مافەکانی مرۆڤ پێشنیاری ئەوە دەکەن کە پێویستە ئاستێک دیاری بکرێت بۆ نواندنی کەمترین [[ماف]]، تاکو دەستدرێژی بۆ سەر مافەکان نەکرێت و مرۆڤەکان پارێزراو بن، ھەندێکی تر پێیان وایە دەبێت پێوانەی پێچەوانەی ئەمە، واتە بەرزترین ھەبێت.<ref>{{Cite book|url=http://unesdoc.unesco.org/images/0026/002607/260770e.pdf|title=International technical guidance on sexuality education: an evidence-informed approach|publisher=UNESCO|year=2018|isbn=978-9231002595|location=Paris|pages=16}}</ref><ref name="twsStanfordEncyclopedia">James Nickel, with assistance from Thomas Pogge, M.B.E. Smith, and Leif Wenar, 13 December 2013, Stanford Encyclopedia of Philosophy, [http://plato.stanford.edu/entries/rights-human/ Human Rights]. Retrieved 14 August 2014</ref>
== مافەکانی مرۆڤ لە یاسا
مافەکانی مرۆڤ
ڕێکخراوی نێونەتەوەیی [[نەتەوە یەکگرتووەکان]]
▲مافەکانی مرۆڤ تێهەڵکێشی هەموو ئەو بەند و یاسایانە کراون کە حکومەتەکان دایدەڕێژن لە هەموو وڵاتانی جیهاندا. لەگەڵ ئەوەشدا هەموو کات کاریان پێ نەکراوە، و هەندێکیان دەبنە کورتهێنان لە ڕەوایەتی مافەکانی مرۆڤ. بەڵام پێوانە نێودەوڵەتیەکان جەخت لە ڕەوایەتی ئەم مافانە دەکەنەوە کە حکومەتەکان زەودی دەکەن و ناتوانن مافەکان بەو شێوەیەی پێویستە دەستەبەر بکەن.
▲ڕێکخراوی نێونەتەوەیی [[نەتەوە یەکگرتووەکان]] هەڵستاوە بە داڕشتنی مافەکان و ڕێکخستنیان تاکوو پارێزگاریی لێ بکا و هەڵوێست بنوێنیێ و لەکاتی پێویستدا پێداچوونەوەیان بۆ بکات. هەموو وڵاتێکی سەربەخۆ، نوێنەری هەیە لە [[نەتەوە یەکگرتووەکان]]، تاکوو بتوانن لەسەر مافەڕەواکانی [[هاووڵاتی]]<nowiki/>انی خۆیان بدوێن. هەروەها ئەم ڕێکخراوەی نەتەوەیەکگرتووەکان بەهاوکاریی ڕێکخراوەکانی تری مافەکانی مرۆڤ، بەدواداچوون بۆ زەودکردنی مافەکانی مرۆڤ دەکەن لە وڵاتانی جیهاندا. لەڕێی پێوەندیە نوێێەکانی وەکو تەلفۆن و ئینتەرنێتەوە، ئاڵوگۆڕی زانیاریی و هەواڵی هاووڵاتیان لە جیهاندا ئاسان بووە، ئەمە وای کردووە کە کاری ئەم ڕێکخراوانەش ئاسانتر بێ و بتوانن باشتر ئاگاداری ڕەوتی مافەکانی مرۆڤ بن لە هەر وڵاتێک و بەردەوام لەڕێی میدیاکانەوە، وەکوو بڵاوکراوەکان و بەرنامە تەلەفیزیۆنیەکانەوە، کاردانەوەی خۆیان و بانگهێشتەکانی خۆیان بگەیەنن.
== مێژوو ==
| |||